Đầu Tư Cổ Phiếu
...VN chưa có đủ thông tin và cơ chế đáng lẽ đã phải có sau khi thị trường chứng khoán hoạt động được gần chục năm...
Sau cơn sốt giá, thị trường chứng khoán tại Việt Nam đang có dấu hiệu điều chỉnh và người ta còn chờ đợi nhiều giao động bất ngờ khiến một số nhà đầu tư cá nhân có thể sẽ bị thua thiệt. Diễn đàn Kinh tế đề cập tới những rủi ro ấy qua phần trao đổi sau đây cùng kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa về việc đầu tư vào cổ phiếu, do Việt Long thực hiện.
- Hỏi: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, liên tiếp từ ba ngày của tuần trước qua đến Thứ Hai, thị trường chứng khoán tại Việt Nam đã có những dấu hiệu điều chỉnh chờ đợi từ lâu. Việc điều chỉnh ấy sẽ vận hành ra sao là một câu hỏi đáng quan tâm cho nhiều người cho nên kỳ này chúng tôi xin đề nghị là kỳ này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về việc đầu tư vào thị trường chứng khoán và những rủi ro của nó.
- Thưa đây là một cơ hội tốt cho mọi người cùng bình tĩnh kiểm lại một số quy tắc cơ bản về đầu tư trong thị trường này. Trước hết, tôi xin đề nghị là ta cùng định nghĩa lại nghiệp vụ đầu tư, thị trường chứng khoán và một số nguyên lý vận hành của thị trường này cho các nhà đầu tư cá nhân. Các nhà đầu tư có tổ chức, gọi là đầu tư định chế, là loại công ty chuyên nghiệp theo phương cách đầu tư khoa học thì ta không nói ở đây.
- Hỏi: Thưa vâng, nếu vậy, câu hỏi đầu tiên là đầu tư là gì"
- Đầu tư là khi ta dùng tiền tiết kiệm của mình mà đưa vào lãnh vực sản xuất để kiếm lời với rủi ro có thể là bị lỗ. Trên đại thể thì việc đầu tư ấy có thể là trực tiếp hay gián tiếp. Trực tiếp là khi ta lấy tiền tiết kiệm lập ra cơ sở sản xuất để kiếm lời qua bán hàng hay cung cấp dịch vụ trên thị trường. Gián tiếp là khi ta dùng tiền ấy mua tài sản của một cơ sở sản xuất sẵn có để kiếm lời nếu cơ sở ấy có lời mà cũng chịu rủi bị lỗ nếu cơ sở bị lỗ.
- Hỏi: Việc đầu tư gián tiếp ấy có khác gì đầu cơ hay không"
- Thuần về kinh tế mà nói, đầu tư và đầu cơ giống nhau ở việc không tiêu tiền tiết kiệm mà dùng tiền ấy cho mục đích kiếm lời sau này. Khác nhau là đầu cơ nhắm vào mối lợi lớn trong ngắn hạn và cũng bị rủi ro rất lớn. Cho tới nay, đại đa số các nhà đầu tư tại Việt Nam vẫn có động thái đáng lo ngại của người đầu cơ mà lại không thấy ra sự rủi ro.
- Hỏi: Theo nguyên lý ông giải thích thì đầu tư gián tiếp là đưa tiền của mình cho người khác kinh doanh và chia lời phải không"
- Thưa đúng vậy. Trên nguyên tắc, thị trường chứng khoán là nơi nhà đầu tư có thể bỏ tiền ra mua chứng phiếu gồm có hai loại là cổ phiếu và trái phiếu do doanh nghiệp phát hành. Cổ phiếu là tiền hùn vào phần vốn, còn trái phiếu là tiền cho vay với phân lời đã định trước. Cho đến nay, vật dụng đầu tư tại thị trường chứng khoán Việt Nam chủ yếu là cổ phiếu, là loại có thể lời cao hơn phân lời của trái phiếu nhưng cũng có rủi ro cao hơn.
