SAIGON (VB) -- Ngành sử học Việt Nam vừa có một mất mát lớn: Sử gia Tạ Chí Đại Trường đã từ trần tại Sài Gòn, theo tin từ gia đình và truyền thông trong nước.
Bản tin báo Thanh Niên ghi rằng nhà sử học gốc Việt Tạ Chí Đại Trường - tác giả nhiều công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị to lớn, đã qua đời ngày 24.3 tại nhà riêng ở TP.SG sau một thời gian lâm trọng bệnh, thọ 78 tuổi.
Bản tin này viết:
“Tin buồn trên đã được người nhà ông xác nhận và cho biết, việc ông trở lại Việt Nam từ tháng 10.2015 sau khi lâm trọng bệnh là đã xác định muốn ở lại quê hương lúc cuối đời.”
Nói chuyện với Việt Báo, nhà văn Trúc Chi cho biết vừa mới 10 ngày trước, hai nhà văn Trúc Chi và Huy Văn đã tới thăm bệnh sử gia Tạ Chí Đại Trường ở Sài Gòn.
Lúc đó, Trúc Chi cũng có hỏi sử gia Tạ Chí Đaị Trường về một chi tiết lịch sử về lai lịch "Miếu Hoàng Tử" ngoài Phú Quốc.
Nhà văn Trúc Chi cho biết Tạ Chí Đại Trường là người khiêm tốn, không nhận là sử gia (historian) nhưng chỉ nhận là người chuyên viết về sử học.
Trong khi đó, bản tin BBC ghi lời giáo sư Nguyễn Huệ Chi qua điện thoại từ Hà Nội hôm 24-3-2016:
“Tôi bàng hoàng khi hay tin ông Đại Trường qua đời. Với tôi, ông ấy là người luôn ngẩng cao đầu, không chịu nghe mệnh lệnh của ai ngoài trái tim và con mắt nhìn sự thật”.
“Ông Đại Trường là nhà sử học có tầm vóc và có nhiều khám phá về phương diện lịch sử Việt Nam trong giai đoạn trung đại, cận đại và hiện đại”.
“Tiếc là có một quá trình dài từ năm 1975, giới khoa học xã hội miền Bắc nắm giữ tư thế bên thắng cuộc nên không trao đổi học thuật với một nhà sử học chân chính của miền Nam như ông Đại Trường”.
“Theo tôi, đấy là một thiệt thòi cho giới khoa học miền Bắc. Lẽ ra, nếu tiếp cận ông sớm, người ta đã nhận ra phải nhận thức lịch sử cho đúng và những gì phải thay đổi trong cách viết sử lâu nay”, giáo sư nói thêm.
Ông Huệ Chi cũng cho hay: “Những người như ông Đại Trường cần phải được đặt ở vị thế xứng đáng để ông nghiên cứu và những phát hiện của ông được trân trọng. Nhưng có thể vì nhạy cảm chính trị mà người ta né tránh một tinh hoa của miền Nam như ông”...”(ngưng trích)
Các bản tin trong nước cho biết lễ viếng nhà sử học Tạ Chí Đại Trường bắt đầu từ ngày 24.3 tại nhà riêng (402/27 An Dương Vương, phường 4, quận 5, TP.SG). Lễ động quan vào lúc 8 giờ ngày 27.3, dự kiến hỏa táng tại nghĩa trang Đa Phước, huyện Bình Chánh, TP.SG.
Theo thông tin từ Wikipedia, Tạ Chí Đại Trường (1938-2016), là một nhà sử học và là nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam, ông là người Mỹ gốc Việt. Bắt đầu nghiên cứu sử học, văn hóa từ đầu thập niên 1960 tại Việt Nam, Tạ Chí Đại Trường cho ra đời tác phẩm đáng chú ý của ông, Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ năm 1771 đến 1802, vào năm 1964. Tác phẩm này đã đặt lại vấn đề về vai trò của nhà Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam, nhiều tác phẩm sau này của Tạ Chí Đại Trường cũng có được cách lập luận và quan điểm độc đáo như vậy. Sau khi định cư tại Hoa Kỳ năm 1994, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu cho in nhiều tác phẩm nghiên cứu lịch sử, văn hóa có giá trị, cho tới thập niên 2000 thì các tác phẩm này mới dần được in và phát hành tại Việt Nam như Thần, Người và Đất Việt, Những bài dã sử Việt.
