Người Pháp có câu "pouvoir pourrit" (quyền lực làm hư hỏng con người.) Trong hướng đó thế giới rất lo ngại kể từ năm 2000 sau khi ông Vladimir Putin đắc cử tổng thống Liên bang Nga thay thế tổng thống Boris Yeltsin và uy tín của ông lên dần đối với quần chúng. Người ta lo ngại tổng thống Putin sẽ trở thành một nhà độc tài và đưa Liên bang Nga trở về một quốc gia toàn trị như dưới thời Liên bang Xô viết. Sự nghi ngờ này được củng cố vì Vladimir Putin vốn gốc là một đại tá tình báo của đảng Cộng sản Liên bang Xô viết cũ.
Thêm những dữ kiện khác.Tháng 12 năm 2003 đảng Nước Nga Đoàn Kết (United Russia), một đảng chính trị sau lưng ông Putin thắng lớn và chiếm 222 ghế trong 450 ghế tại quốc hội Nga trong một cuộc bầu cử tuy không phải là gian lận, nhưng cũng không phải là một cuộc chạy đua hoàn toàn công bình. Tháng 3 năm 2004 Putin tái đắc cử tổng thống nhiệm kỳ 2. Tuy nhiên sự việc làm các quan sát viên quốc tế lo ngại nhất là vào cuối nhiệm kỳ đầu tổng thống (tháng 10 năm 2003), ông ra lệnh bắt giữ ông Mikkail Khodorkovsky, chủ nhân của công ti dầu hỏa Yukos lớn nhất của Nga, với tội danh được công bố là vi phạm luật thuế của quốc gia. Đối với thế giới ông Khodorkovsky là một cái gương thành công của kinh tế thị trường.
Người ta tìm cách tìm hiểu ẩn ý của ông Putin. Một giả thuyết cho rằng ông Putin cảm nhận được sự thua sút của Liên bang Nga trước cộng đồng quốc tế và ông thấy có nhiệm vụ tái lập uy tín nước Nga. Nhưng con đường ông dùng để đi tới đó là con đường độc tài hay con đường dân chủ hóa thì vẫn còn là một nghi vấn. Người ta chờ đợi cung cách ông giải quyết vụ Yukos để chẩn đoán thâm ý của Putin.
Phiên tòa xử ông Khodorkovsly bắt đầu cách đây mấy tháng và trong khi xử có một lúc công ti Yukos định ngưng sản xuất vì không đủ tiền đóng thuế phạt đã cùng với những yếu tố khác giúp làm giá dầu thô trên thị trường quốc tế tăng vọt lên 40 mỹ kim một thùng barrel và leo dần lên đến 50 mỹ kim làm cho thế giới choáng váng giúp người ta hiểu phần nào ý định của tổng thống Putin trong việc truy tố ông Khodorkosky và triệt hạ công ti Yukos.
Công ti Yukos cũng như nhiều công ti dầu hỏa lớn nhỏ khác đã lợi dụng thời gian rộng mở kinh tế thị trường dưới thời Boris Yeltsin trong những năm 1989-98 đã mua rẻ các công ti quốc doanh và biến dầu hỏa thành sức mạnh chính trị của các chủ nhân. Putin thấy rằng nếu Liên bang Nga cần có tiếng nói mạnh trên thế giới thì dầu hỏa của Liên bang Nga phải là thứ vũ khí thay thế cho những sư đoàn hùng mạnh như dưới thời Liên bang xô viết. Và đo đó cần tái phối trí nguồn lợi dầu hỏa của quốc gia. Việc truy tố ông Khodorkosky và triệt hạ công ti Yukos là một phần trong chương trình tái phối trí này.
