Chuyện Iraq đang đi vào ngã ngũ... bi thảm...
Những gì mà dư luận Hoa Kỳ được thấy, hai nghĩ, về Iraq chỉ là một chuỗi hung tín nối dài. Người dân Mỹ đã hết kiên nhẫn và tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Bush càng suy sụp - nay đã đạt kỷ lục Carter năm 1979 - thì Quốc hội Dân chủ càng ráo riết tấn công Hành pháp qua thủ thuật ngân sách để đạt một kết quả nào đó tại Iraq, cho cuộc tranh cử 2008.
Tuy nhiên, nếu có nhìn xa hơn chính trường Hoa Kỳ, và một quyết định phủ quyết thứ nhì của Tổng thống Bush về ngân sách quân phí cho Iraq, người ta có thể thấy ra nhiều chuyển động lạ, với kết quả sẽ vô cùng bi thảm cho dân Iraq, nhất là cộng đồng Sunni.
Trong khi Quốc hội ở nhà đang xào nấu nêm nếm một thực đơn Iraq có thể làm ông Bush nghẹn họng, y hệt như Quốc hội Mỹ năm 1974 về hồ sơ Việt Nam, Phó Tổng thống Dick Cheney đang có mặt tại "hiện trường lớn" là các nước Trung Đông.
Trong Chính quyền Bush, ông Cheney là người thủ vai "ông Ác" với vẻ tự nhiên gần như thiên bẩm, trong khi Ngoại trưởng Condoleezza Rice giữ vai "ông Thiện", với ngôn ngữ ngoại giao và hiền hòa của một nữ lưu trí thức. Từ đầu tuần, ông Cheney đã thăm viếng Iraq (bất ngờ, và còn ở lại một đêm tại Tilkrit) rồi Saudi Arabia, United Arab Emirates, Egypt và Jordan. Bốn xứ này đều có đặc tính chung là đa số thuộc sắc tộc Á Rập theo hệ phái Hồi giáo Sunni. Họ là lực đối trọng với Iran, thuộc sắc tộc Ba Tư, theo hệ phái Shia.
Mục tiêu của ông Cheney trong chuyến du thuyết này gồm có hai mặt. Thứ nhất, cho Tehran thấy là các giáo chủ Iran không thể toàn quyền quyết định và đưa dân Shia lên khống chế Iraq để bành trướng thế lực trong toàn vùng. Thứ hai, cho giới lãnh đạo Ryiadh, Abu Dhabi, Cairo và Amman biết rằng Hoa Kỳ vẫn là một đồng minh đáng tin cậy và sẽ không để Iran lấn lướt tại Iraq. Lời trấn an này, có lẽ ai trong chính quyền Bush nói cũng được. Nhưng từ "hung thần Dick Cheney, nó có một nội dung và trọng lượng khác, dữ dằn hơn cách phát biểu của Condi Rice: "muốn như vậy, bốn quốc gia Sunni này, nhất là vương quốc chủ chi Saudi Arabia phải kềm hãm được sự nổi dậy của các lực lượng Sunni tại Iraq". Và trước nhất chia sẻ những tin tức tình báo với Hoa Kỳ về tình hình sinh hoạt và đấu tranh của cộng đồng Sunni tại Iraq.
Nghĩa là Hoa Kỳ đang dàn xếp chuyện Iraq trong hoàn cảnh bất lợi, nhưng vẫn có khả năng ứng phó với đối thủ và tôn trọng cam kết với đồng minh.
Trong khi ông Cheney bay qua Trung Đông bốc thuốc vừa tả vừa bổ cho giới lãnh đạo Sunni - và Quốc hội ở nhà vừa kéo vừa cột Hành pháp Bush - dư luận Hoa Kỳ lại ít chú ý đến một số biến động khác.
