Thiên an có nghĩa là sự an lành từ trời ban xuống. Khi chúng tôi tới thăm, báo chí quốc tế nhắc nhở 15 năm chẳn sau ngày quảng trường tắm máu. Thoạt đầu mượn cớ để tang cho Hồ Diệu Bang, một người có đầu óc cấp tiến, sinh viên đi tới chỗ yêu sách đòi chấm dứt hối lộ và hối mại quyền thế. Chính quyền càng dẹp, sức chống đối càng tăng. Tới 2-6, có 200 ngàn lính vào bao vây quảng trường rộng 440000 mét vuông này, và Bắc Kinh thiết quân luật. Ngày 4-6-1989, súng cá nhân và súng lớn trên xe tăng đã khai hỏa vào thường dân. Sinh viên và dân giáp chiến với lính, đốt 34 xe tăng cùng hàng trăm xe quân sự khác. Quân đoàn 27 của Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân đã bắn thẳng vào nhân dân không vũ trang. Báo cáo của đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh gửi về Bộ Ngoại Giao ghi rõ dân tay không chạy tránh đạn đã bị bắn sau lưng, và con số tử vong là 2600 người, còn con số tử thi do các bệnh viện cọng lại là 7000, chưa kể số xác bị quân đội xúc lên xe chở đi thiêu để dấu diếm sự thực. Đó là cái giá của tự do và dân chủ.

Là công trình xây cất cuối cùng của quần thể nhà thờ chính tòa Phát Diệm, nằm giữa hồ nước và Nhà Thờ Lớn, Phương-Đình được linh mục kiến trúc sư Trần Lục xây theo kiểu á đông và dựa theo quan điểm thần học: nhà vuông với kích thước gần bằng nhau, chiều ngang 24m, sâu 17m và cao 25m, bằng đá phiến, lớn nhất là tầng dưới cùng được xây dựng bằng đá xanh. Nghệ thuật xây dựng Phương Ðình rất đáng khâm phục, với kỹ nghệ thủ công những người thợ địa phương đã ghép những phiến đá nặng hàng nghìn cân, mức độ chính xác rất cao. Các vòm cửa bằng đá được lắp ghép đến trình độ tinh xảo. Giữa Phương Ðình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối, phía ngoài và bên trong là những bức phù điêu được khắc chạm trên đá hình ảnh chúa và các vị thánh rất đẹp với những đường nét thanh thoát. Tầng thứ hai của Phương Ðình treo một trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông nặng gần 2000 kg. Mái của Phương Ðình có năm vòm, bốn vòm ở bốn góc thấp hơn, vòm cao nhất là vòm ở giữa tầng ba cao 25m65. Mái không cao vút kiểu ngọn tháp như những nhà thờ khác mà là mái cong thấp cổ kính như mái đình, mái chùa. Cách xếp đặt này có tính cách thần học, vì "phương đình" là con đường dẫn vào yết kiến các thần. Phương-Đình của Phát-Diệm có nét hao hao giống Đại Hồng Môn (cổng vào lăng Minh Mạng ở Huế), hoặc chùa Thiên Trù. Tuy nhiên Phương-Đình có ba tầng: tầng mặt đất có 5 cửa (ngũ quan); sau đó tầng trên mới có 3 cửa (tam quan) và lầu chuông. Vừa làm khoa học, vừa làm mục vụ, cả hai mặt đạo đời kiêm toàn, nên trên những kim khánh của nhà vua gửi thưởng cho cụ Trần Lục, có khắc những câu như sau :"Lời nói của cụ làm cho ai nấy tín nhiệm. Cụ làm cho khắp chốn được thái bình. Cụ là người tài giỏi biết giáo dục dân chúng và đem hạnh phúc cho họ. Cụ là người ngay thẳng có một".

Hà Nam, với thủ phủ ở Phủ Lý, không có danh lam thắng cảnh nổi tiếng, ngành du lịch nghèo nàn. Tiêu biểu nhất là đồng lúa dọc hai bên quốc lộ 1 từ Hà Nội vào nam. Tiêu biểu hơn nữa là nạn lấn chiếm lòng đường làm sân phơi lúa, cản trở giao thông, gây tai nạn xe cộ. Để kỷ niệm, chúng tôi chụp tấm ảnh nầy, cách văn phòng làm việc của ủy ban nhân dân tỉnh 9 cây số. (17-6-2004).

Các phi thuyền Hoa Kỳ sau khi hoàn tất các dự án không gian đã được thu hồi trên mặt đại dương và đem về lưu trữ tại Trung Tâm Quốc Gia Quản Trị Hàng Không và Không Gian (NASA) ở Houston, Texas.

Bé Sylvie cứ tưởng chụp hình là nghịch với chiếc máy ảnh. Bé đòi, và được thử. Thử rồi, Bé than: "nheo một mắt khó quá, phải về hỏi mẹ bày". Tạm thời, bé nhập môn bằng cách dùng tay che con mắt còn lại. (San Antonio, TX)

Nhà thủy tạ trong khuôn viên lăng, nơi lúc sinh thời vua Tự Đức nghỉ ngơi và xướng họa thi ca với thi nhân và các nàng ca kỹ. Nguyên thủy, vua đặt tên nhà thủy tạ là Xung Khiêm, và hồ sen phía trước là Lưu Khiêm. Lăng Tự Đức được xây dựng từ 1864 đến 1867, với hơn 50 đền miếu bao bọc bởi 1500 mét tường rào. Do hết sức tốn kém vừa tiền của vừa xương máu nhân dân, nên trong năm 1866 đã xẩy ra nhiều vụ lính tráng và công nhân xây dựng nổi loạn chống đối, triều đình phải đàn áp. Tự Đức trị vì 35 năm, lâu nhất trong triều nhà Nguyễn. Sau khi chết, xác nhà vua được mai táng cùng với 200 tì nữ và vô số ngọc ngà châu báu ở một nơi bí mật nào đó, đến nay chưa phát hiện được.

