Ngưỡng cửa để trở thành công dân Mỹ – đã khó hơn, rối hơn, và, theo nhiều người, bất công hơn.
Ảnh: Istockphoto.
Cơ quan Di trú và Nhập tịch Hoa Kỳ (USCIS) chính thức áp dụng bài kiểm tra công dân mới từ đầu tuần hôm thứ Hai, trong đó các câu hỏi được mô tả là “phức tạp và mang tính chủ quan hơn.” Phát ngôn viên Matthew Tragesser tuyên bố trong thông cáo tháng Chín rằng thay đổi này nhằm “bảo đảm chỉ những ai hội đủ tiêu chuẩn, có khả năng đọc, viết, nói tiếng Anh và hiểu hệ thống chính quyền Hoa Kỳ mới được nhập tịch,” để “người dân Mỹ có thể yên tâm rằng các công dân mới thật sự hòa nhập và đóng góp cho sự vĩ đại của đất nước.”
Giám đốc USCIS Joseph Edlow – người nhậm chức hồi tháng Bảy – cho rằng kỳ thi cũ “quá dễ.” “Chúng ta cần khiến nó khó hơn một chút,” Edlow nói. “Phải chắc rằng người thi thật sự hiểu ý nghĩa của việc trở thành công dân Hoa Kỳ.”
Nhưng theo giáo sư sử học Stephen Mihm (Đại học Georgia), bài thi mới vẫn “vô dụng” trong việc đo “tinh thần Mỹ,” vì một khảo sát năm 2018 từng cho thấy chỉ một phần ba công dân sinh tại Hoa Kỳ có thể vượt qua bài thi cũ.
Các tổ chức nhân quyền đã kêu gọi ngưng áp dụng bài thi mới, cho rằng nó gây thiệt thòi cho người có trình độ học vấn thấp, người lớn tuổi, hoặc những ai thiếu điều kiện học tập. Trong thư gửi USCIS ngày 10 tháng 10, họ cảnh báo bài thi mới “làm sai lệch nguyên tắc công bằng của tiến trình nhập tịch.”
Edlow phản bác: “Tôi không muốn bài thi quá khó, nhưng nó phải khiến người ta suy nghĩ. Hỏi tên hai ngày lễ liên bang hay một nhánh chính quyền thôi là chưa đủ. Ta cần biết nhiều hơn thế.”
Theo giáo sư Mihm, việc sửa đổi này phản ánh chủ trương rộng hơn của Bạch Ốc: làm đời sống của di dân trở nên khó khăn hơn. Trong nhiệm kỳ hai, chính quyền Trump không chỉ siết di dân bất hợp pháp mà còn thay đổi hàng loạt đường lối hợp pháp – từ ý định giới hạn quyền công dân theo nơi sinh, đe dọa tước quốc tịch, rút chiếu khán vì ngôn luận, đến việc xem xét “đường tắt” trả tiền để được nhập tịch.
Từ tòa án đến phòng thi: lịch sử một bài trắc nghiệm quốc tịch
Bài thi nhập tịch Hoa Kỳ từng được quyết định ngay trong tòa án. Đầu thế kỷ XIX, thẩm phán có thể tùy nghi hỏi người nhập cư về lịch sử hay chính quyền để xem họ có “gắn bó với Hiến pháp” như đạo luật 1802 yêu cầu.
Đến đầu thế kỷ XX, khi làn sóng di dân tràn đến, các nhà lập pháp bắt đầu bàn đến “chất lượng” người nhập cư. Năm 1907, Quốc hội lập một ủy ban khuyến nghị đặt ra bài kiểm tra biết chữ – điều bị Tổng thống Wilson phủ quyết nhưng sau cùng được thông qua vào năm 1917.
Cơ quan Di trú và Nhập tịch đầu tiên được thành lập năm 1906, quy định người xin nhập tịch phải biết nói tiếng Anh. Nhưng do tòa án vẫn giữ quyền xét duyệt, nhiều người bị từ chối vì những câu hỏi tùy tiện – như “Tượng đài Bunker Hill cao bao nhiêu?” Đến thập niên 1930, Giám đốc D.W. MacCormack ra lệnh phải có “thủ tục đồng nhất và công bằng,” nhấn mạnh rằng bài thi phải “chứng minh lòng gắn bó với Hiến pháp chứ không phải học thuộc lòng.”
