Nền Giáo Dục Cho Con Người
Phạm Văn Bản
Mục đích của giáo dục không chỉ gồm có thiện chí học hỏi, khả năng lý luận, trình độ nhận thức, khoa học kỹ thuật, kiến thức thời đại… mà còn phải đào tạo huấn luyện cho con người một thái độ thích ứng, tức là một thái độ chính đáng – quang minh chính đại – đối với chính mình, đối với gia đình, đối với xã hội, đối với quốc gia dân tộc và nhân loại. Bằng không thì mọi sự chỉ trở thành một đám chuyên viên nô lệ tân thời – bởi thiếu nền tảng “Tiên học lễ - hậu học văn” mà ra!
Nói cách khác, giáo dục của con người thời đại là cần đặt căn bản nền tảng trên nguyên tắc “Tình Tương Thân và Việc Phát Triển” của con người. Phát triển chính là hình thức bộc lộ mọi tiềm năng, mọi sức sống của con người. Phát triển cũng là khát vọng trổi vượt, trổi vượt chính mình và trổi vượt ngoại cảnh.
Phát triển ở nơi đây, người viết xin phép nhấn mạnh rằng nó phải luôn mang mặc mọi hình thái của cuộc sống con người, từ mạnh khỏe, an lành, kiến thức, khôn ngoan, tài giỏi, tâm tình, đạo đức, may mắn, sống lâu… đến tiền bạc, tiện nghi, uy tín, danh vọng, quyền hành, chức tước… hoặc để lưu danh thiên cổ bằng lập đức, lập ngôn, lập công, lập duệ (dòng dõi đông đúc)… hoặc với những khám phá khoa học kỹ thuật, những tiến bộ tiện nghi… hoặc những sáng tạo như trồng cảnh, đánh cờ, ngâm thơ… tu tâm dưỡng tính… hoặc tìm hiểu và phát triển những tiềm năng siêu vật chất, vượt thời không… của con người. Tất cả đều giúp phát triển con người, đều tốt đẹp, miễn là được thể hiện trong nền tảng Tài của giúp người và Mọi người cùng hưởng.
Chớ không phải giáo dục của loài người ngày nay đang nhận chìm những giá trị con người trong rộn rang của hãng xưởng hay truyền thông phò trị máy móc nhằm đạt đến mưu đồ trục lợi tinh vi của nhóm cầm quyền và đặc quyến vốn chiếm chiếm ưu thế. Điều nguy hại trong nền giáo dục con người trước mắt thời nay, theo thiển ý của tôi là nó không phải do phát triển mà do không thể hiện trọn vẹn những nguyên tắc nền tảng của đời sống con người và đời sống xã hội con người mà chúng ta thường gọi là công cuộc giáo dục.
Thẳng thắn nhìn vào nền giáo dục Hoa Kỳ, chúng ta thấy đó cũng đang gặp những vấn đề nan giải mà những nhà giáo dục phải đương đầu, phải đối phó, gọi là “deal” với nạn học trò nghiện ngập, hút xách, phá thai, nhai kẹo cao su, hay mang súng đạn vào trường bắn giết thày cô bạn bè.
- Kẹo cao su là thức nhai được Lục Quân Hoa Kỳ cung cấp cho binh sĩ từ những thời Đệ Nhất Thế Chiến nhằm giảm chống buồn ngủ, hay chán nản nhớ nhà trong khi thi hành nhiệm vụ trực canh trên chiến tuyến của quân đội đồng minh. Nhưng khi học sinh/sinh viên mang loại kẹo này vào học đường thì lại gây ra tai hại không lường, vì bã kẹo bám dính vào đầu tóc, vào áo quần, vào bàn ghế tường lớp. Chẳng những làm mất thẩm mỹ, mất vệ sinh mà kẹo cao su còn thành thứ vũ khí dùng cho học trò tinh nghịch kình chống nhau. Cuối cùng, những nhà giáo dục giải quyết nạn kẹo bằng cách làm luật nghiêm cấm học sinh/sinh viên mang kẹo cao su vào trường; kết quả có chăng khả dĩ.
- Nhưng trước nạn súng đạn trong trường, các nhà giáo dục không thể “deal” mà đã phải xuống nước năn nỉ, van xin (appeal) học trò tinh quái, nhất quỷ nhì ma thứ ba học trò! Thày cô cũng đành bất lực trước sự kiện con em xách súng vào trường nhả đạn… và chỉ còn biết cầu cứu phụ huynh, ái hữu tôn giáo, lực lượng an ninh cảnh sát hỗ trợ. Bởi vì hệ thống giáo dục Hoa Kỳ đang bước vào khúc quanh hiểm nghèo vì chưa thực thi sứ mệnh giáo dục; đó là đào tạo lớp người trẻ có thái độ chính đáng đối với chính mình và đối với xã hội trên nguyên tắc Tương Thân Phát Triển của Văn Hóa Việt.