Tạ Chí Đại Trường sinh ngày 21 tháng 6 năm 1938 tại Nha Trang, nhưng quê gốc ở Bình Định. Ông là con trai Cử nhân Hán học Tạ Chương Phùng, nhà hoạt động phong trào độc lập dân tộc thập niên 1940 - 1950 cùng với ông Ngô Đình Diệm, sau làm Tỉnh trưởng tỉnh Bình Định và thành viên nhóm Caravelle.
Năm 1964 Tạ Chí Đại Trường tốt nghiệp bằng Thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử tại Viện Đại học Sài Gòn rồi nhập ngũ. Ông phục vụ trong Quân lực Việt Nam Cộng hòa từ năm 1964 cho tới năm 1974 với quân hàm đại úy. Trong thời gian chiến tranh, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu sưu tập tiền cổ và tập trung nghiên cứu về đề tài này. Những bài viết của ông về tiền cổ trong thời gian này sau đó đã được giới nghiên cứu sử học quốc tế đánh giá cao.
Năm 1964 trong thời gian học cao học, Tạ Chí Đại Trường cho ra đời một cuốn tiểu luận về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1771 đến 1802 trong đó ghi lại những sự kiện xoay quanh cuộc nội chiến giữa nhà Tây Sơn và Nguyễn Ánh. Tác phẩm này đã đoạt Giải thưởng văn chương toàn quốc, bộ môn Sử năm 1970 và được nhà xuất bản Văn Sử Địa in thành sách năm 1973 với tựa đề Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ năm 1771 đến 1802. Sau khi Việt Nam thống nhất năm 1975, cuốn sách với nội dung đặt lại vấn đề về nhà Tây Sơn đã khiến Tạ Chí Đại Trường gặp nhiều rắc rối. Lịch sử nội chiến bị cho là "hạ thấp Quang Trung, đề cao Gia Long" và bị cấm lưu hành tại Việt Nam trong một thời gian dài và chỉ được in lại trong nước từ cuối thập niên 2000.[5]
Sau năm 1975 ông trải qua giai đoạn cải tạo đến năm 1981.
Từ tháng 8 năm 1994, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu định cư tại Hoa Kỳ. Do điều kiện cuộc sống, phải tới mười năm sau ông mới quay trở lại Việt Nam và khó có cơ hội tiếp xúc với tài liệu sử học trong nước, vì vậy Tạ Chí Đại Trường phải từ bỏ những đề tài chuyên biệt để tập trung nghiên cứu lịch sử Việt Nam nói chung thông qua các tư liệu ông thu thập được qua nhiều nguồn ở Mỹ, kể cả từ các chợ sách ngoài trời. Tại Mỹ ông bắt đầu cho in các tác phẩm chính của mình như Những bài dã sử Việt (1996) vốn là tập hợp các bài viết ở Việt Nam của ông giai đoạn 1984-1986 hay cuốn Thần, Người và Đất Việt (1989, 2000). Cuốn Thần, Người và Đất Việt khi xuất hiện không chính thức ở Việt Nam đã được đánh giá cao, nhiều nhà sử học Việt Nam đã nhận xét rằng Tạ Chí Đại Trường là một chuyên gia sử học, dân tộc học đáng tin cậy. Kể từ cuối thập niên 2000, sách của Tạ Chí Đại Trường mới được chính thức in và phát hành tại Việt Nam. Năm 2014, Tạ Chí Đại Trường đã được Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh trao Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh hạng mục Giải Nghiên cứu.
Ngày 24 tháng 3 năm 2016, ông qua đời tại nhà riêng ở TP. SG. Trước đó, sau khi nhắm không qua khỏi căn bệnh nan y, ông đã từ Mỹ về lại Việt Nam vào ngày 4 tháng 10 năm 2015 với ý nguyện sẽ “gửi nắm thân tàn” lại nơi quê hương.
Ông để lại nhiều tác phẩm nghiên cứu sử có giá trị độc đáo.
Nhà văn Phan Tấn Hải kể rằng kỷ niệm gần nhất ông có với sử gia Tạ Chí Đaị Trường là hình ảnh ông nói chuyện trong buổi lễ tưởng niệm nhà văn Nguyễn Mộng Giác năm 2012.
Khi đó, sử gia Tạ Chí Đạị Trường lên kể những kỷ niệm, rằng ông là bạn học của người anh của nhà văn Nguyễn Mộng Giác, và xem “Giác và Diệu Chi như em.” Sử gia nói, đời sống chữ nghĩa của ông sau 1975 là nhờ Nguyễn Mộng Giác, vì những công trình biên khảo của học giả Miền Nam sau 1975 là bị đẩy vào bóng tối, “nhưng chỉ sau khi tập san Văn Học in các biên khảo của tôi, thì nhà xuất bản trong nước mới dám in sách của tôi...”