Người ta chỉ nói đến việc Ngoại trưởng Condi Rice có tới Sharm el-Sheihk phó hội vào đầu tuần mà lại không (có dịp) nói chuyện với vị tương nhiệm của Tehran. Lấy lý cớ phật ý vì một nữ nhạc sĩ Ukraine mặc áo hở hang khi chơi vĩ cầm, ông Manouchehr Mottaki không dự dạ tiệc tại đây để khỏi gặp bà Rice trên cùng một bàn tiệc! Chi tiết ấy chỉ đáng bình luận trong các tờ lá cải.
Sự thể tại chỗ lại không hẳn như vậy.
Ngày chín tháng Năm, một Thứ trưởng Ngoại giao Iran đã trả lời phỏng vấn trên tờ Financial Times, rằng Tehran sẵn sàng giúp Hoa Kỳ hoàn thành chiến lược triệt thoái khỏi Iraq. Ông Abbas Araghchi này là nhân vật cao cấp nhất của Tehran đã trực tiếp nói chuyện với giới chức Hoa Kỳ (như cựu Đại sứ Mỹ Zalmay Khalilzad) từ nhiều tháng trước và thường nhắc đến sự kiện là cả Hoa Kỳ lẫn Iran đều muốn ổn định Iraq, và Tehran sẵn sàng giúp Hoa Kỳ gỡ thể diện trong việc triệt thoái.
Gỡ như thế nào"
Gây áp lực với các lực lượng Shia tại đây để tiến tới một giải pháp chính trị cho Baghdad hầu Hoa Kỳ có thể triệt thoái - hoặc ít ra, lính Mỹ khỏi bị bắn và ông Bush bị hạ!
Nhìn trên toàn cảnh, người ta có thể hoài nghi thiện chí của Tehran. Xưa nay, Iran vẫn khuấy động vào nội tình Iraq và gây vấn đề cho lực lượng Mỹ tại đây để cuối cùng Hoa Kỳ phải rút quân. Và rút tới đâu thì ảnh hưởng của Tehran sẽ bành trướng tới đó. Thật ra, tình hình tại chỗ lại phức tạp hơn là người ta có thể nghĩ.
Lý do là ngay trong tập thể Shia tại Iraq, hiện tượng năm bè bảy mối đã khiến các lãnh tụ Shia trong chính quyền Bagdhah không thể đạt nổi một sự đồng thuận với nhau, chưa nói gì với Hoa Kỳ hay các nhóm Sunni. Mà chẳng những Thủ tướng al-Maliki không điều động nổi, hay vị Thượng thủ Shia là Ali al-Sistani đang bị lúng túng, chính các Giáo chủ Iran cũng không thể dàn xếp nổi một giải pháp Shia thân Tehran tại Iraq.
Nếu Tehran gây áp lực với các lãnh tụ Shia cứng đầu không chấp nhận một giải pháp thỏa hiệp thì cộng đồng Shia sẽ loạn to, và loạn tới... Iran. Cho nên, khi đại diện Tehran đề cập đến việc giúp Mỹ triệt thoái "trong danh dự" khỏi Iraq, họ không chỉ nói đãi bôi. Iran thực sự cần ổn định Iraq - và đâm ra có cùng mục tiêu chiến lược dù là nhất thời với Hoa Kỳ. Vấn đề là họ có thực hiện được điều ấy hay không!
Như để trả lời cho câu hỏi đó, ngày 11 vừa qua, lực lượng Shia lớn nhất, mạnh nhất và thân Tehran nhất là Thượng Hội đồng Cách mạng Hồi giáo SCIRI (Supreme Council for Islamic Revolution in Iraq) đã tuyên bố kế hoạch cải cách, để tham gia vào tiến trình "Iraq hoá" nhằm góp phần ổn định xứ này. Hai chi tiết rất đáng chú ý đã được đưa ra. Cơ chế này sẽ tham khảo ý kiến của Đại giáo chủ Thượng thủ hệ phái Shia tại Iraq là al-Sistani, thay vì một tổ chức tôn giáo nằm dưới sự điều động của Đại giáo chủ Ali Khamenini, vị lãnh đạo tối cao của Iran. Và Thượng hội đồng này sẽ bỏ chữ "Cách mạng" trong danh xưng. Để khỏi nhuốm mùi tử khí đáng sợ của Cách mạng Hồi giáo Tehran. Quyết định ấy của tổ chức SCIRI không thể là tự phát mà phải có sự đồng ý (hoặc là một quyết định) của Tehran.
