Khủng Hoảng Iran
Nguyễn Xuân Nghĩa & RFA
...Thành phần rất trẻ và tương đối có học ấy khát khao tự do, dân chủ...
Sau cuộc bầu cử tổng thống hôm Thứ Sáu tuần trước, vụ khủng hoảng bùng nổ tại Iran khiến dư luận thế giới hết sức quan tâm. Độc tài chính trị, gian lận bầu cử, hoặc đàn áp dân quyền có thể là những biến động gần xa đã được truyền thông nói tới... Diễn đàn Kinh tế đài RFA muốn tìm hiểu thêm về bối cảnh kinh tế của vấn đề nên có cuộc trao đổi cùng nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa, do Việt Long thực hiện sau đây...
Việt Long: Xin kính chào ông Nguyễn Xuân Nghĩa. Cuộc khủng hoảng tại Iran đã khiến một số công luận ngạc nhiên vì chính quyền xứ này thật ra vẫn có phương thức bầu lên tổng thống mà khỏi cần làm những việc bị tố cáo ngay trong nội bộ l àgian lận quá trắng trợn. Đã thế, sau khi có gian lận đến nỗi lãnh đạo tối cao phải cho kiểm phiếu lại ở một số đơn vị bầu cử, sự phản đối của dân chúng vẫn lan rộng và bạo động đã bùng nổ khiến có ít nhất bảy người mất mạng. Vì vậy, chúng tôi xin đề nghị ta sẽ đi lại từ đầu để tìm hiểu về bối cảnh sâu xa của vấn đề phức tạp này qua cách phân tích của ông. Nếu có thể nói tóm gọn thì đâu là những nguyên nhân của chuyện hôm nay"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Nếu có phải nhìn lại toàn bộ sự việc về Cộng hoà Hồi giáo Iran như tên gọi chính thức của quốc gia này thì tôi xin đề nghị vài điểm tóm lược chính sau đây.
- Iran là quốc gia cực lớn, đứng hàng 17 thế giới về diện tích với gần một triệu 700.000 cây số vuông, là gấp năm lần Việt Nam và lớn hơn diện tích của sáu nước Tây Âu cộng lại, cho một dân số chừng 72 triệu người. Nhưng địa dư hình thể của xứ này lại khắc nghiệt tới bất ngờ nên có ảnh hưởng rất bất lợi cho sinh hoạt kinh tế. Đã thế, chế độ quản lý kinh tế lại quá tồi tệ nên dù có trữ lượng dầu hỏa đứng hàng thứ ba thế giới và khí đốt đứng hàng thứ nhì thế giới, Iran vẫn là một nước rất nghèo.
- Việc dầu thô sụt giá từ tháng Bảy năm ngoái và nạn suy thoái kinh tế toàn cầu là cơ duyên dẫn tới sự bất mãn của dân chúng về chế độ chính trị nên lần này họ không thể chấp nhận gian lận bầu cử mặc dù chuyện gian lận đã từng có trong cuộc bầu cử tổng thống lần trước, vào năm 2005. Chúng ta sẽ phải lần lượt xét vào từng khía cạnh của vấn đề để thính giả có thể hiểu được những nguyên nhân sâu xa của vụ khủng hoảng.
Việt Long: Như vậy ông khởi đi từ địa dư hình thể như một nguyên nhân đầu tiên của tình trạng kém phát triển kinh tế của Iran. Có phải như vậy không"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa đúng như vậy. Địa lý bất lợi đã là bài toán muôn thuở của Iran và giải pháp chính trị của lãnh đạo ngày nay còn khiến bài toán trở thành trầm trọng hơn.
- Iran là quốc gia được bao vây bởi núi đồi hiểm trở rất tốn kém cho việc phát triển công nghiệp. Bên trong là các lưu vực thật ra khó sinh sống vì có quá nhiều sa mạc và đầm lầy ngập muối nên diện tích canh tác chỉ có được chừng 20%, dưới một khí hậu bán nhiệt đới và với một nền nông nghiệp còn quá lạc hậu. Khác với nhiều quốc gia trên thế giới, cư dân nơi đây không thích sống tại đồng bằng mà lập nghiệp trên núi đồi, với nhiều bất lợi về chuyển vận và xây dựng kỹ nghệ.
- Vì được bảo vệ bởi nhiều rặng núi ở ba mặt Đông, Tây và Nam, xứ này khó bị ngoại bang xâm chiếm - duy nhất một lần trong lịch sử là bởi quân Mông Cổ. Nhưng, bên trong lãnh thổ, nhiều sắc dân thiểu số vẫn ngụ cư khá biệt lập tại các vùng rừng núi hiểm trở nên sắc dân Ba Tư chiếm đa số là 51% thường áp dụng chế độ tập trung cai trị rất hà khắc.
