(Lời tâm tình: “Sử Việt” chỉ khái quát các Nhân vật lịch sử, không
đi sâu từng chi tiết của Nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết
nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm
sáng tỏ thêm về nội dung của đề tài đã biên soạn. “Sử Việt” đăng
vào ngày thứ Ba ‘Tuesday’ mỗi tuần).
*
HOÀNG THÁI HẬU: LÊ THỊ Ỷ LAN
(1044 - 1117)
Ỷ Lan tên thật là Lê Thị Yến, còn gọi là Lê Thị Yến Loan. Quê làng Thổ Lỗi (sau đổi là Siêu Thoại) thuộc tỉnh Bắc Ninh, mẹ là Vũ Thị Tình mất sớm, nên mồ côi mẹ từ thuở nhỏ. Cha là Lê Công Thiết lại có vợ kế, Ỷ Lan bị dì ghẻ hành hạ khổ như nàng Tấm truyện cổ.
Năm 1064 (Giáp thìn), Lý Thánh Tông 40 tuổi chưa có con trai, đến chùa Dâu (ở Bắc Ninh) cầu tự, người xem đông như hội. Nhưng có một cô gái hái dâu, không đi xem, mà tựa gốc bụi lan (nên gọi Ỷ Lan) đứng hát giọng oanh thánh thót. Vua nghe hát, bảo quan hầu gọi nàng đến, vua nhìn Ỷ Lan nhan sắc mặn mà, hỏi thì nàng đối đáp rành rẽ, vua mến tài mến sắc, ân cần mời nàng về cung phong làm Phu nhân. Ỷ Lan về triều đình không son phấn như các cung phi khác, mà lo miệt mài học hỏi, đọc sách, xem kinh, nên chỉ một thời gian ngắn, Bà đã thông thạo nhiều kinh sách và mọi việc nơi triều chính.
Năm 1066, bà sinh Lý Càn Đức, vua Thánh Tông rất mừng, lập Lý Càn Đức làm Thái tử và phong Ỷ Lan là Thần phi. Năm 1068, bà sinh một người con trai nữa là Hoàng tử Minh Nhân vương. Vua phong Ỷ Lan làm Nguyên phi. Năm 1069, vua trao bà quyền nhiếp chính, vua thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Nước nhà bấy giờ bị lụt lội nặng, nhưng nhờ Nguyên phi tài giỏi đã cứu trợ và ổn định đời sống nhân dân. Ngoài ra bà còn cho khai khẩn đất hoang, rồi đem cấp cho dân nghèo. Nhân dân cảm ơn các sự giúp đỡ ấy, nên gọi bà là Quan Âm. Vua đánh giặc không thắng đem quân trở về, đến châu Cự Liên (Hải Dương) nghe vậy, vua bảo: “Mình không bằng người đàn bà trị quốc”, nên kéo quân trở lại đánh thắng Chiêm Thành.
Năm 1072, vua Thánh Tông băng hà, Lý Càn Đức 6 tuổi lên ngôi hiệu Lý Nhân Tông. Khi ấy bà Thượng Dương Hoàng hậu là Dương Hồng Hạc được tôn lên Hoàng Thái hậu, coi việc triều chính, với sự hậu thuẫn của Thái sư Lý Đạo Thành. Bà Nguyên phi Ỷ Lan tôn làm Hoàng Thái phi với sự ủng hộ tích cực của Thái uý Lý Thường Kiệt. Giữa 2 bà Hoàng Thái hậu và Hoàng Thái phi tranh giành quyền nhiếp chính gay gắt. Sau cùng, bà Ỷ Lan tranh được quyền hành, tôn là Linh Nhân Hoàng Thái hậu.
