Nhiều viên chức liên bang từng xem công việc của mình là lý tưởng sống cao đẹp để cống hiến trọn đời. Nhưng giờ đây họ buộc phải chọn trung thành với Trump hay trung thành với đạo đức nghề nghiệp và lời thề bảo vệ Hiến pháp. (Nguồn: pixabay.com)
Đối với nhiều người Mỹ, đi làm không đơn thuần chỉ là để lãnh lương hàng tháng. Công việc còn là lẽ sống, là lý tưởng để hướng về, để sống một cuộc đời có ý nghĩa. Và điều này đặc biệt đúng với đội ngũ viên chức liên bang, những người từng cần mẫn hàng chục năm trời, gắn bó với sứ mệnh phục vụ cơ quan, mong mỏi được phụng sự nhân dân và đất nước.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump (2017-2021), nhóm nghiên cứu của Jaime Kucinskas (Giảng sư Đại học Hamilton) và Yvonne Zylan (Giảng sư Đại học Calgary) đã phỏng vấn nhiều viên chức liên bang. Họ đều xem công việc của mình như một thiên chức: phụng sự chính phủ, bảo vệ nền dân chủ và phục vụ cộng đồng.
Thế nhưng, chính nhiệm kỳ ấy cũng đã làm lung lay niềm tin của nhiều người trong số họ. Khoảng hơn một phần tư số người được phỏng vấn đã từ bỏ công việc của mình.
Từ đầu nhiệm kỳ thứ hai, Trump tiến hành một cuộc cải tổ sâu rộng hơn hẳn. Hơn 50,000 nhân viên liên bang bị sa thải hoặc đưa vào diện cắt giảm. Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Hoa Kỳ (U.S. Agency for International Development) bị đóng cửa, trong khi tại AmeriCorps và Cơ Quan Bảo Vệ Tài Chính Người Tiêu Thụ (Consumer Financial Protection Bureau, CFPB), hơn 80% nhân sự bị đuổi việc. Thêm vào đó, 154,000 viên chức khác chấp nhận các gói trợ cấp nghỉ việc của chính phủ, được sắp xếp theo kiểu “từ chức có kế hoạch” (deferred resignations).
Rồi kịch bản quen thuộc lại tái diễn: Trump và đám thân tín không ngừng hoài nghi về lòng trung thành của các viên chức và trừng phạt mọi ý kiến bất đồng.
Những câu chuyện được thu thập trong giai đoạn đầu, nay đã trở thành tư liệu cho cuốn sách “The Loyalty Trap” (xin tạm dịch là Cạm Bẫy Lòng Trung Thành) xuất bản trong năm 2025, mang lại cái nhìn rõ nét về hoàn cảnh của các viên chức liên bang ngày nay. Dù có những nỗi lo riêng về tính chất nghề nghiệp, nhưng rốt cuộc họ cũng phải đối mặt với một vấn đề chung mà bất kỳ ai trong một tổ chức đang thay đổi dữ dội đều phải băn khoăn: nên ở lại hay ra đi?
Tinh thần phi đảng phái bị thử thách
Đội ngũ viên chức liên bang chủ yếu bao gồm những chuyên gia làm việc lâu dài cho một cơ quan, chứ không chỉ cho một chính quyền nào đó trong thời gian ngắn. Họ tự coi mình là phi đảng phái, sẵn sàng phục vụ tổng thống thuộc bất kỳ đảng nào.
Mỗi khi chính quyền mới lên nắm quyền, dù là Dân Chủ hay Cộng Hòa, họ sẽ bổ nhiệm nhân sự mới để điều hành các cơ quan liên bang. Những cơ quan này soạn thảo quy định, thực thi luật, cung cấp dịch vụ và triển khai chính sách. Viên chức chỉ thực hiện theo chỉ đạo của “sếp” mới. Đó là trách nhiệm gắn liền với pháp luật và đạo đức nghề nghiệp.
Ngay khi bắt đầu công việc, họ đã phải tuyên thệ giữ gìn Hiến pháp, tôn trọng luật pháp và các nguyên tắc đạo đức, “trung thực thi hành nhiệm vụ của mình,” không được “lợi dụng quyền hạn để tư lợi” và buộc “phải báo cáo mọi hành vi lãng phí, gian lận, lạm quyền hay tham nhũng.”
Chính vì vậy, họ coi sự thay đổi lớn về chính sách là một phần tất yếu của công việc. Một nhân viên Bộ Ngoại Giao từng chia sẻ năm 2018: “Tổng thống được người dân bầu, và có quyền định ra các quyết sách đối ngoại của mình. Còn công việc của chúng tôi, những viên chức tại Bộ Ngoại Giao, là thi hành các chính sách đó. Tôi có thể thấy băn khoăn về mặt đạo đức, nhưng đã thề trung thành với công vụ tại Bộ Ngoại Giao, thì nhiệm vụ của tôi là làm theo đúng ý định của tổng thống và ngoại trưởng.”
Mắc kẹt trong cái bẫy lòng trung thành
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, nhiều viên chức liên bang kể rằng họ đang bị cuốn vào một vòng xoáy mới: những thay đổi xoành xoạch và tình trạng chính trị hóa khắp nơi. Lòng trung thành với Tổng thống (Trump) dường như được đặt cao hơn sứ mệnh và nguyên tắc nghề nghiệp của cơ quan.
Theo Luật Hatch, viên chức liên bang không được tham gia một số hoạt động chính trị như tổ chức gây quỹ. Luật này giúp họ tránh bị sức ép chính trị, bảo đảm con đường thăng tiến dựa trên năng lực thật sự. Nhưng theo một cuộc điều tra của chính phủ liên bang năm 2021, các viên chức trong chính quyền Trump đã nhiều lần phớt lờ quy định này.