Đặc biệt, sử gia Tạ Chí Đại Trường trong lá thư đề ngày 4 tháng 5-2010 đã gửi thư lên Quốc Hội VN để yêu cầu:
“...công nhận Nghĩa trang Quân đội Việt Nam Cộng hoà là Chứng tích Lịch sử Quốc gia...
...Đây cũng là tưởng niệm duy nhất còn lại của một phía về những người lính, người Việt Nam, đã chết trong chiến tranh – tuy nhỏ nhoi, ít ỏi hơn những nghĩa trang liệt sĩ của phe thắng trận đang đứng chân hàng hàng lớp lớp trên đất nước Việt Nam.
Sự công nhận này là một hành động văn minh học được của thế giới ngày nay như khi công nhận, bảo trì Mĩ Sơn của người Chàm, khu phố Hội An gốc của người Hoa và người Nhật, cũng như trở lại giữ gìn thành trì lăng tẩm họ Nguyễn có lần đã bị bỏ luống, tàn phá, trở lại tiếp nối hành động văn minh của triều Nguyễn khi cho người coi sóc lăng tẩm các vua Lê…
Lời đề nghị có ngày tháng nên trước tiên là với Quốc hội CHXHCN Việt Nam hiện nay. Vì quan niệm chế độ nào rồi cũng qua, chỉ có đất nước là tồn tại nên lời ghi “Quốc hội Việt Nam” là để dành cho những lần mai sau liên tiếp một khi yêu cầu chưa được thoả mãn.
Tạ Chí Đại Trường
Cựu sĩ quan Quân lực Việt Nam Cộng hoà
Sử gia”
Toàn văn lúc đó đã đăng trên nhiều mạng, trong đó có Talawas.org.
.
.
Bản tin báo Thanh Niên ghi rằng nhà sử học gốc Việt Tạ Chí Đại Trường - tác giả nhiều công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị to lớn, đã qua đời ngày 24.3 tại nhà riêng ở TP.SG sau một thời gian lâm trọng bệnh, thọ 78 tuổi.
Từ trái: Nguyễn Mộng Giác (đứng), Tạ Chí Đại Trường, Phùng Nguyễn -- cả 3 đều đã ra đi - và Trúc Chi.(Ảnh: nguyenmonggiac.info/)
Bản tin này viết:
“Tin buồn trên đã được người nhà ông xác nhận và cho biết, việc ông trở lại Việt Nam từ tháng 10.2015 sau khi lâm trọng bệnh là đã xác định muốn ở lại quê hương lúc cuối đời.”
Nói chuyện với Việt Báo, nhà văn Trúc Chi cho biết vừa mới 10 ngày trước, hai nhà văn Trúc Chi và Huy Văn đã tới thăm bệnh sử gia Tạ Chí Đại Trường ở Sài Gòn.
Lúc đó, Trúc Chi cũng có hỏi sử gia Tạ Chí Đaị Trường về một chi tiết lịch sử về lai lịch "Miếu Hoàng Tử" ngoài Phú Quốc.
Nhà văn Trúc Chi cho biết Tạ Chí Đại Trường là người khiêm tốn, không nhận là sử gia (historian) nhưng chỉ nhận là người chuyên viết về sử học.
Trong khi đó, bản tin BBC ghi lời giáo sư Nguyễn Huệ Chi qua điện thoại từ Hà Nội hôm 24-3-2016:
“Tôi bàng hoàng khi hay tin ông Đại Trường qua đời. Với tôi, ông ấy là người luôn ngẩng cao đầu, không chịu nghe mệnh lệnh của ai ngoài trái tim và con mắt nhìn sự thật”.
“Ông Đại Trường là nhà sử học có tầm vóc và có nhiều khám phá về phương diện lịch sử Việt Nam trong giai đoạn trung đại, cận đại và hiện đại”.
“Tiếc là có một quá trình dài từ năm 1975, giới khoa học xã hội miền Bắc nắm giữ tư thế bên thắng cuộc nên không trao đổi học thuật với một nhà sử học chân chính của miền Nam như ông Đại Trường”.
“Theo tôi, đấy là một thiệt thòi cho giới khoa học miền Bắc. Lẽ ra, nếu tiếp cận ông sớm, người ta đã nhận ra phải nhận thức lịch sử cho đúng và những gì phải thay đổi trong cách viết sử lâu nay”, giáo sư nói thêm.
