Rồng Việt Nam Sẽ Cất Cánh… Khi Nào"
Vietnam: Rising Dragon của Bill Hayton. Nxb Đại học Yale 2010. 254 trang
Bùi Văn Phú
Những ai quan tâm đến đất nước này, từ lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam đến những doanh nhân nước ngoài, từ những nhà làm chính sách Mỹ, các tổ chức NGO, chủ tịch các tập đoàn cho đến những nhà tranh đấu dân chủ hay lãnh đạo các nước lân bang đều có cùng một câu hỏi: Bao giờ con rồng Việt nam sẽ cất cánh bay lên" Điều này có thể là nỗi lo cho láng giềng, nhưng là ước mơ của dân tộc Việt.
Biểu tượng rồng là huyền hoặc, nên có khi được thay bằng con vật có thật là hổ. Bao giờ Việt Nam sẽ thành hổ Á châu như Nam Hàn, Nhật Bản hay Singapore" Việt Nam cũng được ví như con tàu chuẩn bị đi từ sông ra biển lớn. Đây là hình ảnh cụ thể hơn về một đất nước đang cố gắng vươn lên sau nhiều thập niên chiến tranh. Rồng bay hay hổ chạy là theo bản năng còn con tàu cần có thuyền trưởng tài giỏi và một toán kĩ sư để định hướng đi.
Rising Dragon đưa ra một sự việc khá gần với với hình ảnh con tàu Việt Nam hiện tại. Đó là tập đoàn quốc doanh VinaShin. Với sự giúp đỡ của nhà nước, qua Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, tập đoàn này đã vay được vốn nhiều tỉ đô la từ Đức và Thụy Sĩ. Tháng Tư 2006 công ti hạ thủy con tàu đầu tiên mang tên Florence dài 190 mét. Buổi lễ diễn ra trang trọng để đánh dấu sự thành công của của một doanh nghiệp. Khi con tàu đã xuống nước, vài giờ sau thì phát hiện ra rò rỉ và phải kéo trở lại để sửa trước khi trở ra biển lớn. VinaShin tiếp tục đóng tàu theo hợp đồng giá rẻ và lên kế hoạch đến năm 2018 sẽ trở thành tập đoàn đóng tàu hàng lớn thứ tư trên thế giới.
Nhưng theo cảnh báo của kinh tế gia David Dapice từ Đại học Harvard được trích dẫn trong sách, với tài trợ của nhà nước liệu VinaShin có thể đem lại lợi nhuận khi nhận đơn đặt hàng với giá rẻ. Cùng lúc VinaShin mở rộng đầu tư rất nhanh trong nhiều khu vực qua 154 công ti con khác nhau.
Rising Dragon được xuất bản đầu năm nay với những cảnh giác về sự phí phạm của công ti quốc doanh là loại công ti mà Đảng có thể điều khiển được, để dễ dàng đẻ ra những công ti con cho thân nhân hay đàn em là những cán bộ trung tín điều hành, chỉ biết tiêu tiền hay tham nhũng mà không quan tâm nhiều đến tương lai công ti. Đến nay câu chuyện về VinaShin đã rõ hơn với những đổ bể được báo chí trong nước khui ra mấy hôm nay.
Những tố giác thường là dấu chỉ của những tranh chấp trong nội bộ trước kì Đại hội Đảng. Bây giờ cũng là thời điểm chuẩn bị cho Đại hội XI nên không ngạc nhiên khi VinaShin hay tập đoàn điện lực EVN đang bị điều tra. Những đại công ti thường có người của Bộ Chính trị hay Ủy ban Trung ương Đảng bao che, khi bị tố cáo thất thoát, tham nhũng thì đó là dấu chỉ của tranh giành quyền lực trước Đại hội Đảng.
Bill Hayton dành nhiều trang sách phân tích vụ PMU-18 xảy ra trước Đại hội X năm 2006. PMU-18 nổ lớn và có nguồn tin cho biết nó liên quan đến Đặng Hoàng Hải là con rể của Tổng bí thư Nông Đức Mạnh. Phe thắng trong vụ này thì không mất chức, có ở tù cũng chỉ ngắn hạn và được ân xá không lâu sau đó. Phe thua kẻ thì mất chức, còn nhà báo tìm cách điều tra đến ngọn nguồn chỉ là dê tế thần và bị tù nhiều năm.
Câu chuyện về PMU-18 nếu ở một quốc gia có tự do thông tin báo chí thì sẽ nổ như vụ Watergate ở Hoa Kỳ khiến Tổng thống Richard Nixon phải từ chức và nhà báo được ca ngợi.
