Năm mươi năm: chính trị, văn hóa

  

Trong 50 năm vừa qua, cộng đồng Việt Nam đã có những thành tựu nào về chính trị và văn hóa? Thực tế là đã có rất nhiều chuyển biến. Thời gian đầu là những cộng đồng tỵ nạn ở Hoa Kỳ, lan rộng thành những cộng đồng đông người Việt hơn ở rất nhiều nước trên thế giới; và rồi hình ảnh những người thất trận và tỵ nạn mờ nhạt đi. Nhiều thế hệ trẻ ra đời, trưởng thành, trở thành và gánh vác một căn cước mới. Từ đó, có nhiều cộng đồng mang thêm sức mạnh chính trị, văn hóa.

Nói về thành tựu chính trị của cộng đồng là nói về sự chuyển mình, từ ước mơ một số người ban đầu là phục quốc chuyển thành xây dựng thế lực chính trị địa phương. Như thế, cần những nhân sự mới, cho công việc mới. Có lẽ không thể xác định chính xác tổng số người gốc Việt đã từng và đang giữ các vị trí dân cử trong 50 năm qua, vì thiếu dữ liệu đầy đủ. Tuy nhiên, chúng ta có thể dựa vào Google và Wikipedia để thấy những cá nhân đại diện cho một số thành tựu nổi bật của cộng đồng người Việt hải ngoại trong lĩnh vực chính trị.​ Sẽ không liệt kê đầy đủ ở trang báo này, chủ yếu chỉ ghi các chức vụ cao nhất, lhay các khuôn mặt quen thuộc trong các cộng đồng, hay một số người đầu tiên trong lĩnh vực… Theo thứ tự abc, theo tên khi tranh cử. 

Bee Nguyễn: sinh năm 1981 tại Iowa. Dân biểu Hạ viện tiểu bang Georgia từ tháng 12/2017 tới tháng 1/2023. Luật sư dân quyền. Nguyễn là người Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào Hạ viện Georgia.

Betty Duong: sinh năm 1981 tại San Jose, California. Trở thành Giám sát viên người Mỹ gốc Việt đầu tiên tại Quận Santa Clara, California, sau cuộc bầu cử 2024. Luật sư Betty Duong đã làm việc 11 năm tại quận hạt Santa Clara. Cô có 6 năm làm việc với nhiều chức vụ khác nhau và 5 năm làm chánh văn phòng cho giám sát viên Cindy Chavez.

Derek Tran: sinh năm 1980 tại California, là người gốc Việt thứ ba được bầu vào Hạ viện Hoa Kỳ (sau Cao Quang Ánh và Stephanie Murphy), và là người đầu tiên đại diện cho California. Ông là cư dân Quận Cam. Khi ông 18 tuổi, ông nhập ngũ vào Lục quân Hoa Kỳ. Sau khi xuất ngũ, ông theo học trường luật và trở thành luật sư. Hiện nay là nhiệm kỳ Dân biểu đầu tiên của ông, nhậm chức từ ngày 3 tháng 1/2025.

Ève-Mary Thái Thị Lạc: sinh 1972 tại Việt Nam. Bà là người Canada gốc Việt đầu tiên được bầu vào Hạ viện Canada. Nhiệm kỳ: từ ngày 17 tháng 9/2007 tới ngày 2 tháng 5/2011. Bà sinh ra ở Việt Nam trong một gia đình người Chăm, Thi Lạc được một gia đình Quebec nhận nuôi khi hai tuổi và lớn lên ở một trang trại gần Acton Vale.

Hoàng Nguyễn: Năm 2024, bà trở thành người Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào cơ quan lập pháp tiểu bang Utah, đại diện cho khu vực 23 trong Hạ viện tiểu bang Utah. ​

Hubert Võ (Võ Việt): sinh năm 1956, là một thành viên của Hạ viện Texas từ địa hạt thứ 149. Ông là người đầu tiên và duy nhất người Mỹ gốc Việt được bầu vào cơ quan lập pháp Texas.