Ông Huệ Chi cũng cho hay: “Những người như ông Đại Trường cần phải được đặt ở vị thế xứng đáng để ông nghiên cứu và những phát hiện của ông được trân trọng. Nhưng có thể vì nhạy cảm chính trị mà người ta né tránh một tinh hoa của miền Nam như ông”...”(ngưng trích)
Các bản tin trong nước cho biết lễ viếng nhà sử học Tạ Chí Đại Trường bắt đầu từ ngày 24.3 tại nhà riêng (402/27 An Dương Vương, phường 4, quận 5, TP.SG). Lễ động quan vào lúc 8 giờ ngày 27.3, dự kiến hỏa táng tại nghĩa trang Đa Phước, huyện Bình Chánh, TP.SG.
Theo thông tin từ Wikipedia, Tạ Chí Đại Trường (1938-2016), là một nhà sử học và là nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam, ông là người Mỹ gốc Việt. Bắt đầu nghiên cứu sử học, văn hóa từ đầu thập niên 1960 tại Việt Nam, Tạ Chí Đại Trường cho ra đời tác phẩm đáng chú ý của ông, Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ năm 1771 đến 1802, vào năm 1964. Tác phẩm này đã đặt lại vấn đề về vai trò của nhà Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam, nhiều tác phẩm sau này của Tạ Chí Đại Trường cũng có được cách lập luận và quan điểm độc đáo như vậy. Sau khi định cư tại Hoa Kỳ năm 1994, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu cho in nhiều tác phẩm nghiên cứu lịch sử, văn hóa có giá trị, cho tới thập niên 2000 thì các tác phẩm này mới dần được in và phát hành tại Việt Nam như Thần, Người và Đất Việt, Những bài dã sử Việt.
Tạ Chí Đại Trường sinh ngày 21 tháng 6 năm 1938 tại Nha Trang, nhưng quê gốc ở Bình Định. Ông là con trai Cử nhân Hán học Tạ Chương Phùng, nhà hoạt động phong trào độc lập dân tộc thập niên 1940 - 1950 cùng với ông Ngô Đình Diệm, sau làm Tỉnh trưởng tỉnh Bình Định và thành viên nhóm Caravelle.
Năm 1964 Tạ Chí Đại Trường tốt nghiệp bằng Thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử tại Viện Đại học Sài Gòn rồi nhập ngũ. Ông phục vụ trong Quân lực Việt Nam Cộng hòa từ năm 1964 cho tới năm 1974 với quân hàm đại úy. Trong thời gian chiến tranh, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu sưu tập tiền cổ và tập trung nghiên cứu về đề tài này. Những bài viết của ông về tiền cổ trong thời gian này sau đó đã được giới nghiên cứu sử học quốc tế đánh giá cao.
Năm 1964 trong thời gian học cao học, Tạ Chí Đại Trường cho ra đời một cuốn tiểu luận về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1771 đến 1802 trong đó ghi lại những sự kiện xoay quanh cuộc nội chiến giữa nhà Tây Sơn và Nguyễn Ánh. Tác phẩm này đã đoạt Giải thưởng văn chương toàn quốc, bộ môn Sử năm 1970 và được nhà xuất bản Văn Sử Địa in thành sách năm 1973 với tựa đề Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ năm 1771 đến 1802. Sau khi Việt Nam thống nhất năm 1975, cuốn sách với nội dung đặt lại vấn đề về nhà Tây Sơn đã khiến Tạ Chí Đại Trường gặp nhiều rắc rối. Lịch sử nội chiến bị cho là "hạ thấp Quang Trung, đề cao Gia Long" và bị cấm lưu hành tại Việt Nam trong một thời gian dài và chỉ được in lại trong nước từ cuối thập niên 2000.[5]
Sau năm 1975 ông trải qua giai đoạn cải tạo đến năm 1981.
