Thế là lại thêm một người bạn nhạc sĩ nữa ra đi chỉ trong vòng hai tuần lễ, Hoàng Thi Thơ và Ngọc Bích rủ nhau cưỡi hạc về trời. Trong đám người cùng thời và cùng chung kiếp ca nhân với tôi, chỉ còn lại thấp thoáng vài ba ngôi sao trên vùng trời âm nhạc. Sao đã già và đã mờ cả rồi... nhưng cũng vẫn là những ngôi sao !
Mình muốn yên thân nó cứ gào
Ừ thì muốn chết ông cho chết
Nào !
Đối với tôi, Hoàng Thi Thơ không có nhiều kỷ niệm riêng nhưng với Ngọc Bích thì chúng tôi có cả một thời gian ba năm sống gần nhau, chia cơm, sẻ áo, ngủ chung, tắm chung... và nhất là cùng chung đem tiếng đàn giọng hát tươi trẻ của mình vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, khi chúng tôi mới vừa ngoài hai mươi tuổi. Tôi không biết nhiều về Ngọc Bích khi nhạc của anh xuất hiện tại Hà Nội, vì tôi đang sống tại Moncay, Hưng Yên, Bắc Giang hoặc đi theo một gánh hát rong từ Bắc vào Nam.
Trong những năm đầu của thập niên 50, vài ba nhạc phẩm của anh đã được rất nhiều người ưa thích khi được phóng đi trên Đài Phát Thanh Hà Nội như các bài Hương Tình, Trở Về Bến Mơ v.v... qua giọng ca Tâm Vấn. Thanh niên Hà Nội ưa nhạc Ngọc Bích vì tính chất jazz của nó, đa số soạn theo nhip swing rất mới mẻ so với những ca khúc khác. Vào lúc Tân Nhạc vừa phát triển, có ba ca sĩ thành danh vì chuyên hát nhạc của ba soạn giả : danh ca Minh Trang với nhạc Dương Thiệu Tước, nữ ca sĩ Thái Thanh với nhạc Phạm Duy còn tài tử Anh Ngọc, vì chuyên hát nhạc Ngọc Bích mà được nhiều người biết tới. Nhạc mang tính chất lãng mạn của Ngọc Bích lúc đó có phần ngang ngửa với nhạc Đoàn Chuẩn, Từ Linh...
Không là bạn với nhau trước đó, nhưng khi cuộc kháng chiến toàn quốc xẩy ra vào tháng chạp năm 1946 thì Ngọc Bích là một nhạc sĩ đi theo tôi trên rất nhiều chặng đường. Trong chặng thứ nhất là chặng Nam Bộ Kháng Chiến thì không có Ngọc Bích. Trong chặng thứ nhì, khi tôi cùng Đoàn Văn Nghệ Giải Phóng đi từ Sơn Tây theo dọc đường sắt lên tới Lào Kai thì Ngọc Bích đã là một đoàn viên không chính thức của đoàn rồi. Nghĩa là anh ta có lộ trình riêng, nhưng cũng vẫn chỉ là con đường bộ như của chúng tôi, ven theo dòng Sông Hồng, từ miền trung du đi lên miền thượng du. Ngọc Bích sống độc lập và thỉnh thoảng mới tới hát chung với đoàn Giải Phóng.
Nhưng khi tôi ở lại Lào Kai với Văn Cao thì Ngọc Bích cũng ở lại đó luôn. Và anh đã hát cùng với tôi tại một cái quán có cái tên đích thực là quán BIÊN THÙY vốn là nơi tôi soạn ra bài Bên Cầu Biên Giới. Ngọc Bích cũng soạn ra những bài hát kháng chiến hay những bản nhạc tình và vào lúc đó hay về sau, anh thường nhờ tôi giúp một tay trong việc sửa lời hay soạn lời, ví dụ những bài như Bà Già Giết Giặc, Giấc Mơ Ngàn v.v... Thêm vào các loại nhạc ra đời tại vùng kháng chiến như dân ca mới, hành khúc, nhạc cảnh, tiểu nhạc kịch... bây giờ với Ngọc Bích, nhạc kháng chiến có những bài soạn theo nhạc jazz của Hoa Kỳ.