Tòa án Liên bang Nga đã phạt công ti Yukos 7 tỉ mỹ kim tiền thuế cho những năm trước năm 2000, và sau khi công ti không đủ tiền phạt, tòa án đã bẻ công ti Yukos ra làm nhiều phần và giao cho một số công ti khác quản lý để tiếp tục sản xuất. Các công ti này hoặc là quốc doanh như công ti Rosnef (mà người giám đốc vừa được bổ nhiệm là ông Igor Sechin, một phụ tá thân tín của tổng thống Putin), công ti Gazprom, quốc doanh dầu khí hoặc tư nhân nhưng trung thành với chính sách của chính phủ như công ti Surgutneftegaz. Qua chính sách dầu hỏa tổng thống Putin cùng một lúc đạt hai mục đích. Thứ nhất tăng trọng lượng của Liên bang Nga trên thế giới, thứ hai kiểm soát các tân tài phiệt không để cho giới này thao túng chính trị quốc gia.
Với một nước có trữ lượng năng lượng thiên nhiên như Liên bang Nga, con đường tổng thống Putin chọn lựa để tạo tư thế trên thế giới gần như là một chọn lựa tự nhiên. Tháng 7, 2004 vừa qua Liên bang Nga nâng sản xuất lên 9.3 triệu barrel (xấp xỉ với Saudi Arabia) và là nước có khả năng xuất cảng dầu hỏa chỉ đứng sau Saudi Arabia.
Với trữ lượng như vậy, nhưng hiện nay chính phủ Liên bang Nga chỉ kiểm soát được 7% nguồn dầu trong nước, phần còn lại ở trong tay tư nhân. Sau khi công ti Yukos hoàn tất việc chuyển nhượng một số cơ sở sản xuất cho công ti quốc doanh Rosnef như lệnh của tòa án thì Liên bang Nga có thể kiểm soát 18%.
Tuy tỉ số này còn thấp nhưng ông Putin cũng đã bắt đầu cho thế giới thấy tư thế dầu hỏa của mình. Gần đây chính phủ Hoa Kỳ đã vận động Liên bang Nga mở một ống dẫn dầu từ cảng Murmansk để bán dầu cho Hoa Kỳ Liên bang Nga đã từ chối, và ông đang cân nhắc chọn một trong hai kế hoạch làm ống dẫn dầu sang Trung quốc hay Nhật Bản.
Qua quốc hội tổng thống Putin vừa vận động thông qua luật thuế lấp những lỗ hổng công ti Yukos đã dùng để trốn thuế, đồng thời tăng thuế sản xuất dầu và thuế xuất cảng, và tước đặc quyền đặc lợi của các thống đốc tiểu bang trên các nguồn năng lượng trong tiểu bang của họ.
Tổng thống Putin biết rằng nếu chính sách dầu hỏa của ông được thế giới hiểu là hành động chuẩn bị cho một chế độ độc tài thì đầu tư của nước ngoài vào Liên bang Nga nhất là trong lĩnh vực dầu hỏa sẽ bị suy giảm và sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế của Liên bang Nga nên ông Putin xác định rõ lập trường của ông là "tái cấu trúc chính sách dầu hỏa cho hợp lý" chứ không có ý quốc hữu hóa nguồn năng lượng dầu hỏa.
Một cách gián tiếp ông Putin nhìn nhận rằng công ti Yukos có đóng góp trong việc lôi hút đầu tư vào lĩnh vực dầu hỏa và thị trường hóa kỹ nghệ dầu hỏa của Liên bang Nga nhưng Yokos đã lợi dụng tình hình chính trị của đất nước để thủ lợi và làm yếu tư thế của quốc gia, nên ông cần tái cấu trúc. Tháng trước tổng thống Putin cho biết ý định sẽ bán 7.59% cổ phần của công ti dầu hỏa Lukoil cho công ti ConocoPhillips của Hoa Kỳ với giá 1.26 tỉ mỹ kim. Và trong suốt năm qua khi vụ Yukos đang ra tòa công ti Anh TNK-BP vẫn duy trì sở hữu 50-50 với công ti dầu Tyumen của Liên bang Nga, với tổng số vốn lên đến 15 tỉ mỹ kim.
