Thượng Đỉnh ASEAN Và Tương Lai Đông Á
Nguyễn Xuân Nghĩa & Việt Long RFA
...một câu lạc bộ làm ăn bất kể tới đạo tắc tối thiểu về chính trị...
Hội nghị thượng đỉnh thứ 15 của Hiệp hội mười Quốc gia Đông Nam Á là tổ chức ASEAN vừa kết thúc cuối tuần qua tại Thái Lan với những tuyên bố đầy hứng khởi như sau mọi thượng đỉnh quốc tế. Riêng năm nay, và bên lề Thượng đỉnh, dư luận chú ý đến một số sáng kiến của sáu đối tác bên ngoài nhằm hội nhập các nước Đông Á thành một khối vừa kinh tế vừa chính trị, tương tự như trường hợp Liên hiệp châu Âu. Diễn đàn Kinh tế yêu cầu nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa đánh giá triển vọng ấy qua phần trao đổi do Việt Long thực hiện sau đây.
Việt Long: Trong mấy ngày cuối tuần qua, Thượng đỉnh thứ 15 của Hiệp hội 10 Quốc gia Đông Nam Á, tức là tổ chức ASEAN, đã được Thái Lan tổ chức thành công tại khu vực nghỉ mát Cha-am của tỉnh Hua Hin. Bên lề thượng đỉnh, các lãnh tụ ASEAN cũng gặp nguyên thủ của sáu nước đối tác là Nhật, Trung Quốc, Nam Hàn, Ấn Độ, Úc và New Zealand để thảo luận về tương lai của toàn khối châu Á. Chương trình chuyên đề kỳ này đề nghị ông đánh giá kết quả của Thượng đỉnh và triển vọng hình thành một khối thịnh vượng Đông Á theo khuôn khổ hội nhập cả kinh tế lẫn chính trị như một tiền lệ đã thấy là Liên hiệp châu Âu.
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Chúng ta nên nhìn toàn bộ sự việc từ trong ra ngoài để có thể đánh giá kết quả thượng đỉnh này cho chính xác.
- Ở vòng trong cùng, việc Thái Lan tổ chức xong một thượng đỉnh quốc tế có vẻ huy hoàng là thành quả chính trị cho Chính quyền của đương kim Thủ tướng Thái vốn đang ở vào hoàn cảnh bấp bênh với sức ép còn mạnh của một thành phần dân chúng tiếp tục ủng hộ nguyên Thủ tướng Thaksin Shinawatra. Chúng ta không quên là Thái Lan đã gặp nhiều điêu đứng khi hội nghị quốc tế của Diễn đàn APEC bị hủy bỏ năm ngoái vì dân chúng biểu tình phá hoại. Việc Thủ tướng Cam Bốt vừa đặt chân tới Thái để dự hội nghị lại lên tiếng bênh vực ông Thaksin là một nhắc nhở nhạy cảm về tình trạng bất ổn này của Thái. Ở vòng ngoài, và liên quan đến 10 nước hội viên, thì Thượng đỉnh ASEAN năm nay là một thất vọng lớn và trao trách nhiệm nặng nề cho quốc gia sẽ đăng cai tổ chức năm tới là Việt Nam.
Việt Long: Vì sao ông bi quan đánh giá kết quả hội nghị này là một thất vọng lớn"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thứ nhất về giao dịch ngoại thương, từ năm 1993, sáu thành viên tiên phong của ASEAN là Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan đã đặt ra mục tiêu là tiến tới một khu vực mậu dịch tự do cho toàn khối vào năm 2015. Muốn đạt tiêu đích ấy, ASEAN vạch ra trình tự tiết giảm quan thuế biểu kể từ tháng Giêng năm tới cho riêng sáu nước đó. Việc thảo luận được tiến hành qua hơn 100 kế hoạch hành động mà các nước mới thoả thuận được 76 kế hoạch. Hai tháng sắp tới chưa chắc đã kịp hoàn tất tiêu chí ấy.
