Kỳ Nguyễn Xuân Nghĩa & SBS Radio
...Thực tế thì lãnh đạo Hoa Kỳ... không hoàn toàn làm chủ được tình hình thế giới...Thứ Ba mùng bốn tháng tới, dân Hoa Kỳ sẽ đi bầu Tổng thống trong một cuộc tổng tuyển cử bốn năm mới có một lần. Lần này, cả hai ứng viên của hai đảng lớn là Nghị sĩ Cộng Hoà John McCain và Nghị sĩ Dân Chủ là Barack Obama đều không xuất thân từ Chính quyền Bush.Vì vậy, Hành pháp mới không bị ràng buộc với chánh sách cũ của ông Bush và Hoa Kỳ có thể có đường hướng mới kể từ đầu năm tới. Đường hướng đối ngoại mới của Hoa Kỳ sẽ là gì" Chương trình phát thanh toàn quốc của SBS Radio tại Úc tìm hiểu về câu hỏi đó qua cuộc phỏng vấn của Quốc Việt với ông Nguyễn Xuân Nghĩa tại Hoa Kỳ, thực hiện hôm Thứ Ba mùng bảy. Sau đây là phần tóm lược.Hỏi 1: Thưa anh, Hoa Kỳ sẽ có Tổng thống mới vào đầu năm tới. Chánh sách đối ngoại của Mỹ vì vậy có thay đổi hay không"- Tự cổ kim, mọi lãnh đạo chính trị đều nghĩ rằng ta mà lên cầm quyền là mở ra vận hội mới, theo kiểu con gà - nhờ mình gáy mà mặt trời mọc. Thực tế thì lãnh đạo mới tại Mỹ vẫn bị chi phối bởi ba yếu tố lớn mà ta nên thấy nếu muốn suy ra chủ trương đối ngoại mà họ tính thi hành.Hỏi 2: Anh nói đến ba yếu tố chi phối chủ trương đối ngoại của người sẽ lên làm tổng thống Mỹ. Những yếu tố đó là gì" - Thứ nhất, khi tranh cử, họ nói sẽ áp dụng đường lối này chủ trương nọ, chứ khi đắc cử và nhậm chức, họ vẫn gặp yếu tố bất ngờ. Thí dụ nóng hổi là vụ khủng hoảng tài chính vừa bùng nổ trước sự kinh ngạc của mọi người và sẽ gieo họa kinh tế cho toàn cầu vào năm tới. Thí dụ khác là khi tranh cử năm 2000, Thổng đốc Bush của Texas chủ trương đối ngoại ôn hoà và khiêm cung - là không đem quân đi xây dựng quốc gia cho xứ khác như Chính quyền Bill Clinton đã can thiệp vào Kosovo - và không áp đặt giá trị của Mỹ trên xứ khác. Khi đắc cử, ông Bush gặp vụ khủng bố 9-11 và đảo ngược chủ trương khi tranh cử. Sở dĩ phải nói đến yếu tố bất ngờ vì xưa kia nhiều người Việt mình cứ nghĩ rằng "Mỹ nó đã tính thế này hay đã có kế hoạch nọ". Thực tế thì lãnh đạo Hoa Kỳ không biết hết mọi chuyện và không hoàn toàn làm chủ được tình hình thế giới.Hỏi 3: Biến cố bất ngờ có thể là một yếu tố chi phối chánh sách đối ngoại của một tổng thống mới. Loại yếu tố thứ nhì và thứ ba là gì"- Thứ nhì là cục diện toàn cầu khi tranh cử, trong đó có di sản do chính quyền cũ gây ra hay để lại. Yếu tố thứ ba là chủ trương tạm gọi là cố hữu của hai đảng đối với các vấn đề quốc tế. - Theo định nghĩa, ta không đoán ra sự bất ngờ - thí dụ giả định như mâu thuẫn giữa Bắc Kinh và Moscow về năng lượng hay về ảnh hưởng tại Trung Á, hoặc liên minh giữa Nga và Đức tại Âu Châu, hoặc sự lớn mạnh của Brazil tại Nam Mỹ - nhưng vẫn phần nào nhìn ra chánh sách đối ngoại của Mỹ căn cứ trên cục diện hiện tại và chủ trương ban đầu của hai ứng cử viên khi họ đi tranh cử.Hỏi 4: Nói cách khác, anh đang trình bày hai hướng phân tách nền tảng đối ngoại của Mỹ vào năm 2009 sắp tới, bằng cách nhắc lại cục diện toàn cầu