Từ tháng 8 năm 1994, Tạ Chí Đại Trường bắt đầu định cư tại Hoa Kỳ. Do điều kiện cuộc sống, phải tới mười năm sau ông mới quay trở lại Việt Nam và khó có cơ hội tiếp xúc với tài liệu sử học trong nước, vì vậy Tạ Chí Đại Trường phải từ bỏ những đề tài chuyên biệt để tập trung nghiên cứu lịch sử Việt Nam nói chung thông qua các tư liệu ông thu thập được qua nhiều nguồn ở Mỹ, kể cả từ các chợ sách ngoài trời. Tại Mỹ ông bắt đầu cho in các tác phẩm chính của mình như Những bài dã sử Việt (1996) vốn là tập hợp các bài viết ở Việt Nam của ông giai đoạn 1984-1986 hay cuốn Thần, Người và Đất Việt (1989, 2000). Cuốn Thần, Người và Đất Việt khi xuất hiện không chính thức ở Việt Nam đã được đánh giá cao, nhiều nhà sử học Việt Nam đã nhận xét rằng Tạ Chí Đại Trường là một chuyên gia sử học, dân tộc học đáng tin cậy. Kể từ cuối thập niên 2000, sách của Tạ Chí Đại Trường mới được chính thức in và phát hành tại Việt Nam. Năm 2014, Tạ Chí Đại Trường đã được Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh trao Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh hạng mục Giải Nghiên cứu.
Ngày 24 tháng 3 năm 2016, ông qua đời tại nhà riêng ở TP. SG. Trước đó, sau khi nhắm không qua khỏi căn bệnh nan y, ông đã từ Mỹ về lại Việt Nam vào ngày 4 tháng 10 năm 2015 với ý nguyện sẽ “gửi nắm thân tàn” lại nơi quê hương.
Ông để lại nhiều tác phẩm nghiên cứu sử có giá trị độc đáo.
Nhà văn Phan Tấn Hải kể rằng kỷ niệm gần nhất ông có với sử gia Tạ Chí Đaị Trường là hình ảnh ông nói chuyện trong buổi lễ tưởng niệm nhà văn Nguyễn Mộng Giác năm 2012.
Khi đó, sử gia Tạ Chí Đạị Trường lên kể những kỷ niệm, rằng ông là bạn học của người anh của nhà văn Nguyễn Mộng Giác, và xem “Giác và Diệu Chi như em.” Sử gia nói, đời sống chữ nghĩa của ông sau 1975 là nhờ Nguyễn Mộng Giác, vì những công trình biên khảo của học giả Miền Nam sau 1975 là bị đẩy vào bóng tối, “nhưng chỉ sau khi tập san Văn Học in các biên khảo của tôi, thì nhà xuất bản trong nước mới dám in sách của tôi...”
Đặc biệt, sử gia Tạ Chí Đại Trường trong lá thư đề ngày 4 tháng 5-2010 đã gửi thư lên Quốc Hội VN để yêu cầu:
“...công nhận Nghĩa trang Quân đội Việt Nam Cộng hoà là Chứng tích Lịch sử Quốc gia...
...Đây cũng là tưởng niệm duy nhất còn lại của một phía về những người lính, người Việt Nam, đã chết trong chiến tranh – tuy nhỏ nhoi, ít ỏi hơn những nghĩa trang liệt sĩ của phe thắng trận đang đứng chân hàng hàng lớp lớp trên đất nước Việt Nam.
Sự công nhận này là một hành động văn minh học được của thế giới ngày nay như khi công nhận, bảo trì Mĩ Sơn của người Chàm, khu phố Hội An gốc của người Hoa và người Nhật, cũng như trở lại giữ gìn thành trì lăng tẩm họ Nguyễn có lần đã bị bỏ luống, tàn phá, trở lại tiếp nối hành động văn minh của triều Nguyễn khi cho người coi sóc lăng tẩm các vua Lê…
Lời đề nghị có ngày tháng nên trước tiên là với Quốc hội CHXHCN Việt Nam hiện nay. Vì quan niệm chế độ nào rồi cũng qua, chỉ có đất nước là tồn tại nên lời ghi “Quốc hội Việt Nam” là để dành cho những lần mai sau liên tiếp một khi yêu cầu chưa được thoả mãn.
Tạ Chí Đại Trường
Cựu sĩ quan Quân lực Việt Nam Cộng hoà
Sử gia”
Toàn văn lúc đó đã đăng trên nhiều mạng, trong đó có Talawas.org.
.
.
Thân gởi chị Giang:
Em cảm ơn chị đã gọi cho em biết chú Tạ Chí Đại Trường(TCĐT) mới mất ở VN sáng 23/3/2016. Em đã chuẩn bị tinh thần cho sự ra đi của chú cả gần một năm nhưng có lẽ cũng như chị Giang, gia đình, bạn bè, độc giả đều không khỏi đau buồn với sự mất mát của một người quá đáng kính, một học giả hiếm hoi trong nghành Sử học Việt Nam. Nếu “chết là hết” thi cái chết của chú là một điều quá bất hạnh cho nghành Sử. Em cầu mong “chết vẫn không thể hết” đối với chú vì những tác phẩm, sách vở nghiên cứu của chú vẫn còn hiện hữu trên cõi đời để những người yêu mến Sử học vẫn còn được học hỏi chú qua những trang sách chú đã viết, những trang sách chú vẫn thường gọi đó là "chò chơi kiến thức."
