CẦM BÁ THƯỚC
(1858 - 1895)
Cầm Bá Thước quê châu Thường Xuân, thuộc tỉnh Thanh Hoá, con cụ quản cơ Cầm Bá Tiêu, gốc dân tộc Thái tên Thái là Lò Cắm Pán. Tôn Thất Thuyết cử Tống Duy Tân làm Chánh sứ Sơn phòng Thanh Hóa, phong Cầm Bá Thước làm Bang biện quân vụ hai châu Thường Xuân và Lang Chánh.
Cầm Bá Thước nắm được lực lượng quân sự, liền điều động dân binh, bố trí lại việc canh gác và đóng các đồn suốt từ Bái Thượng lên Cửa Đặt, xây dựng các đồn lũy vững vàng, như: Căn cứ Bản Lẹ, đồn Đồng Chong, đồn Bù Đồn... Ngoài ra, để tăng cường tiếp liệu cho Nghĩa quân, ông cho quân lấy quế để bán lấy tiền mua vũ khí và lương thực.
Cầm Bá Thước cùng Tống Duy Tân, Cao Điền mở rộng địa bàn hoạt động lên tận vùng sông Mã; hợp đồng chiến đấu với Đề Kiều, Đốc Ngữ ở vùng hạ lưu sông Đà, với Hà Văn Nho (thủ lĩnh Mường) tại châu Quan Hóa, với Tôn Thất Hàn ở Nông Cống.
Đầu năm 1889, đụng trận tại Vân Đồn ở Nông Cống; vào tháng 3-1890 đụng trận tại Yên Lãng ở Thọ Xuân; Nghĩa quân đã thu được một số thắng lợi nhưng đến cuối năm 1890 thì chiến đấu rất gian khổ; bởi nhân dân bị Pháp khủng bố khốc liệt nên không dám theo kháng chiến và tiếp tế nữa. Cuộc khởi nghĩa Hùng Lĩnh dần dần thất bại. Trước sức mạnh của quân Pháp, tháng 3-1893, ông phải tạm trá hàng với Công sứ Pháp ở Thanh Hóa, rồi âm thầm cử Bang Lự vào Hà Tĩnh liên kết với Phan Đình Phùng. Pháp nghi ngờ, đầu tháng 2-1894, cử Giám binh Lemeray đến căn cứ Trịnh Vạn của ông để thám thính. Lemeray biết được Cầm Bá Thước chỉ trá hàng vì vẫn tiếp tục tập luyện quân sĩ và tích trữ lương thực. Pháp điều động quân từ Thanh Hóa tiến lên Cửa Đặt (Thường Xuân) tấn công căn cứ Trịnh Vạn. Quân Pháp chia làm ba toán: Cuvelier chỉ huy tiến dọc theo sông Chu. Toán thứ 2 do Marlier chỉ huy đi theo phía nam sông Luộc. Toán thứ 3 do Lecal chỉ huy, men theo sông Đặt.
Cầm Bá Thước thấy vậy, để giành thế chủ động nên ngày 6-2-1894, đem Nghĩa quân tấn công đồn Thổ Sơn. Ngày 11-2-1894, ông cho quân đánh đồn Quang Thôn. Lecal đang đóng ở Yên Lược (Thường Xuân) đem quân lên tiếp viện cho đồn Thổ Sơn trong đêm để giải cứu Lemeray. Thấy có quân tiếp viện, Nghĩa quân liền rút về căn cứ. Tháng 3-1894, Nghĩa quân Trịnh Vạn tấn công đồn Cửa Đặt của Pháp nhưng không chiếm được.
Nhận thấy quân Pháp quá mạnh, ông cho tất cả dân sơ tán vào rừng còn thanh niên ở lại chiến đấu. Quân Pháp tấn công đồn Bù Lẹ, Bù Đồn. Dựa vào công sự kiên cố, Nghĩa quân chống cự quyết liệt, quân Pháp bị tử thương rất nhiều. Đang khi chiến đấu thì cánh quân của Marlier kéo tới. Thấy có viện binh, ông cho quân rút về Cọc Chẽ ở phía đông nam Trịnh Vạn.
Chiếm được Trịnh Vạn, quân Pháp xây đồn mới ở Bù Đồn và Đồng Chong để trấn giữ. Ông cho bố trí một trận địa lớn, giao cho lý trưởng làng Cúc là Hà Văn Vạn trá hàng để dẫn đường quân Pháp tấn công căn cứ Cọc Chẽ. Ngày 29-1-1895, quân Pháp mở cuộc hành quân lên Cọc Chẽ. Dọc đường bị Nghĩa quân phục kích, quân Pháp bị thiệt hại nặng nhưng cuối cùng giặc cũng đánh chiếm được nơi đó. Căn cứ Cọc Chẽ bị phá hủy, Cầm Bá Thước cho quân xây dựng căn cứ mới ở Hòn Bòng, giáp giới Thanh-Nghệ ở thượng nguồn sông Đặt.
Ngày 10-5-1895, Marlier thay Lemeray làm giám binh, dẫn 200 lính đánh vào Hòn Bòng. Sau bốn ngày chiến đấu ròng rã, Nghĩa quân yếu dần. Đến trưa ngày 13-5-1895, quân Pháp bắt được Cầm Bá Thước cùng vợ, em trai và 12 Nghĩa quân tại núi Lang-Ca-Phó (thuộc Thường Xuân), chúng đưa về giam ở Trịnh Vạn. Sau mấy tuần lễ chiêu hàng không được, quân Pháp đã bí mật thủ tiêu ông, khi ông mới 37 tuổi. Sau khi ông mất, dân chúng đã lập đền thờ ông ở Cửa Đặt, Thường Xuân.
*- Thiết nghĩ: Cầm Bá Thước là một người dân tộc Thái, lại kiên cường chống ngoại xâm khi tổ quốc lâm nguy, thế mà có những kẻ tự cho mình là người trí thức là kẻ quân tử lại phản dân hại nước, khi giặc dụ dỗ lại cúi đầu theo giặc làm tay sai để cho giặc sai khiến không biết nhục nhã là gì?!.
Cảm phục: Cầm Bá Thước
Cầm Bá Thước, tức tối ngoại xâm!
Vào rừng lấy quế, bán nuôi quân!
Giữ gìn non nước, lòng mong mỏi
Son sắt chống Tây, nhung nhớ ân!
Nguyễn Lộc Yên
.
.
Gửi ý kiến của bạn