- Hỏi: Nhưng việc đầu tư ấy có lợi thế nào cho doanh nghiệp và nền kinh tế"
- Doanh nghiệp huy động vốn kinh doanh từ loại thị trường ấy, và nhà đầu tư không tiêu thụ mà giao tiền cho doanh nghiệp dùng vào sản xuất để kiếm lời cho mình. Theo nguyên tắc này, mà xứ nào hay nhà đầu tư nào cũng phải biết, là mình chỉ lấy tiền tiết kiệm ra đầu tư với giả thuyết là dù có mất hết thì cũng không ảnh hưởng đến lợi tức hay mức sống thường nhật của mình.
Trút hết tài sản ra “chơi stock” như ở nhà vẫn thường nói ngày nay chỉ là đánh bạc và nếu bị lỗ lã thì gia đình bị thua thiệt, kinh tế sa sút. Nếu lại còn vay tiền ngân hàng đưa vào cuộc đỏ đen ấy thì mình có thể gây ra khủng hoảng tài chính và kinh tế nếu thị trường tuột giá, là điều có thể xảy ra tại Việt Nam khi luật lệ về tài trợ đầu tư chưa đủ tinh tế.
- Hỏi: Nói vắn tắt lại thì trong lời trình bày của ông, nhà đầu tư cá nhân chỉ nên dùng tài sản tiết kiệm được để đầu tư trong tinh thần cẩn trọng là nếu có mất sạch khoản tiền ấy thì mức sống gia đình không bị thiệt hại phải không"
- Thưa đúng như thế, và đấy là một phản ứng tâm lý cần thiết khi mình bắt đầu bước vào thị trường chứng khoán, là hình thái đầu tư vẫn còn quá mới lạ và chưa có đủ thông tin tối thiểu ngoài những lời đồn đại và thành tích lạc quan của một thiểu số được bạc. Xin nói thêm là trên thị trường này, ta có quy luật “bù trừ”, tức là người này thắng thì đâu đó phải có người thua một ngân khoản tương đương. Chỉ nghe nói là đại gia này hay nhân vật kia đã thắng lớn trên thị trường chứng khoán mà hồ hởi nhảy vào là sẽ mất tiền oan.
- Hỏi: Sau khi trình bày phần đại lược của nghiệp vụ đầu tư vào cổ phiếu, ta sẽ bước qua phần chuyên môn một chút là làm sao tính ra triển vọng lời lỗ để quyết định đầu tư"
- Khi bước vào thị trường này, ta có ba cách ứng xử, một là mua, hai là giữ nguyên những gì mình đã mua trước đó, ba là bán. Quyết định mua hoặc giữ nguyên những cổ phiếu đã mua là khi mình tin rằng trị giá cổ phiếu sẽ còn tăng. Nếu thấy là giá cổ phiếu sẽ sụt thì mình quyết định bán. Yếu tố quyết định ở đây là triển vọng sinh lời của doanh nghiệp được yết giá trên sàn giao dịch.
Khi làm chủ một số cổ phiếu của doanh nghiệp, nhà đầu tư là một cổ đông, làm chủ một phần tài sản của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp có lời thì có thể chia mức lời ấy cho các cổ đông, ta gọi là cổ tức, là một trị giá được thông báo cho mọi người cùng biết. Ngoài số tiền lời gọi là cổ tức, nhà đầu tư có thể còn nghĩ đến một cách kiếm lời khác là bán ra cổ phiếu với giá cao hơn giá mua trước đấy. Yếu tố ấy giữ phần quyết định có lẽ còn lớn hơn cổ tức nên mới giải thích khối lượng giao dịch rất lớn mỗi ngày trên thị trường chứng khoán làm giá cả thăng trầm rất mạnh.