I. Nhìn chung các nền giáo dục
Tổ chức giáo dục của Hoa Kỳ rất phức tạp trong thể chế liên bang với phương pháp tài trợ giáo dục, lại thêm nạn kỳ thị chủng tộc và những khác biệt trong quyết định hay thực thi chính sách giáo dục của chính quyền tiểu bang và địa phương… Vì giáo dục hướng về chủ nghĩa cá nhân và mở rộng đón nhận những yêu sách địa phương, những áp lực chính trị, cho nên mục đích của giáo dục là mối tương quan giữa giáo dục và hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình, hay mỗi nhóm người.
Như chúng ta biết rằng Hoa Kỳ là một xã hội giai cấp và dựa trên bằng cấp. Giai cấp ưu đãi nhất được thừa hưởng mọi thành quả ích lợi xã hội, và là một nhóm đặc quyền. Giai cấp thiếu ưu đãi thì phải lãnh nhận gánh nặng xã hội và chịu mọi sự thiệt thòi, sưu cao thuế nặng. Quốc gia này đã vượt qua giai đoạn phát triển nông nghiệp và đại kỹ nghệ, và nay đang trong giai đoạn phát triển dịch vụ với chủ trương tăng gia mức tiêu thụ đại chúng để thâu lợi.
Theo định chế giai cấp xã hội dựa trên bằng cấp đã mang lại số thành quả trong việc phát triển kinh tế, kỹ thuật… nhưng định chế này cũng mang lại sự tập trung quyền lực kinh tế chính trị vào tay nhóm đặc quyền, tức một thiểu số người và một số nghề nghiệp lương bổng cao, hưởng nhiều ưu tiên và được xã hội trọng vọng.
Tới nay, nhiều người cho rằng tuyển chọn theo bằng cấp thì ứng hợp với tiêu chuẩn hiệu năng và quản trị khoa học. Điều này đúng, nhưng tiêu chuẩn này không đúng vi không mang lại việc phát triển trọn vẹn tài năng cho mọi lớp người và mọi nhóm chủng tộc trong một xã hội.
Cho dù quốc gia này có hệ thống giáo dục tiểu học và trung học cưỡng bách, miễn phí. Hơn 3,100 trường đại học công lập và tư nhân, đã rộng cửa thâu nhận sinh viên ở mọi trình độ. Có khoảng 750,000 cơ quan chuyên cấp học bổng, và trong số học bổng đó có hơn 80% không đòi hỏi, không yêu cầu sinh viên phải học thật giỏi. Đặc tính giáo dục cấp tiến và dân chủ biểu lộ qua sự thành lập điều hành hệ thống đại học có hơn nửa số trường công lập làm rường cột cho nền giáo dục Hoa Kỳ. Tôn chỉ các trường đều là chương trình giáo dục phải thật là hay, để những con em thông minh hãnh diện là sinh viên của trường; và học phí thì phải là hạ, để giúp gia đình nghèo cũng có thể cho con em theo học.
Trường đại học và phân khoa Hoa Kỳ được xếp hạng như sau: Đại Học Nghiên Cứu (
Trường đại học và phân khoa Hoa Kỳ chia thành những loại: Trường tiểu bang (State College/University) do chính quyền tiểu bang quản trị và cung cấp tài chính, và mỗi tiểu bang thường có một hay nhiều trường đại học tổng hợp và trường đại học đơn ngành. Trường tư (Private College/University) trường thâu học phí cao so với giá của trường tiểu bang. Trường địa phương (Community College) điều hành bởi quận/thành phố, và tổ chức nhiều lớp học ban đêm cho những sinh viên làm việc ban ngày. Trường nghề nghiệp (
Hoa Kỳ là xã hội giai cấp đặt tiêu chuẩn bằng cấp và gây cho giai cấp bất hạnh vì không bằng cấp, nhưng cũng chưa nguy hại như những xã hội dựa trên gia đình, Nhật Bản. Ngày trọng đại nhất trong đời của học trò Nhật là trúng tuyển đại học; ngược lại thi rớt thì phải vào học trường kỹ thuật. Trường đại học và trường kỹ thuật trở thành khoảng cách biệt và phân chia giai cấp quá lớn.