- Ngay lúc đó, là tuần qua, ASEAn cũng gặp trở ngại lớn khi cần nhất trí về một thị trường chiến lược là gạo. Lý do là những mâu thuẫn không thể khắc phục được giữa Thái Lan và Philippines về quan thuế biểu đánh trên gạo Thái nhập vào xứ Phi. Philippines rất cần nhập khẩu gạo và mâu thuẫn ấy tất nhiên là đáng để Việt Nam chú ý vì đang có hy vọng bán gạo cho Phi.
- Thứ ba, Thượng đỉnh ASEAN năm nay còn phơi bày một trò cười là lập ra một Ủy ban về Nhân quyền hoàn toàn vô quyền. ASEAN không dám đề cập tới nạn chà đạp nhân quyền của hai hội viên là Miến Điện và Việt Nam, không dám trực diện thảo luận với các nhóm tranh đấu cho nhân quyền, lại còn để Miến Điện nêu ra đòi hỏi kỳ lạ là lãnh tụ dân chủ đang bị đàn áp là bà Aung San Suu Kye phải có "hành động tốt", theo quan điểm của chế độ thủ phạm việc đàn áp là Chính quyền quân phiệt Miến.
- Tổng kết lại thì từ việc dàn xếp buôn bán nội bộ sang đến việc xây dựng một quy tắc hành xử văn minh dù có nhạy cảm về chính trị, các hội viên ASEAN không thể thống nhất quan điểm. Rốt cuộc thì chỉ là một câu lạc bộ làm ăn bất kể tới đạo tắc tối thiểu về chính trị nên chưa thể mơ ước việc hội nhập chính trị như trường hợp Liên hiệp Âu châu. Ngoài hợp tác kinh tế, Liên Âu đã tiến rất xa về chính trị và còn đòi hỏi quy tắc dân chủ nơi các hội viên. ASEAN chưa thể đi tới đó nếu chưa có can đảm nhìn thẳng vào cơ chế chính trị của một số hội viên tân tòng.
Việt Long: Bây giờ, ta bước ra vòng ngoài cùng là đề nghị của hai quốc gia đối tác là Nhật Bản và Úc. Thủ tướng Nhật Yukio Hatoyama gợi ý thành lập Cộng đồng Đông Á tương tự như Liên hiệp châu Âu mà chưa nói rõ là những quốc gia nào sẽ tham gia vào cộng đồng ấy. Thủ tướng Úc là Kevin Rudd thì đề nghị mở rộng ra một Cộng đồng châu Á Thái bình dương trong đó sẽ có thêm cả Ấn Độ lẫn Hoa Kỳ nhằm xây dựng hợp tác về kinh tế, chính trị lẫn an ninh. Ông đánh giá thế nào về hai đề nghị này"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Nếu chỉ nhìn từ 10 nước ASEAN ra thì đây là chuyện con ếch muốn to bằng con bò vì những lý do vừa nêu ra ở trên về nội bộ ASEAN. Mười nước này chưa thể hội nhập thành một khối thống nhất về cả cơ chế kinh tế lẫn chính trị và nhất là cơ chế hợp tác an ninh khi có mâu thuẫn về chủ quyền lãnh thổ với nhau. Làm sao họ có thể tham gia vào một tập thể chính trị lớn hơn với các cường quốc có thế lực gấp bội như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc hay Ấn Độ và Úc Đại Lợi"
- Nếu nhìn rộng ra ngoài khuôn khổ ASEAN thì có lẽ ta phải thấy một cuộc thi đua lặng lẽ về thế lực giữa các đại gia nằm ngoài ASEAN, là Trung Quốc, Nhật Bản, Úc và sự vắng mặt bất thường của Hoa Kỳ, một siêu cường Á châu Thái bình dương. Câu chuyện này hơi phức tạp một chút vì liên hệ đến từng phe trong cuộc.
Việt Long: Nếu vậy thì xin ông phân tích trước hết lập trường của Nhật Bản đằng sau đề nghị này.