Hung Cao: Thứ trưởng Bộ Hải quân Hoa Kỳ (đang chờ Thượng Viện xác nhận), sinh tại Sài Gòn năm 1971, là một cựu Đại tá Hải quân Hoa Kỳ đã nghỉ hưu. Vào tháng 2/2025, Tổng thống Donald Trump đã đề cử Cao vào vị trí Thứ trưởng Bộ Hải quân Hoa Kỳ, một vị trí cần sự xác nhận của Thượng viện.

Janet Nguyen: sinh năm 1976 tại Sài Gòn, là thuyền nhân vào Mỹ năm 1981. Bà thắng cuộc đua vào Thượng viện tiểu bang California vào tháng 11/2014. Bà là người gốc Việt đầu tiên làm giám sát viên một quận của Hoa Kỳ và cũng là người đầu tiên từng được bầu vào Thượng viện của một tiểu bang. Janet Nguyen trở thành nữ giám sát viên đầu tiên và trẻ tuổi nhất đại diện cho Địa hạt 1 trong Hội đồng giám sát Quận Cam, các năm (2007–2014). Giữ chức Thượng nghị sĩ tiểu bang California các năm (2014–2018). Giữ chức Dân biểu Hạ viện tiểu bang California (2020–2022). Trở lại chức Thượng nghị sĩ tiểu bang (2022–2024). Trở lại chức GSV Hội đồng Giám sát Quận Cam (2024–bây giờ).

Joseph Cao Quang Ánh (gọi tắt là Joseph Cao), sinh năm 1967 tại Sài Gòn. Năm 2008, ông trở thành người Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào Quốc hội Hoa Kỳ, đại diện cho khu vực quốc hội thứ 2 của Louisiana. Giữ chức Dân Biểu tại Hạ Viện Hoa Kỳ từ ngày 6 tháng 1 năm 2009 tới ngày 3 tháng 1 năm 2011. Năm 2002, ông mở văn phòng luật sư riêng. Ông là một thành viên trong Hội đồng Cố vấn Quốc gia cho Hội đồng Giám mục Hoa Kỳ.

Joseph Nguyễn (Joe Nguyen): sinh năm 1983 tại SEattle, tiểu bang Washington. Giữ chức Thượng nghị sĩ tiểu bang Washington từ tháng 1/2019.

Kathy Trần: sinh năm 1978 tại Việt Nam. Thuyền nhân khi mới 11 tháng tuổi. Dân Biểu tiểu bang Virginia từ tháng 1/2018.

Madison Nguyễn: sinh năm 1975 tại Nha Trang, VN. Gia đình thuyền nhân. Phụ nữ Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào hội đồng thành phố San Jose, giữ chức nghị viên các năm 2005–2014, giữ chức Phó Thị Trưởng San Jose các năm 2011–2014.

My-Linh Thai: sinh 1968 tại Việt Nam. Dân Biểu tiểu bang Washington từ tháng 1/2019.

Ngô Thanh Hải: sinh 1947 tại Việt Nam. Ông là người Canada gốc Việt đầu tiên phục vụ tại Thượng viện Canada, đại diện cho tỉnh bang Ontario, Canada. Trước khi ông được bổ nhiệm vào Thượng viện trong Quốc hội Canada, ông là chánh án chuyên về Di trú & Quốc tịch tại thành phố Ottawa, Ontario. Thượng nghị sĩ Canada từ ngày 7 tháng 9/2012  tới ngày 3 tháng 1/2022.

Philipp Rösler: sinh 1973, tại Sóc Trăng, không rõ cha mẹ, được nuôi trong một viện mồ côi Công giáo do các nữ tu Dòng Chúa Quan Phòng Portieux coi sóc. Khi được 9 tháng tuổi, ông được một cặp vợ chồng người Đức vốn đã có 2 con gái nhận nuôi và đặt tên là Philipp Rösler. Ông từng là cựu Bộ trưởng Y tế Liên bang Đức, cựu Phó thủ tướng Đức. Vào tháng 2/2014, ông là giám đốc điều hành, thành viên hội đồng quản trị của Diễn đàn kinh tế thế giới tại Cologny, Thụy Sĩ. Thực tế, ông không gắn bó với cộng đồng Việt.