Việt Long: Và chế độ cai trị tập trung ấy dẫn tới chính sách kinh tế tập trung quản lý"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa vâng, trong lãnh vực kinh tế, chế độ tập trung ấy thể hiện thành chế độ quản lý nhà nước, mà lại là một nhà nước theo thần quyền, theo Giáo luật khắt khe của đạo Hồi. Kết quả là xứ này có một nền sản xuất kém hiệu năng với lạm phát và thất nghiệp cao, nạn bao cấp và tham nhũng lan rộng. Tài nguyên dầu khí là nguồn thu nhập chính cho ngân sách thì cơ sở lại tụt hậu đến nỗi vẫn cứ phải bán dầu để nhập xăng và chế độ trợ cấp gây khiếm hụt ngân sách rất nặng nên dẫn tới gánh nặng thuế khoá rất cao. Khi dầu thô tuột giá từ năm ngoái thì Iran đã mấp mé khủng hoảng kinh tế.
Việt Long: Xin hỏi ông một điều mà nhiều thính giả có thể thắc mắc. Dân tộc Ba Tư tại Iran có nền văn minh rất cổ với nhiều thành tựu đáng kể cho nhân loại. Vì sao bây giờ họ lại áp dụng chế độ ông gọi là thần quyền, với vai trò quá lớn của một Giáo luật khắt khe của đạo Hồi"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Đúng ba chục năm trước, Iran bị khủng hoảng xã hội trong tiến trình hiện đại hóa và công nghiệp hóa nên có phản ứng dội ngược là lui về những giáo điều cực đoan để bảo vệ bản sắc. Thời ấy, người ta cứ lầm tưởng rằng cuộc cách mạng đó là một phản ứng dân chủ hoá, như bây giờ cũng đang lầm tưởng, là chuyện có khi ta sẽ nói về sau.
- Kể từ cuộc Cách mạng tôn giáo năm 1979 đó, Iran áp dụng chế độ thần quyền, mà mình phải gọi là chế độ pháp trị của tôn giáo theo cách suy diễn Giáo luật rất cực đoan nghiệt ngã. Từ đó, xứ này có một thể chế chính trị phức tạp và kỳ lạ là các Giáo chủ thông thái nhưng thủ cựu thực tế là người nắm quyền bên trong một cơ chế có sáu bảy trung tâm quyền lực khác nhau, cơ chế nào cũng do các Giáo chủ ấy kiểm soát. Tiêu chuẩn chung để được lọt vào hệ thống lãnh đạo ấy là phải là người bảo thủ, khác biệt nếu có là giữa phe thủ cựu thực tiễn với phe thủ cựu cực đoan.
- Thực tiễn là như Giáo chủ Ali Akbar Hashemi Rafsanjani hay Giáo chủ Mohammad Khatami, cả hai đều là cựu Tổng thống, hoặc như nguyên Thủ tướng Mir Hossein Mousavi, là ứng cử viên về nhì trong cuộc bầu cử hôm 12. Cực đoan là những người như Giáo chủ Ahmad Jannati, người cầm đầu Hội đồng Bảo pháp là hội đồng bảo vệ hiến pháp và cách mạng tôn giáo, hoặc như vị lãnh tụ tối cao hiện nay là Giáo chủ Ali Khamenei. Chính ông này mới là người đỡ đầu và yểm trợ ứng cử viên cực đoan và ồn ào nhất là Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad trong khi vẫn tỏ vẻ như muốn đứng ở trên dung hoà quan điểm đối nghịch của nhiều phe khác nhau ở dưới.
- Trong một chế độ bảo thủ như vậy, các giải pháp hay kế hoạch kinh tế đều bị lọc bởi tiêu chuẩn tôn giáo nên khó dung hợp được với đòi hỏi của thực tế và nhất là của sự chuyển dịch dân số.
Việt Long: Ông nói đến sự chuyển dịch dân số, là một yếu tố cũng hơi mới lạ. Sự chuyển dịch ấy là gì và có ảnh hưởng thế nào đến vụ khủng hoảng ngày nay"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Từ nhiều năm nay, dù là đà gia tăng dân số có chậm lại, Iran vẫn có dân số rất trẻ, hơn hai phần ba là những người dưới 30 tuổi, mà đa số lại là phụ nữ. Ngày nay, nữ sinh viên chiếm hơn phân nửa sĩ số của các đại học và tất nhiên là họ đòi được bình quyền với nam giới.
- Thành phần rất trẻ và tương đối có học ấy khát khao tự do, dân chủ và canh tân, trong khi lại thấy tương lai của mình bấp bênh vì kinh tế khó khăn và thất nghiệp cao, mà lãnh đạo lại chọn chiến lược hung hăng và phiêu lưu khiến xứ sở bị thế giới cô lập. Trong khi ấy, họ cũng đã thấy rằng đằng sau lý luận về sự khắc khổ cần kiệm, nhiều vị giáo chủ và vợ con của các giáo chủ này thực sự đã trục lợi và sống xa hoa nhờ chế độ tập trung đầy tham nhũng.
