Ảnh: pexels.com
Trong một bài viết đăng trên trang mạng Psychology Today, Tiến Sĩ Jeff Degraff kể lại một trải nghiệm khá thú vị của mình. Ông cho biết cách đây không lâu, ông bị mắc kẹt. Không phải là kẹt xe hay xếp hàng, mà là một khoảnh khắc mịt mờ về mặt tinh thần. Ông không thể suy nghĩ sâu sắc, không thể cảm nhận được những gì mình đang tiếp xúc. Rồi bất chợt một bài hát hiện lên trong đầu. Không phải bài hát mới nghe gần đây, và cũng không phải bài hát mà ông yêu thích. Nhưng lời bài hát thật sự chạm đến trái tim của ông. Chúng nói lên một điều gì đó mà ông không thể diễn đạt thành lời. Giống như não không muốn nói những lời đơn giản, nên đã quyết định cất tiếng hát.
Ông dần nhận ra những khoảnh khắc tương tự. Đôi khi đó không phải là một bài hát, mà là một cụm từ mang sức nặng cảm xúc khác thường. Đôi khi đó là một màu sắc, một hình ảnh, hay là một ký ức bất chợt ập đến như một lời thì thầm. Ông đã trao đổi với những người khác, và họ cho biết cũng gặp trường hợp tương tự. Đối với một số người, đó là một câu thoại trong một cuốn sách mà họ đã không nghĩ đến trong nhiều năm. Với một số người khác, đó là một sự việc nhỏ nhưng cho cảm xúc mạnh mẽ, giống như một chỉ báo.
Đây không phải là câu chuyện về sự thần bí, trực giác, hay những thông điệp thiêng liêng. Đó là cách não bộ, trong những điều kiện thích hợp, tự trò chuyện với chính mình.
Có một nghiên cứu kỹ lưỡng về hiện tượng này, được gọi là hình ảnh âm nhạc không cố ý. Nhà tâm lý học Vicky Williamson đã thực hiện nhiều nghiên cứu về chủ đề này, và ghi nhận rằng những bài hát ngẫu hứng thường được kích hoạt bởi cảm xúc, ký ức gần đây, hoặc những suy nghĩ chưa được xử lý. Chúng không ngẫu nhiên mà mang tính liên tưởng. Bộ não như đang phân loại, phát tín hiệu, và tạo sự tác động.
Trong một nghiên cứu, 90% người tham gia cho biết họ từng trải nghiệm hình ảnh âm nhạc không cố ý ít nhất một lần một tuần. Nhiều người nhận thấy rằng những bài hát này có mối tương quan với sự căng thẳng, ký ức, hoặc những cảm xúc chưa được giải quyết (Williamson và đồng nghiệp, 2012). Âm nhạc ở đây như là một dạng tốc ký cảm xúc, là cách não bộ truyền đạt một điều gì đó phức tạp thông qua một hình thức quen thuộc.
Tại sao những tín hiệu nội tại này lại mạnh mẽ đến vậy? Một phần câu trả lời nằm ở cách con người được lập trình để nhận dạng mẫu. Bộ não của chúng ta luôn tìm kiếm sự kết nối – tìm hiểu dữ liệu ngẫu nhiên, phát hiện chủ đề, liên kết các ý tưởng. Nhà tâm lý học Michael Shermer gọi đây là thuộc tính khuôn mẫu - xu hướng tìm ra các khuôn mẫu trong kho dữ liệu có ý nghĩa và vô nghĩa (Shermer, 2009).
Trên thực tế, lý thuyết ẩn dụ khái niệm - được George Lakoff và Mark Johnson ủng hộ - cho rằng não bộ phụ thuộc rất nhiều vào ẩn dụ và biểu tượng để xử lý cảm xúc và ra quyết định. Theo quan điểm này, não bộ không hề đánh lừa khi đưa ra một cụm từ tượng trưng hay ký ức nào đó; nó đang sử dụng những công cụ để giúp ta suy nghĩ khác đi.
