Lợi ích kinh tế lớn và “thiện cảm” Elon Musk dành cho TQ có thể trở thành nhân tố khiến chính sách đối ngoại của Trump đối với Bắc Kinh trở nên phức tạp và khó đoán. Giới quan sát đang lo ngại về nguy cơ Bắc Kinh lợi dụng Tesla làm công cụ gây sức ép lên Washington trong các vấn đề chiến lược quan trọng. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Elon Musk đang có một vị trí vô cùng quan trọng trong chính quyền mới của Trump.
Là người đứng đầu Bộ Cải Tổ Chính phủ (Department of Government Efficiency – DOGE), Musk có quyền lực gần như vô hạn trong việc cắt giảm hoặc tái cơ cấu lại chính phủ liên bang theo ý mình. Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, Musk còn có ảnh hưởng đến tổng thống trong nhiều vấn đề chiến lược quan trọng.
Một trong những vấn đề nổi bật chính là TQ. Trong khi phần lớn nội các của Trump đang theo đuổi chính sách cứng rắn đối đầu với Bắc Kinh, Musk lại là một ngoại lệ rõ rệt.
Là một chuyên gia về quan hệ Mỹ - Trung, Linggong Kong (nghiên cứu sinh của trường Auburn University) không hề ngạc nhiên trước những phát biểu ủng hộ Bắc Kinh của Musk trong suốt nhiều năm qua. Bởi lẽ, từ trước đến nay, ông luôn tìm cách mở rộng hoạt động kinh doanh tại TQ.
Nhưng vào thời điểm mà Hoa Kỳ đang đối mặt với thách thức đối ngoại lớn nhất, cần phải kiểm thảo kỹ lưỡng việc một nhân vật có mối quan hệ sâu sắc với Bắc Kinh như Musk đi giữ vai trò quan trọng trong chính quyền Trump.
Musk và hành trình về phương Đông
Từ lâu, TQ đã là một thị trường quan trọng đối với Musk. Nhà máy Tesla Giga Shanghai không chỉ là cơ sở sản xuất lớn nhất của công ty mà còn là trung tâm lợi nhuận quan trọng.
Kể từ khi đi vào hoạt động năm 2019, nhà máy này đã vượt qua cơ sở ở Fremont, California, về cả quy mô lẫn năng suất. Hiện nay, Tesla Giga Shanghai chiếm hơn một nửa tổng số xe bán ra trên toàn thế giới và đóng góp phần lớn vào lợi nhuận của công ty. Không chỉ vậy, gần 40% chuỗi cung ứng pin của Tesla phụ thuộc vào các công ty TQ – và chắc chắn Musk không thể dễ dàng cắt đứt sự ràng buộc này.
Tesla cũng là hãng xe nước ngoài đầu tiên được phép mở nhà máy tại TQ mà không cần liên doanh với công ty nội địa – đây là điều chưa từng có trước đó. Thành công này đến từ sự thay đổi trong quy định về quyền sở hữu doanh nghiệp nước ngoài của Bắc Kinh. Chính phủ TQ đã tạo điều kiện tối đa cho Tesla: nhà máy tại Thượng Hải được xây dựng nhờ khoản vay 1.4 tỷ MK từ các ngân hàng nhà nước với lãi suất ưu đãi.
Từ năm 2019 đến 2023, chính quyền Thượng Hải ưu ái Tesla với mức thuế kinh doanh 15% – đến thấp hơn 10% so với mức bình thường.
Bên cạnh đó, việc đặt nhà máy tại Thượng Hải cũng mang lại cho Tesla những lợi thế lớn về chi phí, bao gồm chi phí sản xuất và lao động thấp hơn so với Hoa Kỳ và Âu Châu. Những yếu tố này giúp Tesla giảm giá thành sản xuất, gia tăng lợi nhuận, và ngày càng phụ thuộc vào thị trường TQ.
Điều đáng chú ý là tài sản của Musk chủ yếu đến từ cổ phiếu Tesla. Mà phần lớn doanh thu và lợi nhuận của công ty hiện nay đến từ TQ, tức là tình hình tài chánh của Musk cũng phụ thuộc chặt chẽ vào sự phát triển của Tesla tại thị trường này. Vậy nên, bất kỳ nỗ lực nào nhằm giảm phụ thuộc vào TQ đều là một bước đi đầy nguy hiểm về cả kinh tế lẫn chiến lược đối với Musk.