Quang H. Nguyễn: sinh năm 1962 tại Việt Nam. Cùng gia đình sang Mỹ năm 1975. Dân biểu tiểu bang Arizona từ tháng 1/2021.

Stephanie Murphy (Đặng Thị Ngọc Dung): Năm 2016, bà trở thành người phụ nữ Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào Hạ viện Hoa Kỳ, đại diện cho Địa hạt 7 của Florida. Bà sinh năm 1978 ở Việt Nam. Năm 1979, khi bà vừa được 6 tháng thì gia đình bà vượt biển rồi được tàu Hải quân Hoa Kỳ vớt. Bà giữ chức Dân Biểu liên bang, đại diện  địa hạt 7 tiểu bang Florida, từ ngày 3 tháng 1/2017 tới ngày 3 tháng 1/2023. Bà cũng là giáo sư môn thương mại kinh doanh ở Đại học Rollins (Florida).

Tony Lâm: sinh 1936. Năm 1992, Tony Lâm trở thành người Mỹ gốc Việt đầu tiên được bầu vào một vị trí chính trị tại Hoa Kỳ khi ông giành được ghế trong Hội đồng Thành phố Westminster, trong Quận Cam, tiểu bang California. Tony​ Lâm phục vụ Hội đồng Thành phố trong ba nhiệm kỳ, cho đến khi ông quyết định không tiếp tục tham gia tranh cử năm 2002. Cũng từ hạt nhân là Westminster, khu vực Little Saigon hình thành, bao gồm 4 thành phố: Westminster, Garden Grove, Fountain Valley, và Santa Ana.

Trâm Nguyễn: sinh năm 1986 tại Sài Gòn. Vào theo diện tị nạn chính trị khi mới 5 tuổi. Dân Biểu tại Hạ viện tiểu bang Massachusetts từ tháng 1/2019. Trước khi được bầu là người phụ nữ Mỹ gốc Việt đầu tiên trong Lập pháp Massachusetts, Nguyễn là luật sư cung cấp sự hỗ trợ về mặt pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình, người cao tuổi, cựu chiến binh, người khuyết tật, người lao động có thu nhập thấp và những người khác dễ bị tổn thương trong cộng đồng.

Trần Thái Văn: sinh năm 1964 tại Sài Gòn. Dân biểu tiểu bang Caliofrnia từ tháng 12/2004 tới tháng 11/2010. Tran là người Mỹ gốc Việt đầu tiên phục vụ trong cơ quan lập pháp của tiểu bang. Tran đại diện khu 68 bao gồm quận Cam với các thành phố Anaheim, Garden Grove, Westminster.

Tri Ta (Tạ Đức Trí): sinh 1973, tại Sài Gòn. Năm 2012, ông được bầu làm Thị trưởng Westminster, California, trở thành thị trưởng người Mỹ gốc Việt đầu tiên tại Hoa Kỳ. ​ Dân Biểu tiểu bang  địa hạt 70 của California, từ khi thắng cuộc bầu cử năm 2022.

Tyler Diệp (Diệp Miên Trường): Tyler Diep là một chính trị gia người Mỹ gốc Việt hiện đang phục vụ trong Hội đồng quản trị của Khu vệ sinh Midway City. Trước đây, ông đã phục vụ một nhiệm kỳ tại Đại hội đồng Tiểu bang California.[1][2] Trước đây là một đảng viên Cộng hòa,[3] ông đại diện cho Khu vực Đại hội đồng số 72, bao gồm các phần của Quận Cam ven biển phía bắc bao gồm các thành phố Huntington Beach, Garden Grove, Westminster,[2] Fountain Valley, Seal Beach, Los Alamitos và các khu vực chưa hợp nhất của Midway City và Rossmoor.