vào cuối năm 2008 và chủ trương khác biệt của hai đảng Cộng Hoà và Dân Chủ để dự đoán là "khi hữu sự", khi có biến cố đột ngột, Tổng thống mới của Hoa Kỳ sẽ phản ứng thế nào" Có phải như vậy không"- Thưa đúng như thế. Cục diện đó có ít ra bốn múi. Trước hết, Hoa Kỳ bị cạn tiền, bội chi ngân sách nặng ở giữa thời chiến. Tổng thống mới của Mỹ có thể nói phét hay chửi Bush chứ chưa thoát ra khỏi thế cờ do khủng bố al-Qaeda đặt ra và cách ông Bush ứng phó. Bốn hậu quả của bài toán khủng bố là 1) làm sao ổn định Iraq để rút quân tăng cường cho chiến trường Afghanistan" 2) đồng thời đấu trí với Iran để bảo đảm an ninh cho Iraq và khu vực Trung Đông mà 3) không bị Iran bắt bí và chế tạo võ khí nguyên tử, và 4) trấn an các xứ Hồi giáo khác, nhất là Pakistan, đừng theo con đường khủng bố. Mà phải xử lý ngần ấy chuyện trong khi vẫn phòng ngừa sự xuất hiện của các lực lượng al-Qaeda nội hoá, tự phát, từ Maroc tới Nam Dương, và tránh gây xung đột giữa Ấn Độ và Pakistan tại Nam Á.- Múi thứ hai, vì bảy năm tập trung vào hồ sơ Hồi giáo, Mỹ thả nổi cho Liên bang Nga tái xuất hiện như một đại cường đang đòi lại ảnh hưởng đã mất của Liên Xô cũ. Vì vậy, Nga tấn công Georgia và uy hiếp các nước trong khối Xô viết cũ. Làm sao ngăn chặn sự tái phát của Chiến tranh lạnh khi Âu Châu lại bị rạn nứt giữa hai khối mới và cũ. "Âu Châu cũ" là Tây Âu thì cầu hoà vì sợ bị Nga bắt bí về năng lượng; "Âu Châu mới" là Đông Âu thì đứng trước mũi dùi của Nga nên chỉ trông cậy vào tấm giáp rất mỏng của NATO, chủ yếu là do Mỹ trang bị. Mà làm sao chặn Nga nhưng không để Nga hay Trung Quốc phá thối tại Trung Đông bằng cách yểm trợ Iran chẳng hạn"- Múi thứ ba, Nga không chỉ muốn thọc tay vào Đông Âu hay Cận Đông mà đã vào Nam Mỹ. Tại vùng Cận Đông, làm sao củng cố quan hệ chiến lược với Turkey để đóng chốt tại Hắc hải mà không gây xáo trộn cho Iraq vì sắc dân Kurd có mặt tại cả Iraq và Turkey" Làm sao vận dụng Israel canh chừng Iran mà không gây họa vì Israel có thể đánh phủ đầu Iran trước khi xứ này có võ khí nguyên tử" Làm sao bảo vệ được vùng ảnh hưởng tại Nam Mỹ khi Venezuela đang muốn làm đầu cầu của Nga và hậu cứ cho nội chiến tại Colombia và Bolivia" Và làm gì khi láng giềng Mexico có thể tan rã vì các tổ chức ma túy, hiện bành trướng hoạt động vào tận lãnh thổ Mỹ"- Trong khi ấy, Trung Quốc lại là xứ có lợi nhất nhờ bảy năm bận rộn của Mỹ, mà cũng là quốc gia bất ổn nhất với khủng hoảng có thể bùng nổ nếu kinh tế toà cầu sa sút. Trung Quốc là bài toán về an ninh và kinh tế mà cũng là bài toán cho các đồng minh thuộc loại bán đảo hay hải đảo của Mỹ tại Đông Á, như Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan, Singapore và nhất là Úc Đại Lợi. Tổng thống mới của Mỹ không thể thả nổi Đông Á, là nơi mà cục diện dễ gây bất ngờ, nhất là khi Trung Quốc có loạn. Cái nhân khủng hoảng tại Trung Quốc đã có, mà chúng ta phân tách khi nói về Thế vận hội Bắc Kinh từ đầu tháng Tám. Cái duyên của khủng hoảng có thể là vụ suy thoái toàn cầu