Minh chứng rõ ràng nhất cho sự phụ thuộc này là khoản đầu tư mới của Tesla tại TQ. Ngày 11 tháng 2 năm 2025, công ty chính thức khai trương nhà máy thứ hai tại Thượng Hải với tổng vốn đầu tư 200 triệu MK. Nhà máy này có thể sản xuất 10,000 pin megapack mỗi năm. Đây cũng là nhà máy pin megapack đầu tiên của Tesla bên ngoài Hoa Kỳ.
Khoản đầu tư này diễn ra giữa lúc căng thẳng mậu dịch Mỹ - Trung leo thang. Ngày 1 tháng 2 năm 2025, chính quyền Trump đã áp thuế 10% đối với hàng nhập cảng từ TQ. Bắc Kinh lập tức đáp trả bằng thuế quan đối với than đá, khí tự nhiên hóa lỏng (liquefied natural gas), thiết bị nông nghiệp và dầu thô của Hoa Kỳ.
‘Fan’ ruột của TQ?
Câu hỏi đặt ra là: Liệu lợi ích kinh tế của Musk tại TQ có tác động đến chính sách của chính quyền Trump hay không?
Nhìn vào lịch sử phát ngôn của ông, có thể thấy rõ rằng Musk có rất nhiều thiện cảm với TQ. Trong chuyến thăm Bắc Kinh vào tháng 4 năm 2024, Musk đã không ngần ngại dành những lời khen ngợi cho đất nước này: “Tôi có rất nhiều fan hâm mộ ở TQ – và tôi cũng rất quý họ.”
Và đây không phải là lời nói suông. Musk từ lâu đã ca ngợi môi trường kinh doanh và lao động của TQ, khen rằng công nhân TQ “sẵn sàng làm việc đến 3 giờ sáng” dù phải chịu đựng một hệ thống lao động hà khắc và bị kiểm soát chặt chẽ. Ngược lại, ông chê bai công nhân Mỹ là lười biếng, và than phiền vì không ít lần vướng vào kiện tụng liên quan đến luật lao động.
Trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter), Musk cũng thường xuyên tâng bốc hệ thống cơ sở hạ tầng của TQ, từ hệ thống đường xe lửa cao tốc (high-speed rail), những thành tựu trong chương trình không gian, cho đến các sáng kiến trong lĩnh vực năng lượng xanh. Ông thậm chí còn khuyến khích những người theo dõi (follower) mình trên mạng xã hội đến thăm TQ.
Ngoài ra, Musk cũng là một trong những tiếng nói mạnh mẽ phản đối việc tách rời kinh tế Mỹ - Trung (decoupling), từng ví von nền kinh tế hai nước như “cặp song sinh dính liền.”
Vấn đề Đài Loan từ lâu đã là điểm nóng nguy hiểm nhất trong quan hệ Mỹ - Trung. Bắc Kinh coi Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẽ không từ thủ đoạn để “thống nhất” hòn đảo này. Trong khi đó, Hoa Kỳ duy trì chiến lược mơ hồ, không công nhận Đài Loan là một quốc gia độc lập nhưng cũng không để TQ cưỡng chiếm hòn đảo bằng sức mạnh quân sự.
Musk đã đưa ra một so sánh gây tranh cãi khi ví Đài Loan đối với TQ cũng giống như Hawaii đối với Hoa Kỳ. Và rằng việc Bắc Kinh chưa thể “thống nhất” hòn đảo là do dè chừng Hạm đội Thái Bình Dương (U.S. Pacific Fleet). Ông thậm chí còn đề nghị giải quyết tranh chấp bằng cách cho Đài Loan theo mô hình “một nước hai chế độ” như đã áp dụng với Hồng Kông.
Những phát ngôn của Musk nhanh chóng nhận được đại sứ TQ tại Hoa Kỳ lúc bấy giờ hưởng ứng. Trên mạng xã hội X, vị đại sứ này đã đăng lại ý kiến của Musk, nhấn mạnh chính sách “thống nhất hòa bình” của TQ và ủng hộ mô hình “một nước hai chế độ.”