Sau đấy, Linh Nhân Hoàng Thái hậu cho giết chết Dương Thái hậu và 72 cung nữ đã theo phe Dương Thái hậu là một việc làm mà sau này bà hối hận. Thái sư Lý Đạo Thành gián xuống làm Tả nghị Đại phu nhậm chức ở Nghệ An. Tuy nhiên, Hoàng Thái hậu Ỷ Lan đã tạo được công đức lớn, cho phát tiền ở kho nội phủ, đem chuộc tất cả con gái nhà nghèo, bị bán ở đợ cho người giàu có, rồi gả họ cho những người đàn ông chưa vợ hoặc góa vợ. Năm 1077, để Lý Thường Kiệt rảnh tay đánh Tống, bà đã triệu Lý Đạo Thành hồi kinh (bỏ hiềm khích cũ) phục chức Thái sư như cũ, để cùng bà lo việc triều chính. Nhờ vậy Đại Việt mới có chiến thắng hiển hách. Bài “Kệ Sắc Không” của bà, rất nổi tiếng vào thời Lý, Trần:
Nguyên văn:
Sắc thị không, không tức sắc
Không thị sắc, sắc tức không
Sắc không quân bất quản
Phương đắc khế chân không
.
Nghĩa là:
Sắc là không, không tức sắc
Không là sắc, sắc tức không
Sắc không đều chẳng quản
Mới được hợp chân tông.
*- Thiết nghĩ: Linh Nhân Hoàng Thái hậu, từ một người dân dã, được vua mến yêu, đa số triều thần ủng hộ. Phải nói triều đình của Lý Thánh tông sáng suốt, chọn người tài, không tỵ hiềm sang hèn. Bà Ỷ Lan xuất thân từ thường dân, nhưng tài sắc đều xuất chúng, mới đảm đương được trọng trách và đưa quốc gia phát triển rực rỡ về mọi mặt, như văn hoá, chính trị, kinh tế, quân sự... đất nước Đại Việt khi đó, nước lớn nể nang, nước nhỏ kính phục, thời Lý Nhân tông cổ kim khó bì.
Cảm niệm: Hoàng Thái Hậu Ỷ Lan
Sơn nữ, ngân nga thánh thót ca
Vua nhìn quốc sắc giữa ngàn hoa
Ỷ Lan duyên dáng, lời rành rẽ
Nàng Tấm đoan trang, sắc mặn mà
Cung cấm, Nguyên phi lo lắng nước
Triều đường, Thái hậu sửa sang nhà
Quan Âm đức độ, dân gian tặng
Thái hậu lo dân, phúc quốc gia!
Nguyễn Lộc Yên
*
HOÀNG THÁI HẬU: LÊ THỊ Ỷ LAN
(1044 - 1117)
Ỷ Lan tên thật là Lê Thị Yến, còn gọi là Lê Thị Yến Loan. Quê làng Thổ Lỗi (sau đổi là Siêu Thoại) thuộc tỉnh Bắc Ninh, mẹ là Vũ Thị Tình mất sớm, nên mồ côi mẹ từ thuở nhỏ. Cha là Lê Công Thiết lại có vợ kế, Ỷ Lan bị dì ghẻ hành hạ khổ như nàng Tấm truyện cổ.
Năm 1064 (Giáp thìn), Lý Thánh Tông 40 tuổi chưa có con trai, đến chùa Dâu (ở Bắc Ninh) cầu tự, người xem đông như hội. Nhưng có một cô gái hái dâu, không đi xem, mà tựa gốc bụi lan (nên gọi Ỷ Lan) đứng hát giọng oanh thánh thót. Vua nghe hát, bảo quan hầu gọi nàng đến, vua nhìn Ỷ Lan nhan sắc mặn mà, hỏi thì nàng đối đáp rành rẽ, vua mến tài mến sắc, ân cần mời nàng về cung phong làm Phu nhân. Ỷ Lan về triều đình không son phấn như các cung phi khác, mà lo miệt mài học hỏi, đọc sách, xem kinh, nên chỉ một thời gian ngắn, Bà đã thông thạo nhiều kinh sách và mọi việc nơi triều chính.