Nếu lùi xa hơn một chút để nhìn trên toàn cảnh, người ta có thể thấy rằng trong khi Phó Tổng thống Cheney đang muốn cột tay lãnh đạo Sunni trong khu vực để kiềm chế các lực lượng Sunni tại Iraq, thì Iran cũng muốn củng cố tư thế của lực lượng SCIRI trên các nhóm phiến loạn Shia khác, và... cần tới sự trợ lực của các đơn vị tác chiến Mỹ. Giải pháp chính trị cho Iraq mà hợp với khẩu vị của cả Hoa Kỳ và Iran là chia chác quyền lực chính trị và quyền lợi kinh tế (chủ yếu là dầu khí) giữa ba phe Shia (60% dân số) và Sunni (20%) và Kurd (20%). Giải pháp ấy tùy thuộc vào khả năng kiểm soát hai phe đang có nhiều lực lượng gây chiến và làm loạn nhất là Shia và Sunni, một khả năng quân sự.
Nhìn trên toàn cảnh như vậy, người ta thấy ra một tia hy vọng khi cả Tehran và Washington đều muốn dàn xếp và phải dụng binh hầu có thể dụng lễ, đánh rồi mới đàm.
Nhưng, và đây là cái nhưng rất éo le của nền dân chủ Mỹ, trong khi chính quyền Bush phải đấu trí và đấu võ với cả Tehran lẫn các lãnh tụ phiến loạn Sunni và Shia, mà chỉ có một con bài sáng là súng đạn và khả năng điều động của vị Tư lệnh chiến trường, Đại tướng David Petraeus, thì Quốc hội Mỹ lại liên tiếp bỏ phiếu theo chiều hướng cột tay và đếm đạn từng ngày cho lính Mỹ! Trong khi Hạ viện Mỹ bỏ phiếu theo kiểu định ngày rút quân thì vị chỉ huy lực lượng Mỹ tại miền Bắc Iraq xin đổ thêm quân để hoàn tất nhiệm vụ!
Tổng thống Bush chỉ có một mái chèo để lèo lái một lúc hai con thuyền là chính trường Mỹ và chiến trường Iraq. Ông đang nhấn tới tại Iraq để đạt thắng lợi biểu kiến trước khi rút về thì Quốc hội đòi ông phải rút ngay, rút sớm.
Vì mâu thuẫn ấy của Hoa Kỳ, Chính quyền Bush chỉ còn một giải pháp, là dồn sức dẹp sạch các nhóm Sunni thiểu số để định ngày rút chạy và quăng lại cho Iran một xứ Iraq đại loạn, do một đa số Shia thống trị mà không thống nhất. Dân Sunni sẽ phải trả nợ vì đã độc quyền cai trị xứ Iraq dưới thời Saddam Hussein, và dân Shia sẽ đòi nợ mọi người, kể cả Tehran, bằng máu. Cái gân gà Iraq do Hoa Kỳ để lại sẽ mọc gai làm Iran bị ngọng và lầu bầu hốt rác cho Mỹ trước sự cổ võ của lãnh đạo Saudi, Egypt và Jordan!
Điều an ủi sau cùng cho các Giáo chủ Tehran là kẻ thù của họ, khủng bố al-Qaeda, có thể sẽ còn làm Hoa Kỳ điêu đứng sau khi Mỹ đã rút khỏi Iraq. Lúc ấy, đảng Dân chủ mà lãnh đạo cả Hành pháp lẫn Lập pháp Hoa Kỳ sau bầu cử 2008 - điều chưa chắc - tất sẽ hiểu thế nào là luật quả báo.
Gửi ý kiến của bạn