- Hỏi: Cụ thể thì có cách gì đo lường được trị giá phải chăng của cổ phiếu hay không"
- Theo kinh nghiệm từ vài trăm năm nay của thế giới thì thông thường, khi trị giá cổ phiếu xê dịch trong khoảng 15 đến 17 lần cổ tức thì ta coi đó là giá phải chăng, gọi là tỷ số P/E do chữ Price Earning Ratio mà ra. Khi tỷ số P/E này lại cao gần gấp trăm lần cổ tức thì ta đoán rằng giá đó là giá ảo, tức là sẽ có ngày sụt mạnh như điều sẽ xảy ra cho một số cổ phiếu tại Việt Nam. Bong bóng đầu tư đang căng phồng thiếu cơ sở nên sẽ bị xì, có khi sẽ bị bể như trường hợp đã xảy ra tại Hoa Kỳ bảy năm về trước với loại công ty cao kỹ trên thị trường Nasdaq làm kinh tế Mỹ bị suy trầm vào năm 2001.
- Hỏi: Nhưng làm sao người ta có thể tính ra những triển vọng ấy mà quyết định về giá cổ phiếu nên mua hay nên bán"
- Trên đại thể, ta có hai phương pháp đầu tư khác nhau. Phương pháp thứ nhất gọi là “phân tích cơ bản”, là tìm hiểu về tình hình kinh doanh của đối tượng từ đó định ra loại yếu tố tích cực và tiêu cực có thể giúp doanh nghiệp phát triển để có lời cao hơn, hoặc ngược lại, khiến doanh nghiệp gặp trở ngại và có khi bị lỗ. Phương pháp thứ hai, gọi là “phân tích kỹ thuật”, thì có thể khỏi cần biết đến tình hình cơ bản của doanh nghiệp đối tượng mà chỉ cần theo dõi dạng thức chuyển dịch, thăng hay giáng, của cổ phiếu qua một số tuyến đồ từ đấy mình suy đoán ra sự chuyển dịch, lên hay xuống, trong tương lai.
- Hỏi: Một nhà đầu tư cá nhân tìm đâu ra những dữ kiện để tiến hành việc phân tích theo hai hướng đó"
- Đấy mới là vấn đề. Nhiều nhà đầu tư tại Việt Nam có khi hoàn toàn không biết và không cần biết gì về doanh nghiệp đối tượng, thậm chí mua cổ phiếu trên chợ đen của doanh nghiệp chưa hoạt động mà mới chỉ được cấp giấy phép. Đấy là phương pháp “dựa chõ nghe hơi” cực kỳ nguy hiểm của tay mơ đi vào đầu tư như vào sòng bạc.
Về đại cương, phương pháp cơ bản đòi hỏi nhà đầu tư phải biết về tình hình kinh tế tài chính tổng quát, rồi tìm hiểu sâu hơn vào khu vực hay ngành nghề kinh doanh của xí nghiệp mà mình muốn mua cổ phiếu để cân nhắc lợi thế hay nhược điểm của xí nghiệp đó. Sau đấy mới đối chiếu tình hình chung của môi trường và những đặc điểm riêng của xí nghiệp, như tài sản, số nợ, khả năng của ban quản trị, v.v.... Việt Nam thực ra chưa có đủ thông tin và cơ chế để áp dụng phương pháp cơ bản, là điều đáng lẽ đã phải có sau khi thị trường chứng khoán hoạt động được gần chục năm. Muốn có thì phải làm một cuộc cách mạng về thông tin và luật lệ để mọi doanh nghiệp muốn huy động vốn trên thị trường chứng khoán phải công khai hoá sổ sách kế toán, từ bảng tổng kết tài sản đến các trương mục lời lỗ và mọi chi tiết cần thiết về thị trường và tổ chức lẫn nhân sự của doanh nghiệp. Kế đó, báo chí phải có quyền tự do thông tin và tìm hiểu về từng doanh nghiệp để thông báo cho công chúng biết. Sau cùng, phải cho phép thành lập các công ty dịch vụ chuyên về phân tích và thông tin kinh tế và kinh doanh cho những ai muốn biết thì mua.