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Đảng Dân Chủ Nhật thuộc xu hướng trung tả vừa lên nắm Chính quyền và vừa phải khắc phục khó khăn kinh tế bên trong vừa muốn xác định lại một lập trường về an ninh tương đối độc lập hơn với Hoa Kỳ ở bên ngoài, ít ra là để tranh thủ dư luận ở trong nước. Thực tế thì xứ này vẫn còn là đồng minh chiến lược của Mỹ mà chỉ muốn có một tư thế quốc tế bình đẳng hơn với Hoa Kỳ, và sẽ phải đảm nhiệm một vai trò quốc tế quan trọng hơn.
- Việc Thủ tướng Nhật đề nghị thành lập một Cộng đồng Đông Á nằm trong chiều hướng ấy, nhằm khẳng định vai trò quốc tế của mình, nhưng chưa hẳn là trong thế đối lập với Hoa Kỳ mà thực ra là trong thế cạnh tranh với Trung Quốc. Nghĩa là trong khi Hoa Kỳ còn vướng bận về nhiều việc khác thì Nhật Bản và Trung Quốc lặng lẽ thi đua tranh thủ các nước Á châu. Nhưng hai nước chưa thể san bằng nhiều mâu thuẫn song phương với nhau, từ tranh chấp chủ quyền trên đảo Senkaku hay Điếu ngư đài theo cách gọi của Trung Quốc, tới tài nguyên dầu khí ngoài khơi hay quyền tự do chuyển vận tại Đông hải, chưa nói tới một hồ sơ gay go khác là Bắc Hàn.
Việt Long: Ông nói tới việc hai nước đó tranh thủ các nước Đông Nam Á, còn Trung Quốc đã đề nghị những gì tại Thượng đỉnh ASEAN vừa qua"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Trung Quốc hoan hỷ đón nhận đề nghị của Nhật để sẽ bàn thêm, nhưng Thủ tướng Ôn Gia Bảo thì dùng phép "phóng tài hóa thu nhân tâm" theo kiểu "đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn". Cho nên từ tháng Tư, Bắc Kinh đã hứa 10 tỷ Mỹ kim để lập ra Quỹ Hợp tác Đầu tư giữa Trung Quốc với ASEAN. Tại Thượng đỉnh tuần qua, là Thượng đỉnh thứ tư giữa các nước Đông Á với khối ASEAN, họ còn thông báo một chương trình tín dụng 15 tỷ Mỹ kim cho việc phát triển hạ tầng cơ sở của các nước ASEAN và một ngân khoản viện trợ chừng 40 triệu nữa cho các nước nghèo nhất. Song song, đại diện Bắc Kinh cũng ký kết một loạt thỏa ước với ASEAN và khẳng định là sẽ hoàn tất kế hoạch xây dựng khu vực mậu dịch tự do FTA giữa Trung Quốc và ASEAN theo đúng kỳ hạn là vào năm tới.
Việt Long: Hiện nay Nhật Bản còn gặp nhiều khó khăn kinh tế, thì việc Trung Quốc tung tiền tranh thủ các nước ASEAN như vậy có hy vọng thành công không"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Chúng ta không nên quên rằng từ khởi thủy là năm 1967, khối ASEAN thành hình là do nhu cầu đoàn kết trước mối nguy Trung Quốc và một đồng chí của Bắc Kinh là Bắc Việt Cộng sản. Ngày nay, sự nghi ngờ ấy vẫn còn vì Trung Quốc duy trì chế độ độc đảng và thường xuyên hậu thuẫn hai chế độ đang gây vấn đề nhức nhối cho ASEAN vì nạn chà đạp nhân quyền là Miến Điện và Việt Nam. Quốc gia đông dân nhất trong ASEAN là xứ Indonesia dân chủ thì còn có kinh nghiệm trực tiếp về sự can thiệp của Trung Quốc vào giữa thập niên 60, trước khi có vụ chính biến đẫm máu năm 1965 tại Jakarta. Vì vậy, nhiều nước ASEAN thật ra vẫn còn e ngại và thấy là gần gũi hơn với Hoa Kỳ.