Đang khi Anh Quốc, sinh viên muốn được ghi danh vào các trường đại học lớn Cambridge, Oxford… thì phải theo học các trường tư và nội trú… như St. Paul, Eton, Winschester, Harrow, Rugby là những trường có giá tiền học rất cao, thuộc giới thượng lưu. Pháp Quốc thì grandes écoles là bước đầu cho việc chuẩn bị vào đại học ở các trường lớn, và lycées là trúng tuyển vào các trường trung học công lập. Các kỳ thi tuyển ở Pháp rất khó, và đòi hỏi phải có ảnh hưởng quan hệ của gia đình. Sinh viên vào học các trường Cao Đẳng Sư Phạm (Ecole Normale Supérieure), Bách Khoa Kỹ Thuật (Ecole Polytechnique), Nghiên Cứu Chính Trị (Institut d’Etudes Politiques), Quốc Gia Hành Chánh (Ecole Nationale d’Administration)… phải là con em của những gia đình giàu có thế giá trong lãnh vực chính trị và kinh tế thì mới được theo học.
II. Nguyên lý giáo dục Tương Thân Phát Triển
Qua cái nhìn về các nền giáo dục hiện nay nhằm xây dựng và phát triển cho một Nền Giáo Dục Việt
1. Tình Tương Thân
Cuộc sống con người gồm cuộc sống cá nhân và cuộc sống xã hội. Cuộc sống cá nhân lại được kết thành do chính đời sống bản thân và đời sống gia đình. Trong đời sống bản thân và gia đình, con người bộc lộ cho nhau chính cá thể của mình một cách trọn vẹn.
Trọn cuộc sống cá nhân, tức tương quan giữa con người và con người, đều đặt trên nền tảng đời sống tình yêu và đời sống tình nhà. Cuộc sống con người nối kết nhau bằng tình. Tình đưa đến hiệp nhất. Tình này bộc lộ và thể hiện tình kia. Mọi người đều sẵn sàng chết cho nhau, và chết vẫn còn nhau.
Chính nhờ bộc lộ và thể hiện cá thể của mình cho nhau, và trong nhau, một cách trọn vẹn trong Tình Thân, trong tương quan Thân Thương Tột Cùng, mà con người sống thực và phát triển trọn vẹn, mà Hạnh Phúc Làm Người ngày một gia tăng.
2. Việc Phát Triển
Theo cơ cấu cuộc sống, con người bộc lộ và thể hiện chính mình chẳng những qua cuộc sống cá nhân, mà cỏn qua cuộc sống xã hội.
Cuộc sống xã hội có trương độ rộng lớn, nên con người tự bộc lộ qua sinh hoạt, sinh hoạt làng và sinh hoạt nước, sinh hoạt địa phương và sinh hoạt trung ương. Và mọi giáo dục sinh hoạt của con người đều đặt nền tảng trên sự tương đồng tuyệt đối giữa Người và Người. Nhận thực chính mình và chỉ thấy con người.
Công tác chính yếu của giáo dục sinh hoạt là đem tài đem trí, đem sức lực của cải để giúp nhau, và cùng nhau đạt chủ đích tối hậu là làm cho mọi người, và cả thú vật cò cây, tất cả được hưởng nhờ. Tài của giúp người, và mọi người cùng hưởng.
Ngoài cuộc sống cá nhân, sự kính quý còn gia tăng theo mức độ đem lại lợi ích cho người khác, cho nhau, từ việc đem vui tươi cho học đường và đóng góp vào việc cộng đồng, giúp cho dân an nước thịnh.
Sự quý trọng lên tới tột đỉnh đối với việc góp phần cho cuộc sống của tất cả mọi người được phát triển đúng mức, và nhất là việc cộng tác giải cứu con người thoát khỏi mọi thứ giặc, khai mở kỷ nguyên an bình thịnh vượng, cho mọi người cùng hưởng Cuộc Sống Hạnh Phúc đích thực.
Tất cả giáo dục sinh hoạt của con người đều quây quanh Việc Phát Triển mỗi người và mọi người một cách trọn vẹn.
Nguồn gốc, mục đích, và giá trị của Sinh Hoạt con người, của Việc, là đem tài năng và của cải để giúp nhau thể hiện và phát triển trọn vẹn cá thể của nhau trong Cuộc Sống Chung. Con người phát triển trọn vẹn chính mình bằng việc phát triển cuộc sống chung. Cuộc sống chung phát triển trọn vẹn bằng việc phát triển của mỗi một con người.