- Hỏi: Đấy là về phương pháp phân tích cơ bản, còn phân tích kỹ thuật thì sao"
- Tình hình còn phức tạp và mù mờ hơn vì chúng ta thiếu một chiều dày lịch sử để thẩm định được tâm lý của thị trường hầu có thể lập ra những biểu đồ trình bày các đường tuyến thăng trầm trong quá khứ. Thứ nữa, phương pháp này cũng khá phức tạp vì dùng nhiều kỹ thuật cho đến nay vẫn chưa được thấu hiểu hay sử dụng phổ biến. Việc cho phép lập ra những công ty dịch vụ cung cấp tin tức và phân tích thị trường có thể góp phần khai thông sự yếu kém ấy. Khi vận động viện trợ của các nước, Việt Nam nên yêu cầu được giúp đỡ về mặt kỹ thuật và truyền thông báo chí nên cố gắng tìm hiểu và quảng bá những kỹ thuật giúp nhà đầu tư hiểu được và tận dụng được phương pháp này.
- Hỏi: Người ta có thể so sánh được ưu và khuyết điểm của hai phương pháp trên không"
- Giới đầu tư thành thạo thì biết chọn lấy phương pháp thích hợp nhất và trường phái nào cũng cho rằng phương pháp của mình là hữu hiệu hơn. Theo thiển ý của tôi, phương pháp cơ bản có thể giải thích ra cái “nhân”, là yếu tố khiến cổ phiếu có thể tăng hay giảm, nhưng nhiều khi không trả lời được một câu hỏi rất quan trọng là nếu tăng thì tăng đến đâu, bao giờ sẽ lên đến mức ấy" Hoặc ngược lại, nếu giảm thì sẽ ra sao" Nếu cứ nói là cổ phiếu doanh nghiệp này sẽ tăng thì ta chưa có một thông tin đủ chuẩn xác.
Ngược lại, phương pháp kỹ thuật thì chỉ nhìn trên biểu hiện ở bề mặt để đoán ra cái “duyên”, khiến giá cổ phiếu có thể lên xuống đến mức đó vào một thời điểm nào đó. Kinh nghiệm cho thấy là nếu tới thời điểm ấy mà giá cổ phiếu vượt qua một “điểm chặn” thì có thể còn bung lên cao hơn, hoặc sụt quá một “điểm nâng” thì sẽ còn sụt nữa.
Một thí dụ là tuần qua, khi thấy chỉ số chứng khoán VN-Index đụng tới đỉnh cao 1.000 điểm rồi dập dình nhiều ngày mà không qua được, ta đoán rằng chỉ số 1.000 này là điểm chặn, nếu không vượt được là sẽ sụt và chu kỳ điều chỉnh coi như bắt đầu. Những điểm chặn hay điểm nâng ấy thường là số chẵn và là một biểu hiện của tâm lý thị trường mà phải nghiên cứu và phân tích khá lâu mới chẩn đoán được. Qua một chương trình phát thanh thì ta khó trình bày các đồ biểu minh diễn những điều kể trên cho mọi người cùng tham khảo và suy đoán.
Để kết luận thì trong hiện tại, phương pháp cơ bản vẫn có cơ sở khả tín hơn và dễ được tìm hiểu để áp dụng một cách phổ biến sau khi chính quyền khai thông bế tắc về thông tin.
- Hỏi: Câu hỏi cuối, ông có lời khuyên gì với các nhà đầu tư Việt Nam không"
- Đầu tư là việc trường kỳ và bảo đảm lợi tức trong lâu dài, đừng muốn ăn xổi, mua qua bán lại thật nhanh để kiếm lời. Thứ nữa, chỉ đầu tư khi mất vốn vẫn không sạt nghiệp. Thứ ba, đừng cay cú khi cổ phiếu sụt giá mà mình cứ mong là sẽ lại lên trong tương lai. Nếu sụt quá 8 hay 10% của giá mua là phải bán để giới hạn rủi ro và mức lỗ. Sau cùng, khi thấy những người không hiểu biết mà ào vào thị trường thì ta biết ngay là đang có hiện tượng a dua, chạy theo ảo giác vì hồ hởi sảng. Đấy là lúc nên bán để thủ thân. Có thể là chúng ta sẽ phải còn đề cập đến đề tài rất phức tạp này trong nhiều kỳ khác nữa.
Gửi ý kiến của bạn