- Cùng với những người có chuyên môn ở thành thị, thành phần trẻ này đi bầu rất đông và dồn phiếu cho nhân vật có lập trường thực tiễn và ôn hoà hơn, đó là ông Mousavi, người có thành tích quản lý kinh tế không đến nỗi tệ trong các năm chiến tranh giữa Iran với Iraq. Các phương tiện thông tin điện tử hiện đại có góp phần cho việc bành trướng tinh thần khát khao đổi mới đó ở thủ đô Tehran và các thành phố. Bây giờ, khi thấy Tổng thống Ahmadinejad vẫn tái đắc cử với tỷ lệ cao tới đáng ngờ, họ cho là mình bị cướp mất lá phiếu nên mới xuống đường biểu tình.
- Nhưng làn sóng phẫn nộ này có lan tới các thành phần xã hội khác và ra khỏi các thành phố để trở thành toàn quốc hay không thì chúng ta chưa rõ vì 10 năm về trước xứ này cũng đã từng gặp một vụ phản đối khá dữ dội của sinh viên.
Việt Long: Ông không tin rằng biến động hiện tại, được đánh giá là nghiêm trọng nhất kể từ cuộc cách mạng tôn giáo năm 1979, lại có thể dẫn tới những thay đổi tại Iran hay sao"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Một chế độ độc tài nghiệt ngã nhất vẫn có thể tồn tại nếu vẫn còn người tin và người sợ nó.
- Với độc quyền bạo lực trong tay và sẵn sàng sử dụng, chế độ hiện hành tại Iran vẫn còn làm một số người sợ hãi - sợ hãi về an ninh bản thân hay quyền lợi của gia đình - kể cả trong thành phần người ta gọi là cải cách. Chúng ta cần theo dõi phản ứng của thành phần này xem là họ đã vượt qua sự sợ hãi hay chưa để tiếp tục đấu tranh khi thấy chuyện kiểm lại phiếu bầu lại là một vụ gian lận nữa.
- Đồng thời, ta không quên rằng phe cực đoan đang nắm quyền cũng biết và vẫn tranh thủ một số quần chúng của họ để tìm cách cô lập những người chống đối. Lập luận của họ nhắm vào một số đường hướng sau đây. Thứ nhất là đề cao giá trị ổn định và tinh thần cần kiệm tôn giáo để bảo vệ bản sắc dân tộc. Họ đồng hóa sự sùng tín với lòng yêu nước và gián tiếp hạ thấp ưu lo về kinh tế mà họ gọi là tinh thần lý tài vật chất. An bần lạc đạo là yêu nước và đẹp lòng Thượng đế Allah!
- Thứ hai, cũng liên hệ đến kinh tế và lòng thanh đạm, họ đề cao ý chí diệt trừ tham nhũng và có thể kỷ luật một số người để làm gương. Thứ ba, họ phát huy tinh thần yêu nước và tự ái dân tộc bằng cách nhấn mạnh đến nhu cầu bảo vệ an ninh tổ quốc, kể cả nhờ kế hoạch chế tạo võ khí chiến lược như hỏa tiễn và bom hạch tâm. Cũng trong hướng ấy, họ có thể ve vuốt tự ái của các gia đình cựu chiến binh đã trải qua tám năm chiến tranh với Iraq. Nói chung, họ củng cố niềm tin của người dân nghèo và ít học, là thành phần đã được Tổng thống Ahamdinejad mua chuộc rất nhiều trong các năm qua. Các cơ quan quốc tế vốn ít tiếp xúc với thành phần này nên có thể đánh giá sai tình hình ở bên trong nếu thường chỉ liên lạc với những người biết ngoại ngữ ở thành thị mà thôi.
Việt Long: Câu hỏi cuối, thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, là người ta có thể chờ đợi những gì trong thời gian tới đây"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thật ra, đây là câu khó trả lời nhất vì còn quá nhiều ẩn số bên trong hệ thống chính trị của Iran. Thiển ý của tôi là ta nên chờ đợi một kết quả rất bi quan vì biến cố vừa rồi gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị ngay tại thượng tầng lãnh đạo của xứ này.
Iran từ nay sẽ đổi khác vì mặc dù dân chúng đã quen với chuyện gian lận bầu cử, lần này họ không chấp nhận được nữa và nhiều cấp lãnh đạo ở trên cũng đồng ý như vậy. Họ gọi đây là một vụ đảo chính. Trong đà đổi khác rất chậm ấy, chế độ thấy sợ hãi nên càng dễ lui về phản ứng cực đoan với người dân ở bên trong lẫn với thế giới bên ngoài. Hậu quả chung là kinh tế xứ này sẽ bị rủi ro rất cao vì sự lánh xa của giới đầu tư và các bạn hàng ngoại quốc.
Send comment
