Muốn “vươn mình” phải thương dân

Người Mỹ hay nói ‘tung đồng xu’ khi cần phải chọn giữa hai điều gì, vì mỗi đồng xu đều có hai mặt khác nhau – hai khả năng, hai lựa chọn, hai phía của cơ hội. Nhưng rất sớm thôi, câu nói ấy sẽ mất nghĩa. Bởi sắp tới, nước Mỹ chuẩn bị tung ra một đồng xu mà dù ngửa hay sấp, vẫn chỉ rơi về một phía – phía của Tổng thống Donald Trump. Bộ Ngân Khố Washington-Trump gọi đó là biểu tượng cho tinh thần quật cường của quốc gia nhân dịp 250 năm lập quốc. Nhưng với nhiều người, đó lại là dấu hiệu cho thấy nước Mỹ đang dần quên mất chính điều mà nó từng sinh ra để bảo vệ: quyền tự do lựa chọn.

Khi nhìn bản đồ địa lý và duyệt lại lịch sử, thì chúng ta nhận ngay rằng: tuy Việt Nam nằm trong vùng Đông Nam Á về địa lý nhưng trên phương diện văn hóa thì chúng ta thuộc nền văn hóa Đông Á cùng với Trung Quốc, Nam Hàn, Nhật Bản, Đài Loan và Singapore. Câu hỏi hiển nhiên phải đặt ra là: tại sao Việt Nam thua xa Trung Quốc, Nam Hàn, Nhật Bản, Đài Loan và Singapore trên phương diện phát triên kinh tế? Tại sao khi xuất ngoại du học thì các sinh viên VN không hề thua kém sinh viên các quốc gia Đông Á kia mà còn vượt trội trên nhiều phương diện?

Sự tồn tại của các chính đảng đối lập mạnh, có chiến lược, và quyết tâm là thước đo quan trọng cho sự tự do chính trị và sức khỏe của một nền dân chủ phát triển. Đánh giá về những gì Đảng Dân chủ, cụ thể tại Thượng viện, đã và đang thực hiện trong nhiệm kỳ thứ hai của Donald J. Trump, sẽ thấy họ vẫn chưa làm tròn trách nhiệm của một đảng đối lập đúng nghĩa. Để đánh giá hiệu quả hoạt động của các thượng nghị sĩ Dân Chủ, trước tiên cần thấy rõ những thách thức mà họ đang phải đối mặt. Các bình luận gia và học giả cho rằng Trump và các đồng minh đang trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng đối với các chuẩn mực dân chủ và pháp quyền. Thượng nghị sĩ Dân chủ, Chris Murphy (Connecticut) đã mô tả thời điểm hiện tại: “Chúng ta đang chứng kiến một cuộc tấn công chậm rãi, mỗi ngày vào thể chế dân chủ. Các cơ chế dân chủ đang bịt miệng bất đồng chính kiến. Hệ thống tư pháp đang bị biến thành một cơ chế để quấy rối và bỏ tù những người được cho là kẻ thù của Tổng thống.”

Donald Trump rời Busan với nụ cười của kẻ thắng cuộc. Ông tự đánh giá cuộc hội kiến với Tập là “thành tựu mười hai trên mười.” Thiên hạ thở phào: ít nhất, bản đồ chung chưa bị thiêu hủy, Đài Loan cũng chưa bị đặt lên thớt. Nhưng cái bắt tay ấy, như từng thấy trong lịch sử, một kiểu Hòa Ước Nam Kha* của kỷ nguyên thương chiến và công nghệ. Trung Quốc thuận thế, đồng ý hoãn hạn chế xuất khẩu đất hiếm trong một năm. Mỹ tạm ngưng thuế trăm phần trăm và các lời đe trừng phạt mới nhắm vào các doanh nghiệp phương Đông. Song phương mỗi bên lùi một bước, giữ nguyên thế thủ. Bắc Kinh hứa mua lại đậu nành; Washington đáp bằng việc giảm nửa thuế phạt hai mươi phần trăm, coi như thưởng công kiểm soát nguyên liệu ‘Fentanyl’. ‘Chip’điện tử tầm trung được phép lưu thông, song dòng ‘chip’ cao cấp vẫn bị khóa chặt – thứ chìa khóa vàng của thế kỷ 21.

Chính quyền Trump đã xem thời gian chính phủ đóng cửa như một dịp để làm điều mà từ lâu người ta vẫn tránh nói thẳng: chấm dứt vai trò giám sát liên bang đối với việc dạy dỗ hơn tám triệu trẻ em khuyết tật trên đất nước này. Giữa cơn rối loạn ấy, Bộ Giáo dục tìm cách sa thải gần như toàn bộ nhân viên còn lại của Văn phòng Giáo dục Đặc biệt – những người từng chịu trách nhiệm trông coi cách các tiểu bang đối xử với học sinh yếu thế nhất. Họ bị loại đi âm thầm, như thể chỉ là vài dòng ngân sách thừa. Các khoản tài trợ cho giáo viên, cho phụ huynh, cho các chương trình huấn luyện cũng bị hủy. Bộ nói họ sẽ “tái cấu trúc” và “hợp tác thêm với các cơ quan khác.” Nói trắng ra, họ đang rút lui. Và với sự rút lui ấy, nước Mỹ chính thức buông tay khỏi lời hứa rằng mọi đứa trẻ đều xứng đáng có cơ hội học hành.

Sinh năm 1991 tại Uganda, Châu Phi trong một gia đình trí thức gốc Ấn Độ, cha của Mamdani, giáo sư Mahmood Mamdani là một học giả tốt nghiệp tiến sĩ tại đại học Harvard. Ông trở thành viện trưởng một viện đại học lâu đời tại Uganda, rồi trở thành giáo sư chính trị học từng dạy tại các đại học lớn của Mỹ như University of Michigan, Princeton và Columbia. Còn mẹ của anh, bà Mira Nair, cũng từng nhận học bổng du học tại Harvard, là một nữ đạo diễn có tiếng tăm với các phim từng được giải thưởng Cannes, Venice... và hai lần được đề cử giải Oscar. Vợ của Mamdani là một họa sĩ gốc Syria sinh ra tại Texas, cũng từ một gia đình trí thức với cha là kỹ sư và mẹ là bác sĩ.

Với hơn 200 triệu Mỹ kim quảng cáo và những gương mặt từ Obama tới Schwarzenegger, cuộc trưng cầu này là trận đánh lớn nhất trong “cuộc chiến phân khu” giữa hai đảng. Newsom bảo: “Họ đốt nhà ta, ta có quyền đáp lại.”