Tôi ở lại Lào Kai với Văn Cao trong ít lâu rồi lại vác ba lô ra đi. Ngọc Bích cũng đi theo tôi ngay. Anh ta cùng đi với tôi trên chặng đường kháng chiến thứ ba từ Lào Kai qua Bắc Kạn, đi chặng thứ tư từ Bắc Kạn ghé Thái Nguyên rồi qua vùng Cao-Bắc-Lạng, đi chặng thứ năm từ Lạng Sơn về Chợ Đại Cống Thần và đi chặng thứ sáu từ Khu III vào Thanh-Nghệ-Tĩnh. Trong chặng đi thứ bẩy là chặng Bình-Trị- Thiên thì không có Ngọc Bích nhưng lại có em gái của anh tên là Kim Khanh cùng đi với tôi.
Trong chặng Cao-Bắc-Lạng, khi tôi và Ngọc Bích gia nhập đoàn Văn Nghệ Kháng Chiến Khu 12 (vùng Cao-Bắc-Lạng) của Hoàng Cầm thì gần đây nhà thơ này đã viết trong cuốn Văn Suôi (nxb Văn Học, Hà Nội 1998) về chúng tôi vào lúc đó như sau :
... Vào một buổi chiều cuối thu 1947. Trên đường đê sông máng đi từ đập Tháp Huống có ba người, một quàng ghi ta, một đeo accordeon, một cầm clarinette, ngơ ngác hỏi thăm chỗ đóng quân của Đội Văn nghệ tuyên truyền khu 12. Đó là anh Phạm Duy, Ngọc Bích, Ngọc Hiền, đang tìm về với đội văn nghệ của Hoàng Cầm.
Có thể nói chúng tôi là Đội Văn công đầu tiên của Quân Đội, gồm mười một anh chị em, ba nữ tám nam kể cả một cậu y tá, với túi thuốc nghèo nàn cứ khăng khăng xin với ông Lê Quảng Ba, chỉ huy trưởng quân khu, được đi theo đội văn nghệ để trông nom sức khoẻ cho mọi người. Đoàn chúng tôi nay đây mai đó, đến với từng trung đội, đại đội Vệ quốc quân, dân quân, du kích khắp bốn tỉnh Bắc Ninh, BắcGiang, Hải Ninh, Lạng Sơn để biểu diễn đủ loại kịch ngắn, kịch cương, ngâm thơ, hát tốp ca, đơn ca, múa vài ba điệu dân dã đã học được của đồng bào miền xuôi, miền ngược.
Hồi đầu ấy, những ''tiết mục'' rất xoàng xĩnh, thậm chí có khi ngô nghê nữa, mà sao các anh nông dân mặc áo lính còn chưa đọc thông viết thạo lại say sưa thưởng thức đến thế ! Nửa đêm nay tiểu đội A đi phục kích ư " Trung đội C đi quấy rối địch ư " Chập tối họ vẫn được nghe ngâm thơ sang sảng...
Đêm liên hoan, bạn ơi, đêm liên hoan
Đầu nhấp nhô như sóng biển ngang tàng
Tôi muốn thét cho vỡ tung lồng ngực
vì say sưa tình thân thiết Vệ quốc đoàn.
(Đêm Liên Hoan, thơ H.C)
Nhiều khi họ lại ''đồng ca'' luôn theo đội văn nghệ :
Đường ta ta cứ đi
Nhà ta ta cứ xây
Ruộng ta ta cứ cầy
Đợi ngày...
Say sưa, họ còn vỗ tay theo điệu hát :
Ngày mai ta tiến lên
Diệt tan quân Pháp kia
Cười vui ta hát câu tự do...