Liệu Musk có trở thành “kênh ngoại giao” bí mật của Trump?
Một câu hỏi quan trọng khác là: Liệu mối quan hệ của Musk với TQ có khiến ông tác động lên các chính sách của Hoa Kỳ, bất chấp sự phản đối từ nhóm cố vấn cứng rắn trong chính quyền Trump?
Với ảnh hưởng sâu rộng của mình, Musk có thể thúc đẩy một chính sách hòa hoãn hơn với Bắc Kinh.
Nếu Trump chấp nhận quan điểm của Musk, rất có thể Musk sẽ tận dụng mối quan hệ cá nhân sâu rộng của mình với các lãnh đạo TQ để tạo ra một kênh ngoại giao bí mật cửa sau. Một trong những mối quan hệ quan trọng nhất của Musk tại TQ là với Thủ tướng Lý Cường, người từng là Bí thư Thành ủy Thượng Hải khi Tesla xây dựng nhà máy Giga Shanghai. Vào đêm trước lễ nhậm chức của Trump, Musk đã gặp Phó Chủ tịch TQ Hàn Chính, khi đó đang là đặc phái viên của Tập Cận Bình.
Tuy nhiên, không có gì chắc chắn rằng Trump thực sự muốn Musk đảm nhiệm vai trò ngoại giao này. Mà những tiếng nói có lập trường cứng rắn trong chính quyền Trump cũng có thể sẽ lấn át Musk trong việc định hướng chính sách đối với Bắc Kinh.
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã phát động một cuộc chiến thương mại toàn diện và áp đặt các biện pháp cấm vận công nghệ chưa từng có đối với TQ, làm thay đổi sâu sắc quan hệ giữa hai nước. Tới nhiệm kỳ thứ hai, Trump tiếp tục áp đặt thuế quan đối với TQ và vẫn bổ nhiệm như Peter Navarro và Jamieson Greer, những nhân vật có quan điểm cứng rắn vào các vị trí quan trọng về mậu dịch và kinh tế. Đây là một dấu hiệu rõ ràng rằng Trump không có ý định thay đổi đường lối cứng rắn đối với Bắc Kinh.
Hơn nữa, việc có quá nhiều lợi ích kinh tế tại TQ cũng có thể trở thành điểm yếu của Musk. Chính quyền Bắc Kinh có thể tận dụng điều này để gây áp lực lên Musk nhằm tác động đến các chính sách của chính quyền Trump, buộc Hoa Kỳ phải nhượng bộ trong các vấn đề quan trọng về chiến lược đối ngoại.
Đây không phải là điều xa lạ. Trước đây, TQ đã thành công trong việc ép buộc các công ty nước ngoài phải nhượng bộ cho lợi ích quốc gia của họ. Apple từng phải gỡ bỏ các ứng dụng VPN khỏi App Store TQ theo yêu cầu của Bắc Kinh. Tesla hoàn toàn có thể đối mặt với tình huống tương tự trong tương lai nếu Bắc Kinh muốn dùng Musk như một công cụ để tác động đến chính sách của chính quyền Trump.
Với vai trò đứng đầu DOGE và quyền tiếp cận nhiều dữ liệu nhạy cảm từ các cơ quan chính phủ Hoa Kỳ, Musk có thể rơi vào thế khó khi vừa phải đối mặt với sự giám sát từ Washington, vừa trở thành mục tiêu chiến lược của Bắc Kinh. Chỉ cần còn sức ảnh hưởng tới Trump, Musk đều có thể tìm cách “lèo lái” các chính sách của Hoa Kỳ theo hướng thân thiện hơn với TQ.
Liệu Musk có thể trở thành một “cầu nối” ngoại giao giữa Hoa Kỳ và TQ, hay sẽ bị xem là “vật cản” trong những chính sách cứng rắn của Trump? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào Trump và những cố vấn của ông, những người đang thúc đẩy một cuộc đối đầu mạnh mẽ với Bắc Kinh.
Nguồn: “How Elon Musk’s deep ties to – and admiration for – China could complicate Trump’s Beijing policy” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