Chú luôn khiêm nhường một cách tự nhiên, coi những công trình nghiên cứu của mình là những “chò chơi”. Nhưng em đã được thấy cách thức làm việc, được đọc và hiểu những tác phẩm của chú thì phải gọi đó là những công trình vĩ đại cho nghành Sử học VN. Quốc gia nào cũng có nhân tài. VN mình cũng có nhưng lại quá hiếm hoi nhất là trong nghành Sử. Đọc và hiểu những tác phẩm của chú thì không thể nào không gọi chú là nhân tài trong nghành Sử. Cuốn sách cuối cùng "Bài Sử Khác Cho Việt Nam" của chú đã tổng hợp Sử Kí Việt Nam qua một cách phân tích duy nhất xưa nầy chưa từng có.
Đó là một món quà to lớn chú đã để lại cho đời. Những món quà khác, những món chơi khác của chú: "Lich sự nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802", "Thần, người và đất Việt", "Một khoảnh Việt Nam Cộng Hòa nối dài", "Việt Nam nhìn từ bên trong", "Những bài dã sử Việt", "Những bài văn sử", "Lịch sử Việt Nằm trong tầm mắt người Việt", "Sử Việt đọc vài quyển", "Người lính thuộc địa Nam Kì (1861-1945)", là những công hiến tinh thần lớn lão cho nghành Sử học VN - nếu được ghi nhận, chấp nhận một cách công bằng.
Sinh hoạt đời sống của chú thật là bình thường. Những phân tích, lí luận khoa học của chú trong nghành Sử - nếu hiểu được - cũng rất lại bình thường - vì nếu không bình thường thì đó là một vấn để lớn! Thế nhưng tổng hợp những bình thường của chú lại thì chính sự bình thường đó trở nên vĩ đại. Thật là một mất mát lớn cho nghành Sử học VN khi không chấp nhận những lí luận khoa học một cách bình thường của chú. Chú có lời dặn giò trong diễn từ nhận giải nghiên cứu nhân dịp nhận giải thưởng Phan Châu Trinh năm 2014: " Những người làm lịch sử hiện tại như thế đã tạo được, không biết kéo dài trong bao lâu, mối tin tưởng vế một lịch sử thần thuyết của dân tộc để trang bị cho một chủ nghĩa huyết thống tập thể cần thiết cho sự cai trị dân nước dưới tay. Lí thuyết đó có quyền lực chính trị bên trên, có sự ủng hộ của quần chúng bên dưới vẫn mang tâm hồn nhiều thế kỉ truớc, không cần và cũng không màng đến một sự biện biệt nghiêm túc. Tất nhiên chính quyền cũng thấy cần có những lí thuyết gia để, trước hết là phải đánh bạt các quan điểm cũ, mới nâng cấp được hệ thống thần thuyết của mình. Nhưng bởi tính chất của một đất nước đắm chìm lâu dài vào một nền văn chương rổn rảng, mớ triết lí thu thập ở mức trung bình, với những người chưa từng nghe đến tinh thần thực nghiệm, vẫn hiểu sử như lúc đang bàn sử, nên các trí thức này, hoặc thốt ra những lời bài bác thô lỗ cục cằn, hoặc ba hoa những lí thuyết lạc đề sử sự. Nghe họ nói, viết thấy cứ như người lên đồng trên giảng đường, trước đám quần chúng vô danh trong những cuộc mit tinh chính trị, hay ở tập họp quần chúng vô hình thời đại internet. Không hề gì, họ vẫn hiện diện, đầy uy thế.
Lấy ra ví dụ cụ thể về một vấn đề sử học, vấn đề nguồn gốc dân tộc như thế, với tình trạng những người không chuyên môn đòi dạy dỗ chuyên viên khi họ xúm lại mắng mỏ Trần Trọng Dương, hay cao ngạo lấn lướt các sử gia im tiếng khác qua khúc đoạn Kinh Dương Vương của nhà Hán Nôm, mới thấy được áp lực trùng trùng của những kim cô quyền lực trong quá khứ đối với sử gia đã không nhẹ bớt đi mà còn gần như bít hẳn con đường phát triển của một nền sử học khoa học hằng mong ước.