(Nhạc Tuổi Xanh -- PD)
Khi chúng tôi là đội viên thực thụ của đoàn văn nghệ kháng chiến thì xẩy ra những giao tranh với quân đội Pháp tại vùng biên giới và kết quả là những chiến thắng đầu tiên của quân kháng chiến. Ngọc Bích và tôi đều soạn ra những bài hát xưng tụng những chiến công này. Ngọc Bích có soạn một bài về chiến thắng Sông Lô. Tôi thì soạn một bài cho chiến thắng đường số 7... nhưng về sau tôi hoàn toàn quên nó và chính Ngọc Bích còn nhớ lại và hát cho tôi nghe. Đó là bài Bông Lau :
Bông Lau, Bông Lau rừng xanh pha máu
Hương thơm sơn khê toàn dân nhớ đến
Khi quân ta tiến ra như phong ba oán thù
Và quân Pháp một đi không về...
. . . . . . .
Đoàn quân hát vang từ miền chiến chinh về
Thân hiên ngang, nhuộm đầy máu me...
Trái ngược với tôi, trong kháng chiến, Ngọc Bích soạn những bài hát vui cho Vệ Quốc Quân như bài Bộ Đội Tập Bò trong đó anh khuyên họ hạ mông xuống không thì đạn tông vào đít! Ngoài ra còn những bài như Anh Nghiện Súng và bài Say Chiến Công. Trong bài Say Chiến Công Ngọc Bích đưa ra chuyện ba anh bộ đội thi đua lập chiến công và chia nhau mỗi người hát một đoạn. Tôi phục Ngọc Bích vì dám đem một điệu nhạc Mỹ vào một bài hát kháng chiến. Đó là điệu swing. Do đó bài hát có một hành điệu rất vui :
Hợp Ca: Hôm nay chúng tôi say
Say vì tiêu diệt một đồn Tây
Hôm nay chúng tôi say
Say vì súng, say vì đạn, say vì chiến công...
Đơn ca 1: Tôi bắt được một khẩu Thompson và một đôi giầy...
Đơn ca 2: Tôi 5 lựu đạn và một F.M...
Đơn ca 3: Còn tôi đen quá, vớ được một sơ mi rách vai...
Nhưng phải nói là bài Bà Già Giết Giặc của Ngọc Bích mới là bài được dân chúng ưa thích nhất. Trong bài này, Ngọc Bích kể chuyện khi Quân Pháp tới đóng tại một làng kia thì có một bà già phải nấu cơm cho chúng ăn. Bà già bèn cho thuốc độc vào nồi cơm khiến cho giặc chết hết. Bài hát -- nói như Hoàng Cầm -- tuy ngô nghê, nhưng lại có tác dụng tuyên truyền đối với đa số dân quê. Về sau, danh từ "bà già giết giặc" trở thành một "thành ngữ" dùng để gọi phái nữ vào tuổi trung niên.
Tinh thần lạc quan của Ngọc Bích còn nổi bật khi, trong kháng chiến, anh phổ nhạc một bài thơ yết hậu (của vô danh) kể chuyện phòng the của một đôi vợ chồng :
Vợ : Vai năm thước rộng để làm chi "
Mà cứ ăn no lại ngủ khì
Mình ơi trở dậy chiều em tí
Đi !
Chồng : Suốt ngày bận rộn việc văn bài
Mỏi cả xương sườn mỏi cả vai
Chuyện ấy đêm nay đành gác lại
Mai
Vợ : Văn bài gì cái chuyện lông bông
Mình ráng chiều em kiếm chút bồng
Cứ hẹn đêm mai rồi lại mốt
Không
Chồng : Ngủ chung lắm chuyện bực mình sao
Mình muốn yên thân nó cứ gào
Ừ thì muốn chết ông cho chết
Nào !