Nhà thờ Phát Diệm thuộc huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, cách Hà Nội 130 km về phía Nam. Tên Phát Diệm có nghĩa là phát sinh ra cái đẹp, do Nguyễn Công Trứ đặt. Khi được cử về coi giáo xứ năm 1865, cha Trần Lục (còn gọi là cụ Sáu) đến thì đây chỉ là một bãi bùn lầy đầy những cói và sậy. Cha đã trăn trở nghĩ suy mười năm, một mình cưu mang việc xây dựng nhà thờ, bắt đầu từ con số không. Khi đạo Công Giáo được tự do, Đức Cha Theurel đã sai cha vào Huế yết kiến vua Tự-Đức để xin trả lại làng Vĩnh Trị cho người công giáo. Dịp nầy, cha đã đi quan sát đền đài miếu vú và lăng tẩm ở kinh đô để phác họa trong đầu bản thiết kế kết hợp hai giòng kiến trúc Đông, Tây. Những mái dốc, những mái cong, những chông diềm, những hành lang bao quanh và dáng vẻ kiến trúc chung này phải quen thuộc, phải gần gũi tâm hồn Việt Nam. Cha đã vận động giáo dân mỗi nhà góp 10 ký gạo một năm để có quỹ thi công. Nhà thờ đá được xây dựng trong suốt thời gian 24 năm liên tục (1875-1899), với trình độ kỹ thuật và điều kiện giao thông của những năm cuối thế kỷ 19 thì chỉ việc vận chuyển hàng nghìn tấn đá, có những phiến nặng 20 tấn, cùng hàng trăm cây gỗ lim về tới Phát Diệm để xây nhà thờ là một kỳ công. Kim Sơn vốn là vùng đất rất lầy lội, người ta đã chuyển cả một quả núi nhỏ cách 40 km về để chống lún. Quần thể Phát Diệm bao gồm Nhà Thờ Lớn và 4 nhà thờ khác ở chung quanh; trên lầu có quả chuông nặng gần hai tấn, cao 1m90, đường kính 1m10, ở giữa treo một trống cái cao 1m90, đường kính 1m10. --- Ngày 18-1-1988, nhà nước đã xếp quần thể kiến trúc Nhà Thờ Phát Diệm vào hạng Di Tích Văn-Hóa. (Ảnh chụp ngày 17-6-2004).

Vào cuối thế kỷ 19 thật khó kiếm ra những người chuyên môn tại một vùng đất tân bồi như Kim Sơn, vì thế kiến trúc sư Trần-Lục đã phải tự mình tính toán và thu xếp công việc toàn bằng vật liệu và phương tiện thô sơ. Dạo ấy không có phương tiện chuyên chở, xây cất, cần trục và các phương tiện tân kỳ khác như ngày nay. Người ta cần những khối đá từ 7 đến 8 thước khối, với trọng lượng khoảng 20 tấn. Phải chuyên chở các khối đá này từ 30, 50 cây số ở xa như từ Thiện-Dưỡng về; hoặc các cây gỗ từ Bến-Thủy (Vinh, cách Phát-Diệm 200 cây số). Rồi các phiến gỗ lớn cũng phải chuyên chở về như vậy. Lúc này việc thi công phải dùng trí để tính toán và lợi dụng các yếu tố thiên nhiên bên ngoài, như sức nước, dòng sông, thủy triều lên xuống. Viết về Cha Trần-Lục, tác giả Celsi Costantini trong tạp chí Illustration, ngày 9-11-1929 đã ghi nhận như sau: "Cha Trần-Lục không muốn làm cho các tân tòng bỡ ngỡ bị mất gốc, khi cho hủy bỏ phong tục khác thường, nhưng Ngài biết làm cho họ yêu thích sự khiêm nhường kitô gíáo...".

Quần thể nhà thờ Phát Diệm gồm một nhà thờ lớn (nay dùng làm nhà thờ chính tòa của địa phận), 4 nhà nguyện khác kiểu nhau quây quần ở 4 góc, 3 hang đá, và một nhà thờ đá ở góc tây bắc. Trong hình chụp là các bộ cửa ở hàng hiên mạn đông của nhà nguyện thánh Phê-Rô. Cửa tại các nhà thờ Phát-Diệm được chạm trổ công phu theo nghệ thuật kiến trúc á đông, nếu so sánh với những cánh cửa chạm trổ tinh vi tại các cơ sở kiến trúc khác ở Việt-Nam, sẽ nhận ra cái giá trị nghệ thuật cao của công trình thực hiện tại Phát-Diệm và mức độ thích nghi trong phạm vi nghệ thuật của công trình kiến trúc này. Qua bao thăng trầm của thế sự, công trình kiến trúc tư nhân nầy đã tồn tại hơn một thế kỷ, hơn một chế độ, luôn luôn vẫn là nơi cầu nguyện hoặc điểm hành hương cho du khách thế giới.

Ngược chiều rồi, quay lại đi thôi bạn! (Glen Rose, Texas)