Hôm nay,  

Vạn Vật Chuyển Vần

05/08/202111:18:00(Xem: 3847)

Tại sao photon di chuyển nhanh như ánh sáng? Tại sao từ đốm lửa diêm, ngọn đuốc, ngọn đèn, một tinh cầu phát nổ v.v… phóng ra, photon lập tức đạt tốc độ nhanh nhất trong Vũ Trụ?

Câu trả lời có rồi, giản dị và không đòi hỏi những kiến thức vật lý cao siêu.

Nhưng nói ngay thì bạn sẽ bỡ ngỡ, hoang mang, và rồi thắc mắc rất nhiều, mất vui.

Vậy ta kiên nhẫn đi từng bước một. Chậm nhưng mà chắc. Đường trường lên thác xuống ghềnh, băng rừng lội suối, lạc tới lạc lui trong núi thẳm rừng sâu… kẻ dò đường này đã lãnh hết. Giờ sông sâu đã bắc cầu, đường xuyên rừng đã khai quang chờ đón bạn.

Không có lối tắt, nhưng lộ trình đã rất thênh thang. Mời bạn lên đường.

Ta khởi hành với câu hỏi đầu tiên: Cái gì, sức mạnh nào khiến muôn vật chuyển động trong Vũ Trụ?

Chẳng may bạn phải tranh cãi với một kẻ hung tợn. Bị bạn dồn vào ngõ bí, nó đổi võ mồm ra võ chân tay, xô bạn một cái. Vì nó kiến thức ít nhưng cơ bắp nhiều nên thân thể bạn đành… bị di chuyển.

Băng ghế xe đò chỉ đủ chỗ cho bốn hành khách. Bác tài tham lam, xin bà con cô bác cảm phiền, rồi nhét thêm một trự nữa vào giữa ghế. Cả bốn hành khách cùng lập tức bị di chuyển. Xen vào, chen vào cũng là đẩy, chỉ khác, đẩy mọi vật chung quanh về nhiều hướng khác nhau.

Rồi xe đò di chuyển, dù hơi ì ạch một tí, vì được máy xe đẩy.

Nhận xét đầu tiên: muôn vật di chuyển – chuyển động, di động – khi bị xô đẩy.

Nhưng không phải cứ bị đẩy là lập tức di chuyển. Ông võ sĩ đô vật Sumo của Nhật, ngồi lù lù một đống, bạn thử đẩy xem ổng có nhúc nhích không! Một tảng đá từ sườn núi lăn xuống chặn đường, một mình bạn đẩy, nó ì ra. Phải xúm xít cả chục người mới khiến nó chịu… thua, hết cản trở lưu thông.

Ông Sumo, tảng đá khi bị đẩy thì ì ra, ngôn ngữ vật lý gọi là Sức ì” (inertia) hay sức trì lại, trì kéo lại.

Điều đó dẫn tới nhận xét thứ hai: một vật di động khi phải đương đầu với lực đẩy lớn hơn sức trì lại (nôm na là sức ì ra) của nó.

Nhưng sức đẩy mạnh hơn sức ì ra của đối tượng, cũng không luôn luôn thành công, bắt nó phải chuyển động. Nếu nó đang dựa lưng vào tường, vào cột, hay có một ông Sumo đỡ sau lưng v.v… thì bị ta đẩy, nó chẳng thèm nhúc nhích.

Vậy phải thêm: Một vật di động khi phải đương đầu với lực đẩy lớn hơn sức ì và áp suất của vùng bao quanh nó.

Đến đây, có một trở ngại nhỏ: danh từ “lực đẩy” nghe nôm na quá. Nhất là nhiều vật thể di động có vẻ như không do một lực đẩy nào.

Chân vịt tàu thủy, cánh quạt, ống phản lực máy bay, lò phóng nguyên tử I-on dùng cho phi thuyền không gian v.v… đều đẩy ngược về phía sau, nâng áp suất ở sau tàu lên thật cao, khiến tàu phải tiến tới. Thuốc súng trong vỏ đạn nổ, tạo một áp lực cực mạnh, khiến đầu đạn phóng đi…

Áp suất phía sau tăng vọt, cao hơn phía trước, chính là nguồn của sức đẩy. Cũng thực sự là đẩy, nhưng đẩy về phía sau, dễ gây hoang mang, thắc mắc.