sau khi Mỹ bị khủng hoảng tài chánh.Hỏi 5: Anh vừa trình bày cuộc cờ toàn cầu của Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của tổng thống mới. Giữa cuộc cờ ấy, các ứng cử viên như McCain hay Obama chủ trương thế nào về đối sách của Mỹ" Trước hết là ông McCain bên đảng Cộng Hoà"- Ta trở lại quan điểm truyền thống và sự chuyển hoá dần về đối ngoại của phe Cộng Hoà. - Thần tượng của McCain là Tổng thống Teddy Roosevelt, một ông tổng thống bán văn bán võ đã đưa Mỹ lên vị trí đại cường vào đầu thế kỷ XX với chủ trương có ảnh hưởng tới đảng Cộng Hoà. Chủ trương này hàm ý rằng Mỹ là siêu cường hải dương sẽ bảo vệ tới cùng quyền lợi chiến lược mà không muốn bị ràng buộc vào các định chế quốc tế vì có khi bị cột tay hoặc bị lôi vào việc bảo vệ xứ khác mà không liên hệ gì tới quyền lợi của Mỹ. Đấy là đặc tính đầu tiên của Cộng Hoà xuất hiện từ đầu thế kỷ 20. Và hai Thế chiến còn khiến phe Cộng Hoà nghi ngờ sự phiêu lưu, phân hoá hay bạc nhược của Âu Châu. - Từ chủ trương thực tiễn ấy, trong đảng Cộng Hoà còn nảy ra khuynh hướng gọi là "tự cô lập". Là tránh không dính vào thiên hạ sự để vì đó mà phải chữa cháy cho thiên hạ. Nhưng, khi trận Trân Châu cảng bùng nổ cuối năm 1941 khiến Mỹ phải tham chiến, khuynh hướng cô lập ấy mất ảnh hưởng, dù còn chi phối một số thành phần cực hữu trong đảng. Ứng cử viên gốc Cộng Hòa là Ross Perot thuộc phe đó, khiến ông Bush cha thất cử năm 1992 nên Clinton thắng cử!Hỏi 6: Nếu như vậy, ta có thể nói chủ trương đối ngoại của Cộng Hoà là thực tiễn đến phũ phàng và ích kỷ, đôi khi thả nổi thiên hạ sự để tự cô lập và bảo vệ quyền lợi riêng" - Thưa đúng vậy, mà còn rắc rối hơn vậy! Sau Thế chiến I, trong đảng nảy ra hai xu hướng, tự cô lập là ông Robert Taft và can thiệp quốc tế là Tướng Eisenhower, anh hùng chiến sự Âu Châu. Eisenhower thắng cử và kéo đảng qua hướng can thiệp, nhưng trong hoàn cảnh chiến tranh lạnh thời đó, can thiệp dưới lá cờ đạo đức, giữa Thiện và Ác. Thiện là Thế giới Tự do và Ác là khối cộng sản. Từ đó, trong đảng vẫn có hai trào lưu song hành, thứ nhất là cực kỳ thực tiễn, tới độ sẵn sàng hợp tác với một chế độ Cộng sản để tấn công một chế độ Cộng sản khác, là trò chơi của Nixon và Kissinger. Trào lưu thứ hai, trọng luân lý, vẫn có ảnh hưởng, đó là chủ trương của Ronald Reagan và của ông Bush sau này, hàm ý Hoa Kỳ là đế quốc có từ tâm và đạo đức. Khi Liên Xô sụp đổ, vai trò luân lý về đối ngoại mất hẳn nội dung và chỉ hồi sinh với cuộc chiến chống khủng bố Hồi giáo ngày nay. - Cho nên, nếu tổng kết lại, chưa rõ McCain sẽ ngả theo hướng thực tiễn kiểu Nixon hay hướng đạo đức kiểu Reagan. Ông ta có thể đàm phán với Taliban tại Afghanistan để diệt al-Qaeda như Bush đã hoà giải với phe Sunni để mua hòa bình tại Iraq khi dồn quân đánh tới. Ông McCain cũng có thể thành lập liên minh các nước dân chủ để bảo vệ hòa bình thế giới như đã nói khi tranh cử. Tuy nhiên, McCain còn có một đặc tính khác rất tiêu biểu cho phe Cộng Hoà, là ngó về Á châu hơn chỉ chú