Nhưng Việt Nam là một nước độc đảng, độc tài. Với 800 tờ báo các loại nhưng phóng viên chưa được tự do tìm kiếm thông tin, đăng tin, nêu quan điểm độc lập mà phải theo hướng dẫn của Bộ Thông tin Tuyên truyền hay Ban Tuyên giáo đưa ra trong buổi họp mỗi thứ Ba với các tổng biên tập. Ở Việt Nam phóng viên đến tham dự những buổi họp báo của cơ quan nhà nước được tặng tiền làm quà, như một hình thức hối lộ để không viết điều gì tiêu cực. Nếu một phóng viên đã có những bài viết không tốt, họ sẽ bị chú ý và số tiền nhận được khi tham dự họp báo sẽ ít hơn.
Tại Việt Nam ngày nay, Đảng là tối thượng và đảng viên có nhiều quyền và lợi. Đảng đứng trên tất cả, trên cả luật pháp. Trong những chiến dịch như bảo vệ thú hiếm hay chống phá rừng, người dân không dám giết gấu để lấy mật, nhưng cán bộ giết gấu thì không sao. Luật cấm dân đốn cây, phá rừng nhưng quân đội thì được làm.
Rising Dragon vẽ lên chi tiết hình ảnh một xã hội Việt Nam như hoàn toàn bị kiểm soát bởi cán bộ cộng sản, từ chiến dịch “gia đình văn hoá”, những tổ chức phi chính phủ NGO cho đến các công ti thương mại, các toà báo. Tác giả đưa ra con số 6.7 triệu người làm việc liên quan đến công an, an ninh trong số 43 triệu người Việt ở tuổi lao động. Như thế cứ 6 người trưởng thành thì có một công an theo dõi. Trong cơ quan nhà nước có ban cán sự Đảng, trong toà báo có thư kí toà soạn là đảng viên cộng sản, NGO cũng do cán bộ Đảng nắm giữ để đảm bảo chính sách của Đảng được thi hành. Đảng kiểm soát Internet. Đảng nghiên cứu, Đảng viết sử mà tác giả gọi là “official history” – sử chính thống. Những viện nghiên cứu độc lập như IDS phải tự giải tán để tránh bị qui kết phạm luật. Điều hành các công ti, xí nghiệp đều là COCC, con ông cháu cha; là 5C tức “con cháu các cụ cả”, hay chân trong chân ngoài tức đảng viên ra làm kinh doanh. Làm ăn ở Việt Nam phải có “ô dù” bao che là hệ thống của các phe nhóm đặc quyền, đặc lợi từ trên xuống dưới.
Người dân Việt ngày nay được quyền chỉ trích những sai lầm trong việc thi hành chính sách của nhà nước, nhưng không được chỉ trích Đảng. Việt Nam có tham nhũng nhưng chỉ là cấp thừa hành, Đảng và lãnh đạo thì không. Còn những vấn đề mang tính nhạy cảm như quan hệ Việt-Mỹ hay về cuộc chiến đã qua, nếu có ai phát biểu đều nói như vẹt, như khuôn với phát biểu của nhà nước là quan điểm chính thống. Còn nếu có ý kiến khác biệt người dân chỉ biết giữ im lặng.
Rising Dragon có một chương viết về những phong trào đòi dân chủ ở Việt Nam, đặc biệt là Khối 8406, với linh mục Nguyễn Văn Lý và những nhà đối kháng như các luật sư Nguyễn Văn Đài, Lê Thị Công Nhân, kĩ sư Đỗ Nam Hải, bác sĩ Phạm Hồng Sơn hay ông Hoàng Minh Chính với Đảng Dân chủ XXI cùng Đảng Thăng tiến, Đảng Dân chủ Nhân dân và các tổ chức chính trị hải ngoại như Chính phủ Việt Nam Tự do, Đảng Việt Tân là những tổ chức, đảng phái chưa được nhiều người dân trong nước biết đến nhưng làm nhức đầu công an. Đối với những người đối kháng, nhà nước dùng mọi cách để làm nhụt chí tranh đấu, từ khuyên can, tuyên truyền, doạ nạt đến dùng áp lực gia đình, hành hung hay đụng xe. Ai không ngưng phản kháng sẽ bị nhà nước trừng phạt bằng án tù với một tội danh nào khác. Kí giả Huy Đức mất việc vì viết trên Blog Osin của ông những điều mà nhà nước không muốn. Blogger Điếu Cầy Nguyễn Hoàng Hải phản đối Trung Quốc chiếm biển chiếm đất đã bị xử tù gần 3 năm với tội trốn thuế.