Đến năm 1952, đạo luật Di trú và Quốc tịch đưa kiến thức công dân vào yêu cầu chính thức. Tuy nhiên, mỗi nhân viên xét hỏi có quyền định mức độ kiểm tra tùy theo trình độ và xuất thân người thi.
Từ thập niên 1980, khi Hoa Kỳ hợp thức hóa hàng triệu di dân qua đạo luật Cải cách Di trú 1986, bài thi mới được chuẩn hóa – gồm 100 câu hỏi về lịch sử và chính quyền. Nhưng mãi đến năm 2008, sau nhiều năm nghiên cứu, chính quyền liên bang mới ban hành bài thi được xem là nghiêm túc và công bằng hơn, yêu cầu trả lời đúng 6 trong 10 câu hỏi rút ngẫu nhiên.
Từ Trump 2020 đến Trump 2025: siết lại một lần nữa
Năm 2020, trong nhiệm kỳ đầu, chính quyền Trump từng thay bài thi 2008 bằng bản mới: tăng số câu từ 100 lên 128, yêu cầu trả lời đúng 12/20 câu. Nhiều câu hỏi về địa lý bị thay bằng câu hỏi lịch sử chi tiết, thậm chí về tiểu sử nhân vật, khiến người thi dễ vấp.
Chính quyền Biden sau đó khôi phục bài thi 2008, cho rằng bản 2020 “có thể tạo rào cản không cần thiết.”
Nay, trong nhiệm kỳ hai, Trump lại mang bài thi kiểu 2020 trở lại – với vài điều chỉnh: viên chức USCIS chỉ hỏi đến khi thí sinh đậu hay rớt; ví dụ, nếu sai 9 câu là thất bại. Bộ câu hỏi bao gồm thêm các câu về Eisenhower, Hamilton, Madison, và câu hỏi giải thích lý do Hoa Kỳ tham chiến vùng Vịnh hay Việt Nam.
Những người nộp đơn trước ngày 20 tháng 10 vẫn thi theo bản 2008. Người trên 65 tuổi, sống hợp pháp tại Mỹ trên 20 năm, sẽ được thi riêng với bộ 20 câu giản lược.
Những rào cản mới trên đường vào quốc tịch
Edlow cho biết ông đang cân nhắc thêm “các hình thức kiểm tra khác,” như buộc người thi viết một bài luận thể hiện “sự gắn bó với Hiến pháp.” Một số dân biểu Cộng hòa còn đề nghị tổ chức toàn bộ kỳ thi bằng tiếng Anh, hủy bỏ các ngoại lệ cho người cao tuổi hoặc di dân lâu năm.
Giới luật sư di trú cảnh báo điều này có thể mở đường cho kỳ thi bị thiên vị. “Nó dễ dẫn tới đánh giá tùy tiện theo chủng tộc hoặc trình độ,” luật sư Eric Welsh (Reeves Immigration Law Group) nói với Axios. “Đó là một con dốc trơn nguy hiểm.”
Edlow cũng muốn tăng kiểm tra khả năng tiếng Anh trong phần phỏng vấn: “Tôi muốn nhân viên thử đổi cách đặt câu, xem người thi còn hiểu được không. Đó mới là cách đánh giá thực tế.”
Từ những câu hỏi về George Washington đến chiến tranh Việt Nam, bài thi nhập tịch không chỉ đo mức hiểu biết – nó đo luôn rào cản mà nước Mỹ đang dựng lại giữa “chúng ta” và “họ.” Và như trong quá khứ, những rào cản ấy chưa bao giờ chỉ là chuyện ngữ pháp hay lịch sử – mà là câu hỏi muôn thuở: ai xứng đáng được gọi là người Mỹ?
Việt Báo biên dịch
Nguồn: Bài “How Trump Is Changing the U.S. Citizenship Test” của Chad de Guzman, TIME, đăng ngày 19 tháng 10, 2025
Gửi ý kiến của bạn