Andrew Đỗ: sinh 1963 tại Sài Gòn. Giám sát viên Quận Cam, California, từ  2015 đến 10/2024, khi ông từ chức sau khi nhận tội tham nhũng.

Dean Tran: sinh tại Sài Gòn, Thượng nghị sĩ tiểu bang Massachusetts từ tháng 12/2017 tới tháng 1/2021. Vào tháng 9/2024, ông bị kết án 23 tội danh gian lận. Sau đó, bị kết án 18 tháng tù.

 

Amanda Nguyễn: sinh 1991 tại California. Cô là một nhà hoạt động nhân quyền, sáng lập, đồng thời là chủ tịch của Rise, Inc., một tổ chức dân quyền phi chính phủ. Cô tham gia soạn thảo Dự luật về Quyền của những người sống sót sau khi bị tấn công tình dục, được quốc hội Mỹ thông qua và Tổng thống Barack Obama ký thành luật năm 2016. Cô Amanda Nguyen được California đề cử cho Giải Nobel Hòa bình năm 2019 và được tạp chí Time vinh danh là một trong những Người phụ nữ của năm 2022. Cô là người phụ nữ Việt đầu tiên tham dự phi hành đoàn cho chuyến bay thứ 11 của Blue Origin vào không gian theo chương trình New Shepard vào tháng 4/2025.

Kiều Chinh: sinh năm 1937 tại Hà Nội, là nữ diễn viên nổi tiếng ở miền Nam Việt Nam trước năm 1975 và từng tham gia trong một số phim của Hollywood. Năm 1975, khi Sài Gòn thất thủ, bà đang thực hiện cuốn phim Full House ở Singapore. Rồi sau đó vê định cư ở California. Bà tham dự trong nhiều phim của Hollywood. Trong đó nổi bật là vào vai diễn nhân vật Suyuan, một phụ nữ trong cuốn phim The Joy Luck Club (1993) của Wayne Wang, cốt truyện mô phỏng theo tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Amy Tan; Phim này được ba giải thưởng của Casting Society of America (Best Casting for Feature Film, Drama), Gold House (Gold Generation Award), National Board of Review Awards (Top Ten Film). Năm 1996, Viện Khoa học và Nghệ thuật Truyền hình Mỹ (Academy of Television Arts and Sciences) đã trao giải Emmy cho phim tài liệu "Kieu Chinh: A Journey Home" của đạo diễn Patrick Perez / KTTV. Năm 2003, tại Đại hội Điện ảnh Việt Nam Quốc tế (Vietnamese International Film Festival), Kiều Chinh được trao giải thưởng Thành tựu Suốt đời (Lifetime Achievement Award). Cũng trong năm 2003, tại Liên hoan phim Phụ nữ (Women's Film Festival) ở Torino, Ý, Kiều Chinh được trao giải Diễn xuất Đặc biệt (Special Acting Award). Bà Kiều Chinh cũng nổi tiếng trong các hoạt động từ thiện, văn hóa.

Ocean Vương: Ocean Vuong tên thật: Vương Quốc Minh, sinh năm 1988, thi sĩ Việt Nam, viết truyện và tiểu luận. Lãnh Giải Ruth Lilly/ Sargent Rosenberg Fellowship (Poetry Foundation) năm 2014.  Whiting Award năm 2016.  T.S. Eliot Prize thi ca năm 2017.  MacArthur Grant năm 2019.

Sinh quán tại Việt Nam. Vượt biên theo gia đình lúc hai tuổi, đến trại tỵ nạn ở Phi Luật Tân. Đến Hoa Kỳ, định cư tại Hartford, Connecticut.  Tốt nghiệp cử nhân văn chương tại Brooklyn Colledge University of New York. Tốt nghiệp M.F.A. tại New York University. Thơ của Vuong xuất hiện trên hầu hết những tạp chí văn chương nổi tiếng tại Hoa Kỳ, như: The Nation, TriQuarterly, Guernica, The Rumpus, Boston Review, Narrative Magazine, The New Republic, The New Yorker, and The New York Times.