Tác giả nhận định rằng chỉ có Đảng Cộng sản mới có thể làm thay đổi Việt Nam, như Đảng đã làm được trong mấy thập niên qua để thoát khỏi những khủng hoảng kinh tế, đưa Việt Nam từ nước nghèo lên qua mức có thu nhập trung bình. Tuy nhiên theo tác giả, những cố vấn hay học hỏi từ nước ngoài chẳng giúp được gì trong việc cải tổ guồng máy nhà nước. Sự thật là đã có nhiều nước cấp học bổng cho cán bộ cũng như sinh viên Việt đi tu nghiệp, du học, hay tổ chức những khoá hội thảo ở nước ngoài và tại Việt Nam để hi vọng những cơ quan và giới chức năng sẽ học được ít nhiều, sẽ theo những khuyến cáo để cải tổ luật pháp, cải tổ báo chí, ô nhiễm môi trường. Nhưng tất cả chỉ là những phí phạm vì với guồng máy hiện thời, với hàng triệu Mỹ kim hay Euro dùng để thúc đẩy cải tổ đã chẳng đem lại tiến bộ. Nguyên do là vì Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ muốn duy trì quyền lực và quyền lợi – ý này được lặp lại nhiều lần trong sách – vì đó là quyền lợi riêng, không phải quyền lợi của nhân dân, của đất nước và hệ thống tổ chức Đảng vẫn theo khuôn mẫu Lenin nên cá nhân không dám đưa ra đề xuất cải tổ vì đụng chạm đến quyền lợi của những đảng viên khác. Ngày nay khi tìm người kết nạp, cán bộ Đảng không đưa ra những lí tưởng viễn vông như xây dựng xã hội chủ nghĩa, đoàn kết dân tộc mà mục tiêu vào Đảng là để làm giầu cho bản thân.
Như thế Việt Nam hiện là đất nước của chủ nghĩa cộng sản hay đang theo con đường tư bản" Trong chương đầu tiên, tác giả ghi nhận hình ảnh ngày cưới của Nguyễn Thanh Phượng, con gái của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng với Nguyễn Bảo Hoàng, con trai của một quan chức chế độ Việt Nam Cộng hoà cũ. Đôi uyên ương là những đại gia của một Việt Nam đương đại. Đây không thuần túy là một đám cưới giữa đôi tình nhân trẻ mà là sự kết hợp giữa “Vietnamese Communist” và “Venture Capitalist” – một nhà tư bản mạo hiểm bỏ tiền đầu tư vào dự án mới. Theo cách nhìn của người điểm sách, cả hai danh từ trên đều có chữ viết tắt là “V.C.” trong tiếng Anh. Như thế ai sẽ thắng ai trong cuộc chiến kinh tế giữa cộng sản và tư bản trên đất nước Việt Nam ngày này thì thời gian sẽ trả lời. Trong Rising Dragon có nhiều ghi nhận về phát triển kinh tế đạt được ở miền Nam cao hơn miền Bắc vì người dân miền Nam đã quen với sinh hoạt kinh tế thị trường và do những “phá rào” của ông Võ Văn Kiệt khi còn là bí thư thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh. Bây giờ cũng thế, làm ăn trong Nam dễ hơn vì không khí thông thoáng nên người dân có loan truyền rằng: “Miền Bắc thắng Mỹ, miền Nam thắng Nga”.
Với nhiều dẫn chứng qua những tiếp cận, qua những sự việc mà tác giả ghi nhận được trong thời gian làm phóng viên cho BBC tại Việt Nam, Rising Dragon đưa đến cho bạn đọc hình ảnh một nước Việt Nam đã thoát khỏi nghèo đói nhờ cải cách kinh tế trong hơn hai thập niên qua, là khuôn mẫu cho những nước kém phát triển khác, và Việt Nam có nhiều tiềm năng để vươn lên hơn nữa là điều mà tác giả và nhiều người trong giới doanh nhân cũng như một bộ phận trong nội bộ Đảng, những người có tầm nhìn thấy quyền lợi của dân, đang hy vọng.
Nhưng cũng có lí do để con tàu Việt Nam sẽ không ra được biển lớn. Thế còn phải chờ đến bao giờ" Theo tác giả là khi Việt Nam có tự do phát biểu, tự do báo chí và khi người dân Việt không còn chỉ biết “im lặng, vâng lời và trung thành”.
Rising Dragon lôi cuốn người đọc vào những sinh hoạt đời sống ở Việt Nam với chiều sâu và mặt trái của nó. Đây là cuốn sách mà những ai quan tâm đến một nước Việt Nam đương đại cần đọc.
© Buivanphu 07.2010
Send comment