Lẽ dĩ nhiên trong tình hình mới các nhà đầu tư nước ngoài cũng sẽ có sự dè dặt cần thiết. Công ti Troika Dialog, một công ti chuyên nghiên cứu sự thuận lợi (hay không thuận lợi) về đầu tư trên thế giới qua một bản nghiên cứu thị trường Liên bang Nga kết luận rằng, sau vụ Yukos, đầu tư vào Liên bang Nga về dầu hỏa sẽ tốn kém hơn, thuế cao hơn và sẽ phải đối diện nhiều rắc rối với chính quyền hơn. Điều này có thể dẫn đến tham nhũng và trì trệ, ngoại trừ tổng thống Putin có một khả năng lãnh đạo cao biểu hiện bằng sự hy sinh của cá nhân ông. Cho đến giờ này chưa có một chỉ dẫn nào cho thấy tổng thống Putin sẽ đưa Liên bang Nga về đâu, chỉ có một chỉ dấu là dân chúng Liên bang Nga ủng hộ các chính sách của ông.
Một ghi nhận của Tổ chức Hợp tác và Phát triển (Oganization for Economic Cooperation & Development) một cơ sở nghiên cứu đa quốc gia thì trong 4 năm cầm quyền tổng thống Putin đã giúp cho 3 công ti dầu hỏa tư nhân (ngoài Yukos) phát triển 90% và nguồn dầu hỏa trong tay tư nhân đã đóng góp ¼ vào tăng trưởng kinh tế quốc gia.
Sự việc đó chứng tỏ Validimir Putin hiểu được sự thất bại của kinh tế tập trung kiểu Mác xít và sự lợi ích của kinh tế thị trường. Nhưng sống trong quyền lực song hành với quyền lợi người ta thường dễ quên những nguyên tắc căn bản được chọn làm kim chỉ nam lúc đầu ngoại trừ khi anh có một căn bản giáo dục và đạo lý vững chắc và một cái tâm trong sáng chỉ biết lấy sự hy sinh cho dân tộc làm mục tiêu của đời sống.
Valdimir Putin là hạng người nào" Có thể chúng ta cần phải chờ một thời gian 5 hay 10 năm nữa để có câu trả lời.
Trần Bình Nam
August 28, 2004
[email protected]
http://www.vnet.org/tbn
Tài liệu tham khảo:
1. "Power Through the Pump", by Peter Baker, The Washington Post National Weekly Edition, August 16-22, 2004
2. "Putin versus the oligarchs", The Economist, August 7-13, 2004
3. "Oil prices: A crude awakening", The Economist, August 21-27, 2004
Thêm những dữ kiện khác.Tháng 12 năm 2003 đảng Nước Nga Đoàn Kết (United Russia), một đảng chính trị sau lưng ông Putin thắng lớn và chiếm 222 ghế trong 450 ghế tại quốc hội Nga trong một cuộc bầu cử tuy không phải là gian lận, nhưng cũng không phải là một cuộc chạy đua hoàn toàn công bình. Tháng 3 năm 2004 Putin tái đắc cử tổng thống nhiệm kỳ 2. Tuy nhiên sự việc làm các quan sát viên quốc tế lo ngại nhất là vào cuối nhiệm kỳ đầu tổng thống (tháng 10 năm 2003), ông ra lệnh bắt giữ ông Mikkail Khodorkovsky, chủ nhân của công ti dầu hỏa Yukos lớn nhất của Nga, với tội danh được công bố là vi phạm luật thuế của quốc gia. Đối với thế giới ông Khodorkovsky là một cái gương thành công của kinh tế thị trường.
Người ta tìm cách tìm hiểu ẩn ý của ông Putin. Một giả thuyết cho rằng ông Putin cảm nhận được sự thua sút của Liên bang Nga trước cộng đồng quốc tế và ông thấy có nhiệm vụ tái lập uy tín nước Nga. Nhưng con đường ông dùng để đi tới đó là con đường độc tài hay con đường dân chủ hóa thì vẫn còn là một nghi vấn. Người ta chờ đợi cung cách ông giải quyết vụ Yukos để chẩn đoán thâm ý của Putin.