*
Ngày đất nước bị phân chia, Ngọc Bích vào sinh sống tại Saigon nghĩa là sau tôi chừng một vài năm. Anh ta làm việc tại nhiều tiệm ăn có ca nhạc như tiệm HÒA BÌNH ở trước Chợ Bến Thành chẳng hạn, và khi bị gọi đi lính thì được vào phục vụ tại Đài Phát Thanh Quân Đội.
Khi ông Ngô Đình Diệm đòi truất phế ông Bảo Đại thì, cũng như đa số những thanh niên có cảm tình với nhà Ngô, Ngọc Bích soạn bài Vè Bảo Đại :
Vẻ vè ve cái vè Bảo Đại
Là quân ăn hại
Theo gót thực dân...
Tích cực hơn nữa, cùng với văn sĩ Thanh Nam, anh còn soạn ra bài Suy Tôn Ngô Thủ Tướng. Về sau, khi ông Diệm thành công thì bài này mới trở thành bài Suy Tôn Ngô Tổng Thống với một sửa đổi nho nhỏ trong lời ca: Ai bao năm từng lê gót nơi quê người
Sau sửa lại là :
Ai bao năm từng in gót nơi quê người.
Những năm 50-60 phải là thời kỳ tốt đẹp nhất của Tân Nhạc. Trong hàng vạn ca khúc hay, có những bài của Ngọc Bích như :
Hương Tình
Mộng Chiều Xuân
Mơ Về Sông Hương
Khúc Nhạc Chiều Mơ
Trở Về Bến Mơ
Hồn Theo Gió
Mừng Xuân
Bến Đàn Xuân
Nhớ Xuân
Xuân Nhớ Chiến Sĩ
Bến Nhạc Lòng
Bản Đàn Xưa
Khúc Nhạc Tương Tư
Con Đò Đưa Xác
(lời Nguyễn Văn Đức)
Giấc Mơ Ngàn
Thiếu Nữ Trên Ngàn
(haylà Bông Hoa Rừng)
Thuở Trăng Về
Đôi Chim Giang Hồ
Nhịp Xe Hoàng Hôn
Lời Hẹn Xưa
Dưới Trăng Thề
Đêm Trăng Xưa
Thu Về
Tiếng Hát Bình Minh
Nắng Mới
Đón Gió Mới...
Sáng tác gần đây nhất của Ngọc Bích, soạn ra tại hải ngoại vào năm 1981, là bài Khát Vọng Tình Thương...
Nếu chỉ tạm phân tích sơ sơ về sự nghiệp âm nhạc thì Ngọc Bích là một nhạc sĩ của mơ mộng, của nhớ nhung... vì đa số soạn phẩm của anh là những giấc mơ, những cơn mộng, những niềm nhung nhớ :
Ngày nào một giấc mơ
Đây những đêm trăng mờ ai ngóng chờ...
(Trở Về Bến Mơ)
Gió chiều thầm vương bao nhớ nhung
Người yêu thoáng qua trong giấc mộng...
(Mộng Chiều Xuân)
Cho nhắn về miền Trung
Tìm cuộc sống ước mơ trong cõi mộng
(Mơ Về Sông Hương)
Chiều nay nhớ về phía xa mờ
. . . . . . . . . . . . . . .
Nhìn người em thẫn thờ
Vừa tàn một giấc mơ...
(Khúc Nhạc Chiều Mơ)
Ngồi bên em dưới trăng mơ màng
Lòng ngây ngất nhịp mấy cung đàn...