ý tới Âu châu như thói quen của đảng Dân Chủ.Hỏi 7: Nói qua đảng Dân Chủ sau khi anh trình bày đặc tính Cộng Hoà, Obama có là nhân vật sẽ thi hành chánh sách Dân Chủ hay không và đặc điểm của chánh sách ấy là gì"- Obama có tài hùng biện mà không sáng tạo cái gì mới về đối ngoại, nên đi theo lý luận Dân Chủ cổ điển, có khi lại là con tin của xu hướng phản chiến của phe cực tả. - Về truyền thống, ta không quên là ba trận đại chiến trong thế kỷ 20 đều xảy ra dưới thời Dân Chủ, là Woodrow Wilson với Thế chiến I, Franklin Roosevelt với Thế chiến II và Harry Truman với Chiến tranh Cao Ly. Có lẽ phải kể trận thứ tư nữa là chiến tranh Việt Nam, khởi đầu từ Kennedy và Johnson. Đảng Dân Chủ không chủ chiến mà cứ lâm chiến vì sự lý tưởng truyền thống ấy! Từ kinh nghiệm đó ta có thể nhìn ra ba đặc tính về đối ngoại của đảng này.- Đặc tính thứ nhất là trì hoãn việc tham chiến tới cùng nên lâm chiến vì phản ứng chứ không chủ động. Thứ hai, lỡ phải lâm chiến thì lập liên minh để đồng minh lãnh nạn và bị tổn thất hơn Mỹ - chiến tranh tại Âu châu hay Việt Nam là thí dụ! Thứ hai, sau chiến tranh thì ưu tiên liên kết với Âu Châu để xây dựng các cơ chế quốc tế có khả năng bảo vệ hoà bình, mà thực tế là chẳng bảo vệ được gì, như Hội quốc liên thời Wilson, Liên hiệp quốc và Minh ước NATO thời Roosevelt và Truman. Hỏi 8: Sau những thất bại đó, đảng Dân Chủ xoay trở ra sao"- Từ thất bại đó, đảng Dân Chủ bị xé làm ba xu hướng. - Thứ nhất là phản chiến ngụy danh chủ hoà do ảnh hưởng của trí thức thiên tả nhuốm mùi thân cộng từ Âu Châu. Xu hướng cực tả này kết án Mỹ về mọi sự trên thế giới và trong nước Mỹ, và thù ghét quân đội tới xương tủy. - Xu hướng thứ hai là các chính khách thời cơ. Họ theo ngả thực tế về quyền lợi là không ngại lâm chiến, nhưng khi có khó khăn thì đảo lập trường thành chủ hòa, từ anh em Robert và Edward Kennedy thời xưa tới đa số dân cử ngày nay trong đảng, kể cả Nghị sĩ Joe Biden đang ứng cử Phó Tổng thống, vốn đồng ý tấn công Iraq rồi nay lại đổi ý và biện bác linh tinh. - Xu hướng thứ ba là những người nhìn vào đại thế mà muốn định nghĩa lại cuộc chơi cho có vẻ văn minh và toàn cầu hơn, như xây dựng thế liên kết quốc tế - ưu tiên là Âu-Mỹ - qua đàm phán hơn là quân sự. Dụng lễ hơn dụng binh! Đó là trường phái thực tiễn và quốc tế của thành phần ưu tú, trí thức trong đảng.- Sự phân hoá đó trong lý luận của đảng khiến phe Dân Chủ chỉ thắng cử ba trong 10 lần tranh cử từ 40 năm qua. Và hai chính quyền đắc cử là Carter và Clinton cũng lại gieo mầm cho nhiều xung đột về sau, như cách mạng tại Iran vào năm 1979 và al-Qaeda đã phôi thai tại Afghanistan từ thời Carter để bành trướng hoạt động và tấn công Hoa Kỳ từ thời Clinton. Sự thể ấy cũng là một lý do khiến bà Hillary Clinton bị loại vì có quan điểm ôn hoà thực tế hơn về vụ Iraq nên mất phiếu cử tri phản chiến và cực tả ở vòng sơ bộ và Barack Obama thành ứng cử viên của đảng.Chúng ta sẽ còn cơ hội tìm hiểu thêm về chiều hướng tương lai.
Gửi ý kiến của bạn