Có như thế mỗi người và mọi người, mới có thể bộc lộ trọn vẹn, triển nở đầy đủ, và thể hiện đúng mức con người cá thể của mình, mà đồng thời cũng chu toàn sứ mạng đời mình trong cộng đồng nhân loại.
3. Đặc Tính Cuộc Sống
Văn Hóa Việt đặt trong tâm cuộc sống cá nhân trên Tình Tương Thân, và của cuộc sống xã hội trên Việc Phát Triển.
Tình Tương Thân giúp con người hòa hiệp thành một. Việc Phát Triển làm cho con người thể hiện trọn vẹn mọi đặc tính của mình, và nhờ đó, thể hiện bình đẳng trong cuộc sống.
Tình Tương Thân thúc đẩy Việc Phát Triển, Việc Phát Triển thể hiện Tình Tương Thân. Cuộc sống cá nhân cần có cuộc sống xã hội, và cuộc sống xã hội cần có cuộc sống cá nhân. Sống thân thương thể hiện bình đẳng, và sống bình đẳng thể hiện thân thương.
Tương Thân Phát Triển, Phát Triển Tương Thân là đặc tính của cuộc sống con người.
4. Phát Triển và Đấu Tranh, Tiến Hóa
Để sinh tồn, con người và toàn thể loài người phải hợp tác để Phát Triển, chớ không phải đấu tranh dành giật, mạnh thắng yếu thua, ác thú đấu tranh.
Văn hóa Việt không loại bỏ đấu tranh, nhưng đấu tranh là để chống bất công, để chống bạo quyền vị kỷ, để giải cứu con người.
Đấu tranh chỉ là một công tác của phát triển. Đấu tranh không thể là định luật sống còn của những con người muốn sống thực sự Cuộc Sống Làm Người.
Trái lại, khi đấu tranh trở thành định luật sinh tồn, mạnh được yếu thua, thì kết quả đương nhiên phải luôn luôn là hận thù và đàn áp, thì hòa bình cũng chỉ là kết quả của đàn áp thẳng tay.
Khi đặt đấu tranh thành định luật sinh tồn thì dầu dưới bất cứ hình thức nào, xâm lược, thực dân, chuyên chế… hay độc tài, công an, tập trung cải tạo… hoặc tài phiệt, kinh tế thị trường, định giá dịch vụ… nghiệp đoàn, bầu cử, làm luật… cũng chỉ là bộ mặt khác nhau của kẻ mạnh, của đàn áp. Tất cả đã không phải là một thái độ chính đáng cho lớp người trẻ với nền giáo dục hôm nay.
Phát Triển lại là tiến bộ và tiến hóa. Tiến bộ là những phát triển về kiến thức và kỹ thuật, là những khám phá, những phát hiện và ứng dụng mới của con người về những thực thể, hoặc những khả năng của thực thể. Ví dụ, những khám phá về điện lực, vi trùng, vi khuẩn, quang tuyến… sức mạnh của hơi nước, của nguyên tử… Những khám phá và ứng dụng này thường dễ dàng hơn khi có điều kiện thích hợp.
Những phát triển ở thực thể, tiến hóa, là những bộc lộ của tiềm năng, khi có điều kiện thích ứng. Những điều kiện kinh tế và xã hội có thể giúp bộc lộ hay làm tàn lụi những khả năng tiềm ẩn trong con người.
Nền kinh tế kỹ thuật hiện nay có thể giúp bộc lộ thêm khả năng suy tư, kiến thức… nhưng đồng thời làm lu mờ những khả năng tâm linh, giao cảm, tình cảm… mà điều kiện kinh tế và nếp sống con người trước đây đã giúp bộc lộ và phát triển.
III. Kết Luận
Trên đây chỉ là gợi ý cho một nền giáo dục cho con người tương lai của đất nước Việt Nam. Chẳng những cần nhiều công trình khảo cứu nhìn lại toàn bộ lịch sử của dân tộc Việt và văn hóa Việt bằng một cách trung thực, toàn diện, sống động và khích lệ thiết thực hầu làm căn bản cho Nền Giáo Dục Việt Nam thời hậu cộng sản. Nguyên lý giáo dục chính yếu vẫn là “Tương Thân Phát Triển” là động cơ và phát huy văn hóa giáo dục Việt mà người viết muốn đưa vào Chính Sách Chính Trị Dân Tộc nhằm tiếp nối tryền thống Văn Hóa Việt.
Phạm Văn Bản
Đi Tìm Mùa Xuân Cho Dân Tộc
Gửi ý kiến của bạn