(Hương Tình)
Toàn là nhạc buồn, dù tiết tấu nhanh hay chậm, theo điệu blues hay điệu swing, nhạc Ngọc Bích ở thành phố trong thời bình không vui như nhạc ở đồng quê trong thời kháng chiến. Có thể cuộc đời của Ngọc Bích đóng khung trong phòng trà, đời thường không sung túc lắm, đời tình nhiều vất vả, gia đình thì vắng bóng, bạn bè thì vắng xa, cuối cùng anh đắm mình vào ma túy... Soạn nhạc cho mùa Xuân mà cũng không phải là nhạc vui :
Lênh đênh theo gió hồn về đâu
Chơi vơi trong khúc nhạc vương sầu
Mùa Xuân đến mơ dáng em về
Nụ cười đê mê bên làn tóc thề
Mình mang thương nhớ trôi về đâu"
(Bến Đàn Xuân)
Chiều nay trời sao u ám
Lá xanh buồn muốn tàn
Nhớ Xuân từ biệt đi hơi sớm
Bầy chim dường như ngơ ngác
Buông lời ai oán
Tiếc cho Xuân vừa qua
Khắp muôn loài ca Xuân...
(Nhớ Xuân)
Ngọc Bích là người nằm trong Phòng Tâm Lý Chiến của Quân Đội, thế mà khi phải soạn bài hát mùa Xuân cho chiến sĩ, thì đó cũng chỉ là nhạc buồn mà thôi :
Chim ca mừng mùa Xuần sang
Nghe gió Xuân lòng nhớ mong chàng
Xuân đến vui với hoa
Riêng có em sót sa
Nhìn về phường trời xa....
(Xuân Nhớ Chiến Sĩ)
Thản hoặc, có lúc nhớ lại những ngày xa xưa, Ngọc Bích muốn bước lại những bước giang hồ :
Lờ lững đôi chim giang hồ bay
Về phía chân trời xa khuất mây
Mờ xa cánh chim vẫn tung bay
Vào nơi mênh mông mây gió chiều nay
(Đôi Chim Giang Hồ)
... để được trở về núi rừng Việt Bắc, gặp lại người sơn nữ xa xưa (1) qua những bài :
Nhà em ở tận nẻo xa
Có cây bên suối có nhà sàn bương
Quanh co độ mấy thôi đường
Men rừng, men núi, men nương men đồi
Làng em ở một khoảng trời
Gió lùa hiu mát, mây trôi êm đềm.
Hôm xưa anh đến nhà em
Thấy đôi mắt đẹp anh thèm muốn xin
Môi em nở nụ cười duyên
Thân em thoáng hiện, dáng hiền tình yêu..
(Thiếu Nữ Trên Ngàn hay Bông Hoa Rừng)
Chiều nắng Thu chìm trong rừng
Ngưng đây nghe gió theo mây vàng
Lãng du lên mấy cung đàn
Thời chinh chiến trôi ngày tháng bên suối ngàn...
(Giấc Mơ Ngàn)
Trong vài chục năm qua, nhạc của Ngọc Bích được rất nhiều ca sĩ hát trên sân khấu, trong phòng trà và thu băng. Tôi còn giữ được khá nhiều cassettes có nhạc của Ngọc Bích, không những qua các giọng ca của Anh Ngọc, Thái Thanh, Lệ Thu, Thanh Thúy, Hoàng Oanh, Kim Tước, Mộc Lan... mà còn có những bài do Lan Ngọc, Mai Lệ Huyền hát... Kể cả một bài do ca sĩ Yến Vĩ (2), đố ai có được nhiều tài liệu về nhạc sĩ Ngọc Bích như tôi. Có dịp, tôi sẽ tới một Đài Phát Thanh nào đó để cùng thính giả tưởng nhớ Ngọc Bích.
Nếu nhạc của Ngọc Bích đã có một thời oanh liệt thì vào cuối 60 qua những năm 70, nhạc của anh sẽ không còn nổi bật lắm khi cuộc sống ở miền Nam càng ngày càng trở nên sôi động. Đối với tuổi trẻ Việt Nam mà số phận đã an bài : đã là người thanh niên thì phải đi vào cuộc chiến, những bản Tân Nhạc mới không còn mang tính chất lãng mạn thuần túy như xưa, không thương mây khóc gió, không mơ mộng hão huyền mà phải nói lên được những phi lý của cuộc đời : một ngày đi làm lính, một ngày đi đảo chính, một ngày cho ngòi viết, một ngày đi mà giết... hỡi ôi thân phận làm người thân phận làm người.