 

Tác phẩm:

- Tiểu thuyết On Earth We’re Briefly Gorgeous, Penguin Press, 2019.

- Night Sky With Exit Wounds, Copper Canyon Press, 2016.

- Time Is A Mother, Penguin Press, 2022.

- Ocean Vương hiện là giáo sư tại trường đại học University of Massachusetts Amherst.

 

Quan Kế Huy (Jonathan Ke Quan): sinh 1971 tại Sài Gòn, Việt gốc Hoa. Theo gia đình vượt biển năm 1978, vào Mỹ năm 1979. Vào sự nghiệp diễn xuất từ khi 12 tuổi khi vào vai Short Round trong bộ phim Indiana Jones and the Temple of Doom. Trong phim Everything Everywhere All at Once (2022), Quan Kế Huy được giải thưởng Oscar cho Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất.

Trần Anh Hùng: sinh năm 1962 tại Mỹ Tho. Sau sự kiện 30/4/1975, gia đình Trần Anh Hùng đi sang Lào, sau đó di cư đến Pháp. Phim Mùi đu đủ xanh (L'Odeur de la papaye verte) giúp cho Trần Anh Hùng thắng giải Caméra d'Or (Máy quay vàng) cho Phim đầu tay xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes lần thứ 46 năm 1993, và Phim đầu tay xuất sắc nhất (César de la meilleure première œuvre) tại giải thưởng César của Viện Hàn lâm Nghệ thuật và Kỹ thuật Điện ảnh Pháp. Năm 2023, tại Liên hoan phim Cannes, ông được trao giải Đạo diễn xuất sắc nhất với phim Muôn vị nhân gian. Phim Xích lô năm 1995 của anh giành giải thưởng lớn nhất Sư tử vàng cho phim hay nhất tại Liên hoan phim Venezia lần thứ 52.

Nhà văn Viet Thanh Nguyen thắng giải văn học hòa bình Dayton và giải văn học cao quý Pulitzer năm 2016, với tiểu thuyết The Sympathizer. Trong khi giải Pulitzer nêu bật yếu tố văn chương xuất sắc, Giải văn học hòa bình Dayton nhấn mạnh yếu tố “sức mạnh văn chương để đề cao hòa bình, công bằng xã hội và cảm thông toàn cầu.”

Nhà văn Viet Thanh Nguyen cũng là một giáo sư văn chương ở đại học USC (Nam California). Ông lớn lên và tốt nghiệp trung học tại San Jose.  Nguyễn Thanh Việt sanh năm 1971 tại Ban Mê Thuộc. Ông theo cha mẹ tị nạn qua Mỹ năm 1975.

Định cư tại San Jose năm 1978 lúc 7 tuổi. Cha của ông là Joseph Nguyễn Thanh gốc Hà Tĩnh, chủ tiệm New Saigon Market, góc đường số 5th và Santa Clara, thành phố San Jose (bây giờ trở thành Tòa Thị Chính). Học tiểu học trường St Patrick, học trung học trường Bellarmine, học đại học trường UCLA sau đó chuyển đến UC Berkeley. Tốt nghiệp cử nhân 1982, tiến sĩ năm 1997. Hiện ông đang dạy tại đại học USC. Vợ của ông là Lan Duong cũng là một giáo sư ở đại học UC Riverside, và là một nhà thơ.

​

Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận (1928–2002): Là một hồng y người Việt Nam thuộc Giáo hội Công giáo Rôma. Ông từng đảm trách cương vị Chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình và là vị giáo sĩ Công giáo Việt Nam từng giữ vị trí cao nhất trong Giáo hội Công giáo Rôma. Ông được xem là một biểu tượng của người Công giáo Việt Nam, là một nhân vật có sức ảnh hưởng của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam. Tuy không bao giờ bị nhà nước CSVN kết án, Tổng giám mục Nguyễn Văn Thuận bị 13 năm tù và quản chế, trong đó có 9 năm biệt giam. Sau khi được trả tự do, ông còn bị quản chế 3 năm. Ngày 21/9/1991, Tổng giám mục Nguyễn Văn Thuận rời Việt Nam theo lời đề nghị của quan chức chính quyền VN và sau đó không được quyền trở về VN. Ngày 16 tháng 9/2002, hồng y Nguyễn Văn Thuận qua đời tại Rôma do bệnh ung thư tiền liệt tuyến.