Một viên chức cấp cao ở Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường (EPA) nói thẳng: “Trung thành nghĩa là đừng hỏi han gì hết.” Trong bầu không khí đầy ngờ vực và nghi kỵ, hễ ai nêu thắc mắc đều sẽ bị coi là kẻ làm lộ thông tin. Với nhiều viên chức, điều này trái hẳn với bổn phận vốn có: phải cống hiến kiến thức và kinh nghiệm của mình để đưa ra những lời khuyên tốt nhất cho cơ quan.
Sự giằng xé ngày càng lớn khi họ phải lựa chọn: trung thành với cấp trên hay trung thành với sứ mệnh chung hay lợi ích cộng đồng. Đặc biệt, khi nhiều chính sách liên tục đổi hướng, tình thế càng khó khăn hơn. Một nghiên cứu của Đại học New York chỉ ra rằng, tính đến tháng 1 năm 2021, khoảng ba phần tư số quy định, văn bản hướng dẫn và công văn mà chính quyền Trump ban hành rồi bị kiện ra tòa đều đã bị bác bỏ hoặc thu hồi.
Một số viên chức phụ trách củng cố nền dân chủ trong và ngoài nước cảm thấy bất an trước những thay đổi trong chính sách đối ngoại. Tổng thống Trump thường xuyên ca ngợi các nhà lãnh đạo độc tài như Vladimir Putin (Nga), Kim Jong Un (Bắc Hàn) và Recep Tayyip Erdogan (Thổ Nhĩ Kỳ), trong khi lại lạnh nhạt với các đồng minh Âu Châu.
“Từ xưa đến nay, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ vốn có đường lối rõ ràng và khá dễ đoán. Nhưng chính phủ nhiệm kỳ này lại gần như gạt bỏ nguyên tắc phải thúc đẩy dân chủ và tính minh bạch,” một viên chức kỳ cựu tại Bộ Ngoại Giao, từng làm việc cho cả chính phủ Đảng Cộng Hòa và Đảng Dân Chủ, nhận xét.
Khoảng 80% số viên chức được hỏi thừa nhận họ đang rơi vào hoàn cảnh khó xử: lý tưởng của bản thân, đạo đức nghề nghiệp của mình không còn phù hợp với mong muốn của lãnh đạo. Nói cách khác, họ bị rơi vào “cái bẫy trung thành”: phải lựa chọn giữa phục tùng mệnh lệnh từ cấp trên và những nghĩa vụ nghề nghiệp, chuẩn mực đạo đức.
Cân nhắc ra đi
Trong cuốn sách “Exit, Voice, and Loyalty” (1970) (xin tạm dịch là “Ra đi, Lên tiếng, và Trung thành”), nhà kinh tế học người Đức Albert Hirschman có lý giải cách hành xử của nhân viên khi tin rằng tổ chức của họ đang lạc lối. Hirschman cho rằng lòng trung thành có thể khiến người ta do dự không ra đi, và thúc đẩy họ lên tiếng để góp phần cải thiện tình hình.
Nhiều nghiên cứu sau đó cũng tìm hiểu ảnh hưởng của lòng trung thành. Ở nhiều ngành nghề như báo chí, khai khoáng và dịch vụ taxi, kết quả đều chỉ ra rằng khi nhân viên cảm thấy tiếng nói của mình không được lắng nghe, không thể góp phần vào hướng đi chung, thì ngay cả những người trung thành nhất cũng sẽ chọn cách dứt áo ra đi.
Tuy nhiên, lòng trung thành với sứ mệnh của tổ chức có thể phức tạp hơn một chút. Nhà xã hội học Elizabeth A. Hoffman từng nghiên cứu nhân viên trong các công ty bình thường so với mô hình hợp tác xã. Bà nhận thấy nhân viên ở hợp tác xã, thường là những người gắn bó sâu đậm với công ty và đồng nghiệp, lại dễ tính đến chuyện bỏ việc hơn. Theo bà, chính sự nhiệt huyết và lòng trung thành với sứ mệnh tập thể lại khiến họ dễ tổn thương, thất vọng, cảm thấy bị phản bội, và muốn bỏ đi.
Những kết quả này cũng chính là hoàn cảnh của nhiều viên chức liên bang hiện nay. Họ vốn trân trọng sự nghiệp và công việc, nhưng rồi mất dần niềm tin rằng mình có thể cất tiếng nói để làm việc theo đúng lương tâm và chuyên môn.
Sự ra đi của các viên chức không chỉ khiến cuộc sống và gia đình họ chao đảo, mà còn để lại khoảng trống lớn trong bộ máy chính phủ. Khi những người dày dạn kinh nghiệm rời đi, tri thức tích lũy hàng chục năm cũng mất theo. Và vị trí của họ thường được thay thế bởi những kẻ mê muội, chỉ biết nhắm mắt ngu trung.
Một tổng hợp gần 100 nghiên cứu trên 150 quốc gia vào năm 2023 đã kết luận: nơi nào mà chính phủ tuyển dụng dựa trên năng lực (thay vì quan điểm chính trị), nơi đó ít tham nhũng hơn, hoạt động hiệu quả hơn và được dân chúng tin tưởng nhiều hơn.
Với chính phủ Hoa Kỳ hiện nay (công khai trừng phạt, đàn áp những tiếng nói bất đồng), chúng ta có thể dự đoán rằng sẽ còn nhiều viên chức tài năng và tận tâm nữa phải đứng trước lựa chọn khó khăn: ở lại, lên tiếng, hay ra đi.
Nguồn: “Civil servant exodus: How employees wrestle with whether to stay, speak up or go” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