Phiên tòa xử ông Khodorkovsly bắt đầu cách đây mấy tháng và trong khi xử có một lúc công ti Yukos định ngưng sản xuất vì không đủ tiền đóng thuế phạt đã cùng với những yếu tố khác giúp làm giá dầu thô trên thị trường quốc tế tăng vọt lên 40 mỹ kim một thùng barrel và leo dần lên đến 50 mỹ kim làm cho thế giới choáng váng giúp người ta hiểu phần nào ý định của tổng thống Putin trong việc truy tố ông Khodorkosky và triệt hạ công ti Yukos.
Công ti Yukos cũng như nhiều công ti dầu hỏa lớn nhỏ khác đã lợi dụng thời gian rộng mở kinh tế thị trường dưới thời Boris Yeltsin trong những năm 1989-98 đã mua rẻ các công ti quốc doanh và biến dầu hỏa thành sức mạnh chính trị của các chủ nhân. Putin thấy rằng nếu Liên bang Nga cần có tiếng nói mạnh trên thế giới thì dầu hỏa của Liên bang Nga phải là thứ vũ khí thay thế cho những sư đoàn hùng mạnh như dưới thời Liên bang xô viết. Và đo đó cần tái phối trí nguồn lợi dầu hỏa của quốc gia. Việc truy tố ông Khodorkosky và triệt hạ công ti Yukos là một phần trong chương trình tái phối trí này.
Tòa án Liên bang Nga đã phạt công ti Yukos 7 tỉ mỹ kim tiền thuế cho những năm trước năm 2000, và sau khi công ti không đủ tiền phạt, tòa án đã bẻ công ti Yukos ra làm nhiều phần và giao cho một số công ti khác quản lý để tiếp tục sản xuất. Các công ti này hoặc là quốc doanh như công ti Rosnef (mà người giám đốc vừa được bổ nhiệm là ông Igor Sechin, một phụ tá thân tín của tổng thống Putin), công ti Gazprom, quốc doanh dầu khí hoặc tư nhân nhưng trung thành với chính sách của chính phủ như công ti Surgutneftegaz. Qua chính sách dầu hỏa tổng thống Putin cùng một lúc đạt hai mục đích. Thứ nhất tăng trọng lượng của Liên bang Nga trên thế giới, thứ hai kiểm soát các tân tài phiệt không để cho giới này thao túng chính trị quốc gia.
Với một nước có trữ lượng năng lượng thiên nhiên như Liên bang Nga, con đường tổng thống Putin chọn lựa để tạo tư thế trên thế giới gần như là một chọn lựa tự nhiên. Tháng 7, 2004 vừa qua Liên bang Nga nâng sản xuất lên 9.3 triệu barrel (xấp xỉ với Saudi Arabia) và là nước có khả năng xuất cảng dầu hỏa chỉ đứng sau Saudi Arabia.
Với trữ lượng như vậy, nhưng hiện nay chính phủ Liên bang Nga chỉ kiểm soát được 7% nguồn dầu trong nước, phần còn lại ở trong tay tư nhân. Sau khi công ti Yukos hoàn tất việc chuyển nhượng một số cơ sở sản xuất cho công ti quốc doanh Rosnef như lệnh của tòa án thì Liên bang Nga có thể kiểm soát 18%.
Tuy tỉ số này còn thấp nhưng ông Putin cũng đã bắt đầu cho thế giới thấy tư thế dầu hỏa của mình. Gần đây chính phủ Hoa Kỳ đã vận động Liên bang Nga mở một ống dẫn dầu từ cảng Murmansk để bán dầu cho Hoa Kỳ Liên bang Nga đã từ chối, và ông đang cân nhắc chọn một trong hai kế hoạch làm ống dẫn dầu sang Trung quốc hay Nhật Bản.
Qua quốc hội tổng thống Putin vừa vận động thông qua luật thuế lấp những lỗ hổng công ti Yukos đã dùng để trốn thuế, đồng thời tăng thuế sản xuất dầu và thuế xuất cảng, và tước đặc quyền đặc lợi của các thống đốc tiểu bang trên các nguồn năng lượng trong tiểu bang của họ.