Năm 1066, bà sinh Lý Càn Đức, vua Thánh Tông rất mừng, lập Lý Càn Đức làm Thái tử và phong Ỷ Lan là Thần phi. Năm 1068, bà sinh một người con trai nữa là Hoàng tử Minh Nhân vương. Vua phong Ỷ Lan làm Nguyên phi. Năm 1069, vua trao bà quyền nhiếp chính, vua thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Nước nhà bấy giờ bị lụt lội nặng, nhưng nhờ Nguyên phi tài giỏi đã cứu trợ và ổn định đời sống nhân dân. Ngoài ra bà còn cho khai khẩn đất hoang, rồi đem cấp cho dân nghèo. Nhân dân cảm ơn các sự giúp đỡ ấy, nên gọi bà là Quan Âm. Vua đánh giặc không thắng đem quân trở về, đến châu Cự Liên (Hải Dương) nghe vậy, vua bảo: “Mình không bằng người đàn bà trị quốc”, nên kéo quân trở lại đánh thắng Chiêm Thành.
Năm 1072, vua Thánh Tông băng hà, Lý Càn Đức 6 tuổi lên ngôi hiệu Lý Nhân Tông. Khi ấy bà Thượng Dương Hoàng hậu là Dương Hồng Hạc được tôn lên Hoàng Thái hậu, coi việc triều chính, với sự hậu thuẫn của Thái sư Lý Đạo Thành. Bà Nguyên phi Ỷ Lan tôn làm Hoàng Thái phi với sự ủng hộ tích cực của Thái uý Lý Thường Kiệt. Giữa 2 bà Hoàng Thái hậu và Hoàng Thái phi tranh giành quyền nhiếp chính gay gắt. Sau cùng, bà Ỷ Lan tranh được quyền hành, tôn là Linh Nhân Hoàng Thái hậu.
Sau đấy, Linh Nhân Hoàng Thái hậu cho giết chết Dương Thái hậu và 72 cung nữ đã theo phe Dương Thái hậu là một việc làm mà sau này bà hối hận. Thái sư Lý Đạo Thành gián xuống làm Tả nghị Đại phu nhậm chức ở Nghệ An. Tuy nhiên, Hoàng Thái hậu Ỷ Lan đã tạo được công đức lớn, cho phát tiền ở kho nội phủ, đem chuộc tất cả con gái nhà nghèo, bị bán ở đợ cho người giàu có, rồi gả họ cho những người đàn ông chưa vợ hoặc góa vợ. Năm 1077, để Lý Thường Kiệt rảnh tay đánh Tống, bà đã triệu Lý Đạo Thành hồi kinh (bỏ hiềm khích cũ) phục chức Thái sư như cũ, để cùng bà lo việc triều chính. Nhờ vậy Đại Việt mới có chiến thắng hiển hách. Bài “Kệ Sắc Không” của bà, rất nổi tiếng vào thời Lý, Trần:
Nguyên văn:
Sắc thị không, không tức sắc
Không thị sắc, sắc tức không
Sắc không quân bất quản
Phương đắc khế chân không
.
Nghĩa là:
Sắc là không, không tức sắc
Không là sắc, sắc tức không
Sắc không đều chẳng quản
Mới được hợp chân tông.
*- Thiết nghĩ: Linh Nhân Hoàng Thái hậu, từ một người dân dã, được vua mến yêu, đa số triều thần ủng hộ. Phải nói triều đình của Lý Thánh tông sáng suốt, chọn người tài, không tỵ hiềm sang hèn. Bà Ỷ Lan xuất thân từ thường dân, nhưng tài sắc đều xuất chúng, mới đảm đương được trọng trách và đưa quốc gia phát triển rực rỡ về mọi mặt, như văn hoá, chính trị, kinh tế, quân sự... đất nước Đại Việt khi đó, nước lớn nể nang, nước nhỏ kính phục, thời Lý Nhân tông cổ kim khó bì.
Cảm niệm: Hoàng Thái Hậu Ỷ Lan
Sơn nữ, ngân nga thánh thót ca
Vua nhìn quốc sắc giữa ngàn hoa
Ỷ Lan duyên dáng, lời rành rẽ
Nàng Tấm đoan trang, sắc mặn mà
Cung cấm, Nguyên phi lo lắng nước
Triều đường, Thái hậu sửa sang nhà
Quan Âm đức độ, dân gian tặng
Thái hậu lo dân, phúc quốc gia!
Nguyễn Lộc Yên
Gửi ý kiến của bạn