Hãy xem xét cách những khoảnh khắc sáng tạo diễn ra. Các nhà thần kinh học John Kounios và Mark Beeman đã nghiên cứu “Khoảnh Khắc Aha” của những sáng kiến bất chợt. Họ phát hiện ra rằng giải pháp cho những vấn đề phức tạp thường không đến từ những nỗ lực suy luận có chủ đích, mà từ trong tiềm thức—thường là trong lúc nghỉ ngơi hoặc thư giãn (Kounios và Beeman, 2015). Một lời ca hoặc một hình ảnh bất chợt có thể là sản phẩm cuối cùng của những hoạt động thầm lặng trong tâm thức.
Carl Jung đã mô tả một chức năng tương tự trong tâm lý: khi ý thức bị mắc kẹt, vô thức đưa ra các biểu tượng—giấc mơ, hình ảnh, kiểu mẫu—để hỗ trợ hoặc định hướng lại. Cho dù nhìn theo góc độ tâm lý hay thần kinh học, thì đó vẫn là tâm trí giúp ta nhận thấy đường đi qua những điểm bế tắc.
Đây không phải là hình thức hoang tưởng của bệnh tâm thần, bởi vì chúng ta nhận dạng các biểu tượng này mà không bị chúng chi phối. Nếu một người nhận thức được ý nghĩa của một khuôn mẫu trong tâm thức, rồi suy ngẫm về nó, các nhà tâm lý học gọi đó là siêu nhận thức, khả năng nhận biết về suy tưởng của chính mình. Và đó là một điều tốt, có nghĩa là mình đang làm việc với những suy tưởng, chứ không bị nó chi phối.
Một số lời khuyên trong trường hợp nhận ra não bộ bắt đầu chơi một giai điệu, đang thì thầm một câu nói:
1. Đừng bỏ qua nó ngay lập tức. Hãy coi đó là một thông điệp, không phải một sai lầm. Hãy tự hỏi: Tại sao lại là bài hát này? Tại sao lại là bây giờ? Nó có gợi lên điều gì về mặt cảm xúc, một tình huống, hoặc một mối quan hệ?
2. Tìm hiểu biểu tượng: viết ra bài hát, hình ảnh hoặc cụm từ. Sau đó, suy nghĩ tự do về những gì nó gợi lên. Ta có thể khám phá ra một cảm xúc chưa từng trải qua, hoặc một kết nối chưa từng có.
3. Sử dụng nó như một gợi ý sáng tạo: Thay vì coi tín hiệu như một thông điệp bí ẩn, hãy coi nó như một điểm khởi đầu. Sử dụng nó để vẽ, viết hoặc suy ngẫm. Hãy xem nó dẫn đến đâu.
4. Nhận ra các mô hình theo thời gian: Nếu một số chủ đề hoặc cụm từ nhất định lặp lại, chúng có thể là một phần trong vốn từ vựng nội tại của não bộ. Theo thời gian, ta có thể học được cách não truyền đạt thông tin, và cách lắng nghe nó.
Tóm lại, khi não bộ gửi cho ta một bài hát, đó có thể không phải là một thông điệp thiêng liêng hay một điềm báo huyền bí. Nó là một loại giao tiếp—một tia sáng lóe lên từ một khuôn mẫu, một ý nghĩa, hoặc ẩn dụ được gửi từ một phần cơ thể đến một phần khác. Nó không phải là bằng chứng của một điều gì vượt ra ngoài logic. Nó là bằng chứng cho thấy tâm trí của ta có nhiều lớp hơn là chỉ là logic.
Lần tới, khi đang gặp khó khăn và có một lời hát vang lên, hoặc một từ nào đó hiện lên trong tâm trí, đừng vội gạt chúng sang một bên. Có thể đó là do tâm trí đang nhắc nhở ta rằng con đường phía trước không phải là một đường thẳng. Nó có thể là một giai điệu.
Viêt Báo lược dịch
Nguồn: Bài When Your Brain Send You a Song đăng trên trang mạng Psychology Today
Gửi ý kiến của bạn