Tổng thống Putin biết rằng nếu chính sách dầu hỏa của ông được thế giới hiểu là hành động chuẩn bị cho một chế độ độc tài thì đầu tư của nước ngoài vào Liên bang Nga nhất là trong lĩnh vực dầu hỏa sẽ bị suy giảm và sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế của Liên bang Nga nên ông Putin xác định rõ lập trường của ông là "tái cấu trúc chính sách dầu hỏa cho hợp lý" chứ không có ý quốc hữu hóa nguồn năng lượng dầu hỏa.
Một cách gián tiếp ông Putin nhìn nhận rằng công ti Yukos có đóng góp trong việc lôi hút đầu tư vào lĩnh vực dầu hỏa và thị trường hóa kỹ nghệ dầu hỏa của Liên bang Nga nhưng Yokos đã lợi dụng tình hình chính trị của đất nước để thủ lợi và làm yếu tư thế của quốc gia, nên ông cần tái cấu trúc. Tháng trước tổng thống Putin cho biết ý định sẽ bán 7.59% cổ phần của công ti dầu hỏa Lukoil cho công ti ConocoPhillips của Hoa Kỳ với giá 1.26 tỉ mỹ kim. Và trong suốt năm qua khi vụ Yukos đang ra tòa công ti Anh TNK-BP vẫn duy trì sở hữu 50-50 với công ti dầu Tyumen của Liên bang Nga, với tổng số vốn lên đến 15 tỉ mỹ kim.
Lẽ dĩ nhiên trong tình hình mới các nhà đầu tư nước ngoài cũng sẽ có sự dè dặt cần thiết. Công ti Troika Dialog, một công ti chuyên nghiên cứu sự thuận lợi (hay không thuận lợi) về đầu tư trên thế giới qua một bản nghiên cứu thị trường Liên bang Nga kết luận rằng, sau vụ Yukos, đầu tư vào Liên bang Nga về dầu hỏa sẽ tốn kém hơn, thuế cao hơn và sẽ phải đối diện nhiều rắc rối với chính quyền hơn. Điều này có thể dẫn đến tham nhũng và trì trệ, ngoại trừ tổng thống Putin có một khả năng lãnh đạo cao biểu hiện bằng sự hy sinh của cá nhân ông. Cho đến giờ này chưa có một chỉ dẫn nào cho thấy tổng thống Putin sẽ đưa Liên bang Nga về đâu, chỉ có một chỉ dấu là dân chúng Liên bang Nga ủng hộ các chính sách của ông.
Một ghi nhận của Tổ chức Hợp tác và Phát triển (Oganization for Economic Cooperation & Development) một cơ sở nghiên cứu đa quốc gia thì trong 4 năm cầm quyền tổng thống Putin đã giúp cho 3 công ti dầu hỏa tư nhân (ngoài Yukos) phát triển 90% và nguồn dầu hỏa trong tay tư nhân đã đóng góp ¼ vào tăng trưởng kinh tế quốc gia.
Sự việc đó chứng tỏ Validimir Putin hiểu được sự thất bại của kinh tế tập trung kiểu Mác xít và sự lợi ích của kinh tế thị trường. Nhưng sống trong quyền lực song hành với quyền lợi người ta thường dễ quên những nguyên tắc căn bản được chọn làm kim chỉ nam lúc đầu ngoại trừ khi anh có một căn bản giáo dục và đạo lý vững chắc và một cái tâm trong sáng chỉ biết lấy sự hy sinh cho dân tộc làm mục tiêu của đời sống.
Valdimir Putin là hạng người nào" Có thể chúng ta cần phải chờ một thời gian 5 hay 10 năm nữa để có câu trả lời.
Trần Bình Nam
August 28, 2004
[email protected]
http://www.vnet.org/tbn
Tài liệu tham khảo:
1. "Power Through the Pump", by Peter Baker, The Washington Post National Weekly Edition, August 16-22, 2004
2. "Putin versus the oligarchs", The Economist, August 7-13, 2004
3. "Oil prices: A crude awakening", The Economist, August 21-27, 2004
Gửi ý kiến của bạn