Dù Ngọc Bích có thay đổi chủ đề với những bài hát sinh động hơn trước như Tiếng Hát Bình Minh, Nắng Mới, Đón Gió Mới... nhưng con người vốn dĩ hiền lành, ít nói, thích sống cô đơn như Ngọc Bích, không thể vác đàn "xuống đường" như những nhạc sĩ trẻ hơn anh được. Anh có kêu gọi : ánh sáng lên xa xa nơi phương trời, hát vang lời chào mừng ngày mai tới... trong những bài hát về nắng kể trên, nhưng ánh sáng nào, ngày mai nào, có ai mà nhìn thấy được, kể cả Ngọc Bích "
Thế rồi tới lúc một số rất đông người Việt Nam, hơn các bậc cha ông của mình, biết được vinh nhục của cuộc sống lưu vong. Người nghệ sĩ, bén nhậy hơn ai hết, biết rõ được mùi ngọt bùi hay cay đắng của cuộc đời lưu xứ. Cho nên có người còn sáng tác được, có người im lặng luôn.
Ngọc Bích, khi tới Mỹ, cùng với Vũ Huyến trở thành hai ca sĩ trong bộ ba AVT. Cùng với Lữ Liên, họ được mời đi hát nhiều nơi trên đất Mỹ. Họ còn được tham gia vào đoàn văn nghệ Hoàng Thi Thơ, đi lưu diễn Châu Âu, Châu Phi... Đó là chưa kể, với khả năng đánh bass, kéo accordeon, đánh keybord, Ngọc Bích luôn luôn có "show" để có tiền thù lao, đủ nuôi sống anh chàng nghệ sĩ trường kỳ độc thân này. Dù đã đi học nghề với một trợ cấp của chính phủ, nhưng sau khi tốt nghiệp và được gọi đi làm thì Ngọc Bích... "làm thinh". Những năm tháng trước đây, Ngọc Bích có lòng ưu ái cùng nhạc sĩ Nguyễn Hiền, bác sĩ Phạm Gia Cổn và vài bạn nữa, thành lập một ban nhạc tài tử lấy tên là Saigon Band tới hòa nhạc giúp vui cho người già ở trong Quận Cam (Orange County) và được mọi người rất hoan nghênh.
Ngoài ra anh hoàn toàn được sống nhàn nhã để có những thú vui riêng của mình. Trong nhà anh, không có trang hoàng gì cả nhưng có treo lủng lẳng hàng trăm cái sườn xe đạp mà anh mua được ở những garage sale. Nhà anh còn là nơi tụ họp của Sĩ Phú, Vũ Huyến và dăm ba người bạn thích đi mây về gió. Tôi chưa kịp gia nhập nhóm phi công này thì họ đã bay theo khói về trời.
Ngọc Bích sẽ trở thành tro bụi khi gia đình làm lễ hỏa táng anh tại lò thiêu ở nghĩa địa Bolsa/Beach. Còn lại trong lòng mọi người là những bài hát vang lừng một thời đó. Còn lại trong tôi là rất nhiều kỷ niệm đẹp với người bạn đồng hành, không thân mà cũng không sơ nhưng chắc chắn là không dửng dưng, không xa lạ.
Vẫy chào từ biệt, Ngọc Bích !
October 2001
Phạm Duy
(1) Trong thực tế, khi ở Lạng Sơn, tôi và Ngọc Bích đều có những bạn gái người Tày. Phải đọc bài viết của Hoàng Cầm (mà tôi đã nêu ra trong đoạn trên) thì mới biết tên của những sơn nữ đó...
(2) Ai còn nhớ cô ca sĩ khả ái này"
Gửi ý kiến của bạn