Việt Long: Phải chăng đấy cũng là lập trường của Australia khi Thủ tướng Kevin Rudd đề nghị một Cộng đồng châu Á Thái bình dương, và bên trong đương nhiên là phải có Hoa Kỳ"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa đúng như vậy vì Úc vẫn coi trọng vai trò ổn định của một đồng minh chiến lược là Hoa Kỳ trước những bất trắc từ phía Trung Quốc. Mà nói cho cùng, lập trường của Úc cũng chẳng khác Nhật Bản là bao khi Thủ tướng Nhật đề nghị mời Ấn Độ, Úc và New Zealand cùng tham gia vào Cộng đồng Đông Á, nghĩa là có thêm nhiều quốc gia dân chủ làm lực đối trọng với Trung Quốc.
Việt Long: Bây giờ, ta mới nói đến quốc gia vắng mặt trong Thượng đỉnh này là Hoa Kỳ. Theo ông nhận xét ngay tại Mỹ thì Hoa Kỳ nghĩ sao về những chuyển động ấy tại châu Á"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Một số dư luận tại Mỹ cho rằng Hoa Kỳ đã nhận được hồi chuông cảnh báo từ Á châu nhưng vẫn chưa chú trọng đúng mức đến khu vực này. Còn tôi thì thiển nghĩ rằng Hoa Kỳ gây thất vọng lớn cho nhiều nước châu Á.
- Thứ nhất, giữa suy trầm kinh tế, các nước Á châu đều cố thúc đẩy tự do mậu dịch trong khu vực và có nhiều giao kết theo hướng này. Thí dụ như Hiệp định Tự do Thương mại giữa Nam Hàn với 27 nước Liên Âu cách đây gần hai tuần, hoặc giữa ASEAN với Úc, với Trung Quốc để sẽ đi vào áp dụng từ đầu năm tới. Trong khi ấy, Quốc hội Mỹ chưa phê chuẩn Hiệp định Thương mại đã ký với Nam Hàn từ lâu mà Tổng thống Barack Obama không vận động gì cho việc đó, có thể vì ông muốn thỏa hiệp với xu hướng bảo hộ mậu dịch rất mạnh trong đảng Dân chủ và phải chiều theo áp lực của các công đoàn đã giúp ông thắng cử. Tức là khi các nước đang muốn phát triển ngoại thương để giải quyết yêu cầu kinh tế thì nước Mỹ vẫn đứng ngoài, dù tháng Bảy năm ngoái đã ký kết một thỏa ước hợp tác với khối ASEAN. Trong khi ấy, các biện pháp tăng chi ào ạt đã khiến Mỹ kim mất giá mà hình như lãnh đạo vẫn có vẻ dửng dưng. Vì vậy, sau nhiều năm e ngại một nước Mỹ chủ quan ngang ngược, ngày nay, các nước Á châu lại nghi ngờ chính sách quá lửng lơ của Hoa Kỳ tại Đông Á.
Việt Long: Tôi cho là mối nghi ngờ đó rầt có cơ sở, nhưng rất sớm trong năm nay Ngoại trưởng Hillary Clinton cũng đã đi một vòng châu Á ...
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Ngoại trưởng Hillary Cliniton đã thăm Á châu từ tháng Hai và tháng Bảy thì long trọng thông báo rằng Mỹ đang trở lại Đông Nam Á, nhưng các nước trong khu vực vẫn cho rằng ưu tiên ngày nay của Mỹ nằm ở nơi khác. Đó là kế hoạch cải tạo xã hội của Tổng thống hay việc mặc cả với Liên bang Nga về một giải pháp cho hồ sơ Iran, và gay go hơn cả, là đề ra một chiến lược mới tại Afghanistan.
- Để kết luận, có lẽ các nước Á châu chờ đợi một khẳng định rõ ràng hơn từ Tổng thống Mỹ về lập trường của Hoa Kỳ tại châu Á và riêng đối với Trung Quốc khi ông Obama dự Thượng đỉnh của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Á châu Thái bình dương, là diễn đàn 21 quốc gia trong nhóm APEC, sẽ được tiến hành tháng tới tại Singapore.
Send comment
