Vòm nhiệt (heat dome) giống như một cái mái vòm bao trùm một khu vực, khiến không khí trong đó nóng bức và ngột ngạt. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Vòm nhiệt (heat dome) là hiện tượng thời tiết khi có một vùng áp suất cao trong khí quyển giữ chặt nhiệt lại trong một khu vực. Để dễ hiểu hơn, quý vị có thể hình dung Vòm nhiệt giống như một cái nắp vung khổng lồ đậy kín cả một khu vực, không cho không khí nóng thoát ra. Không khí nóng bị ứ đọng lại một chỗ (trời đứng gió), không thể thoát ra ngoài, sẽ làm cho khu vực đó trở nên nóng hầm hập.
Vòm nhiệt có thể tồn tại từ vài ngày cho đến vài tuần. Trong thời gian này, mọi sinh vật trong khu vực, kể cả con người, sẽ phải chịu đựng không khí nóng bức và ngột ngạt, giống như đang sống trong một lò nướng khổng lồ. Trong tháng 6/2024, khu vực từ Trung Tây đến New England đã trải qua nhiều ngày oi ả, nóng bức khi bị một vòm nhiệt phủ kín.
Vòm nhiệt hay có liên quan đến dòng gió xoáy (jet stream), một dải gió mạnh ở trên cao trong bầu khí quyển thổi rất nhanh từ phía tây sang phía đông. Thông thường, dòng jet stream có dạng sóng, di chuyển uốn khúc lên phía bắc rồi xuống phía nam và sau đó lại lên phía bắc. Các khúc uốn lượn càng trở nên lớn hơn (di chuyển lên cao hơn và xuống sâu hơn), dòng gió xoáy sẽ di chuyển chậm hơn. Khi các khúc uốn lượn này lớn đến mức jet stream di chuyển rất chậm hoặc thậm chí ngừng hẳn, đứng yên một chỗ, đó là lúc có thể xảy ra hiện tượng Vòm nhiệt.
Khi di chuyển xa về phía bắc, dòng gió xoáy đẩy không khí lên cao, tích tụ lại, sau đó bắt đầu chìm xuống. Khi chìm xuống, khối không khí này trở nên ấm hơn và làm giảm độ ẩm, khiến bầu trời trong xanh hơn. Khi bầu trời trong xanh và ít mây, ánh nắng mặt trời không bị cản trở và chiếu trực tiếp xuống mặt đất, làm cho không khí gần mặt đất ngày càng nóng hơn.
Nếu trong khu vực có đồi núi, khi không khí ở gần mặt đất di chuyển qua các dãy núi rồi trườn xuống phía bên kia, có thể sẽ trở nên nóng hơn nữa. Sự nóng lên này được gọi là downslope warming (tạm hiểu là nóng dần khi xuống thấp), góp phần làm tăng nhiệt độ ở những khu vực phía dưới. Khi xảy ra hiện tượng vòm nhiệt ở Tây Bắc Thái Bình Dương năm 2021, nhiệt độ ở Washington lên tới 120 độ F (49 độ C), còn ở British Columbia, Canada, nhiệt độ tăng vọt lên 121 độ F (49.5 độ C), cao hơn kỷ lục nhiệt độ trước đó của Canada tới 8 độ F (4 độ C).
Tác động của con người
Hiện tượng vòm nhiệt thường tồn tại trong vài ngày, nhưng cũng có thể lâu hơn. Các vòm nhiệt cũng có thể di chuyển, ảnh hưởng đến các khu vực lân cận trong một hoặc hai tuần. Thí dụ, vòm nhiệt bắt đầu xuất hiện ở Texas và Mexico vào tháng 6/2023, nhưng tới tháng 7 đã “chạy” tới khu vực Tây Nam.
Trong những trường hợp hiếm hoi, vòm nhiệt có thể tồn tại dai dẳng hơn, gây ra những tác động nghiêm trọng. Năm 1980, khu vực miền Nam Hoa Kỳ bị một vòm nhiệt “thiêu đốt” suốt nhiều tuần lễ ngay giữa mùa hè; có tới 10,000 người đã chết trong thời gian này. Một thí dụ khác là thời Dust Bowl đầu thập niên 1930, hiện tượng vòm nhiệt đã hoành hành trên khắp Hoa Kỳ, gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng.
Vòm nhiệt có thể gây ra những tác động nghiêm trọng đối với con người, vì kiểu thời tiết tạo ra hiện tượng này thường dẫn đến tình trạng đứng gió và độ ẩm tăng. Trời đứng gió thì không khí không lưu thông tốt, còn độ ẩm cao thì làm cho mồ hôi khó bay hơi nhanh được. Cả hai yếu tố này đều làm cho cảm giác nóng nực trở nên khó chịu hơn – và cũng nguy hiểm hơn – vì cơ thể con người lúc này sẽ không thể tự làm mát hiệu quả bằng cách đổ mồ hôi.
Người ta dùng chỉ số nóng nực (heat index), kết hợp giữa nhiệt độ thực tế và độ ẩm trong không khí, để nói đến nhiệt độ theo cảm giác chứ không phải nhiệt độ thực tế; tức là có khi nhiệt độ thực tế chỉ 35 độ C, nhưng hầu hết mọi người sẽ cảm thấy trời nóng như cỡ 37-38 độ C. Nếu độ ẩm cao, không khí cũng sẽ không hạ nhiệt được nhiều vào ban đêm. Những đêm oi ả này, nếu không có máy điều hòa không khí (máy lạnh) sẽ rất dễ bị mắc các bệnh liên quan đến nhiệt, thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Đặc biệt trong tình hình Trái đất ngày càng nóng lên (global warming), nhiệt độ bình thường vốn đã cao hơn ngày xưa rồi.
Để thấy mức độ nguy hiểm khi xảy ra hiện tượng Vòm nhiệt có nhiệt độ và độ ẩm cao: mùa hè năm 1995 ở Hoa Kỳ, khu vực Chicago đã trải qua một đợt nóng kinh hoàng với hiện tượng này, ước tính có tới 739 người chết chỉ trong vòng 5 ngày.
Nguồn: “What is a heat dome? A meteorologist explains the weather phenomenon baking the northeast quarter of the US” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