Ngày 5 tháng 7 năm 2013, người Công giáo Việt Nam tổ chức lễ bế mạc của các giai đoạn giáo phận của tiến trình phong chân phước cho Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận. Ngày 4 tháng 5 năm 2017, Giáo hoàng Phanxicô phê chuẩn các sắc lệnh của Bộ Tuyên thánh, tiến thêm một bước trong án tuyên thánh cho cố hồng y Nguyễn Văn Thuận. Giáo hoàng tuyên bố Hồng y Thuận là đấng đáng kính. Đây là bước tiến quan trọng trong án phong thánh cho ông.

Thích Nhất Hạnh (1926-2022):  là một thiền sư, giảng viên, nhà văn, nhà thơ, nhà khảo cứu, nhà hoạt động xã hội và nhà hoạt động hòa bình người Việt Nam. Ông đồng thời cũng là người sáng lập tông phái Truyền thống Làng Mai, được lịch sử công nhận là nguồn cảm hứng chính và là người đưa ra khái niệm Phật giáo dấn thân. Ở phương Tây, Thích Nhất Hạnh đôi khi được coi là "cha đẻ của chánh niệm"; ông là người có ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của Phật giáo phương Tây,được một số tờ báo đánh giá là nhà lãnh đạo Phật giáo có ảnh hưởng lớn thứ hai ở phương Tây chỉ sau Đạt-lại Lạt-ma.

Ông sinh ra ở Thừa Thiên Huế, miền Trung Việt Nam, xuất gia theo Thiền tông vào năm 16 tuổi, trở thành một nhà sư vào năm 1949. Vào những năm 1960, ông thành lập Trường Thanh niên Phụng sự Xã hội và lập ra dòng tu Tiếp Hiện. Ông bị lưu đày khỏi lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa vào năm 1966 sau khi bày tỏ phản đối chiến tranh và không chọn đứng về phía phe nào. Sau khi Hiệp định Paris được ký kết vào năm 1973, ông đã sống lưu vong tại Pháp gần 40 năm. Năm 1967, Martin Luther King Jr. đề cử ông cho giải Nobel Hoà bình. Ông đã thành lập hàng chục tu viện và trung tâm tu tập và gắn bó phần lớn cuộc đời mình tại Tu viện Làng Mai ở miền tây nam nước Pháp gần Thénac; đồng thời đi khắp nơi trên thế giới để diễn thuyết và trò chuyện. Ông là người đưa ra khái niệm "Phật giáo dấn thân" (Engaged Buddhism) trong cuốn sách Việt Nam: Hoa sen trong Biển lửa (Vietnam: Lotus in a Sea of Fire) do chính ông xuất bản năm 1967. Ông là người vận động cho phong trào hòa bình và sinh thái sâu, thúc đẩy các giải pháp không bạo lực cho các mâu thuẫn và nâng cao nhận thức về sự liên kết của tất cả các yếu tố trong tự nhiên. Ông cũng sáng lập ra dòng tu lớn nhất ở phương Tây và hạn chế tiêu thụ các sản phẩm từ thịt như một biện pháp không bạo lực với động vật. Thích Nhất Hạnh đã viết hơn 100 cuốn sách, trong số đó hơn 70 cuốn bằng tiếng Anh. Ông đã về nước vào năm 2005 và sống tại Tổ Đình Từ Hiếu, Huế kể từ tháng 11 năm 2018 cho đến khi qua đời vào năm 2022 ở tuổi 95.