Vậy ta nên cho anh“lực đẩy” nôm na một cái tên “chuyên nghiệp”, hoành tráng, hợp lỗ tai các chuyên gia về vật lý hơn: áp suất, áp lực.

Và ghi lại nhận xét đã có vẻ hoàn chỉnh:

 “Một vật chuyển động khi phải đương đầu với áp lực lớn hơn sức ì và áp suất của vùng bao quanh nó”.

Bị đẩy thì chạy đi đâu, về hướng nào?

Coi bộ bạn sắp ngáp tới nơi rồi. Chuyện vật lý luôn luôn là viên thuốc ngủ khá mạnh. Vậy ta nói chuyện khác, chuyện Tam Quốc Chí, cho tâm trí bạn đỡ lững lờ trôi về cõi phiêu bồng.

Thời Hán Sở tranh hùng, Tam quốc chí, Thất quốc chí, Đông châu liệt quốc v.v… có vô số chuyện kể về những vụ vây thành. Một vị tướng mưu trí khi vây thành địch, thường chỉ vây kín ba mặt. Mặt thứ tư vòng vây tương đối lỏng lẻo hơn (cố ý), để dụ khị quân địch chạy thoát thân về hướng đó. Địch bỏ thành chạy hết, thì thành về tay ta. Nếu tham lam hơn, thì đặt phục binh chặn đường địch chạy, tóm trọn gói.

Quân trong thành bị vây hãm có rất ít chọn lựa, hoặc tử thủ, hoặc chạy. Nếu chạy thì tránh ba cửa bị áp lực nặng, chọn sinh lộ là hướng có áp lực nhẹ nhất.

Chuyện xưa tích cũ chưa làm bạn hết lơ mơ?

Vậy ta hình dung một tình thế có sức kích động não bộ làm bạn tỉnh táo hẳn nhé. Hãy tưởng tượng bạn đang lọt vào… tử địa.

Tứ diện thụ địch. Bị vây hãm bốn bề. Phía Bắc một con sư tử. Phía Đông một con hùm. Phía Tây một con beo. Phía Nam một con chó. Và bạn chỉ có vài giây để chọn hướng mưu sinh thoát hiểm.

Bạn là người cực kỳ thông minh, sáng suốt, tôi biết. Thế nên không cần vài giây, bạn quyết định được ngay: chạy về hướng Nam.

Áp lực đe dọa có thể bị vồ, bị cắn xé tan xương nát thịt của ba hướng Bắc, Đông, Tây, bắt bạn phải chạy thật xa, hướng về phương Nam có áp lực nhẹ nhàng hơn là chỉ bị chó cắn, không đến nỗi vong mạng.

Bỏ vùng áp lực cao, chạy về hướng áp lực nhẹ. Muôn vật trong trời đất cũng chọn lựa sáng suốt, khôn ngoan y như bạn vậy. Áp lực vật lý hay áp lực tâm lý đều có sức xua đuổi tự nhiên.

Thêm một nhận xét nữa: Bị đẩy, một vật sẽ chuyển động về phía có áp lực nhẹ hơn. Tóm tắt: di động là liên tục tiến về vùng có áp lực nhẹ.

Các vĩ nhân – như cụ Newton – khi tìm ra những dữ kiện, định lý quan trọng liên quan tới hiện tượng di chuyển thì làm ngay thành luật cho không những nhân loại mà muôn vật trong trời đất phải tuân theo răm rắp. Nhưng đó là vinh dự dành cho những khám phá, phát giác cao siêu. Mấy nhận xét trên đây của lũ phàm nhân chúng ta thì bình thường, quen thuộc, bất cứ ai chịu chú ý một tí cũng thấy ngay, cứ gọi là các “nguyên tắc” đã thấy trịnh trọng quá rồi.

Vậy, đến đây, ta có ba nguyên tắc về chuyển động:

1 – Khi di động một vật xâm lăng vùng không gian trước mặt (hoặc chiếm chỗ của vật đang cư ngụ trong vùng không gian ấy) đồng thời bỏ lại sau lưng một khoảng trống sẵn sàng đón nhận “cư dân” mới.

2 – Một vật chuyển động khi phải đương đầu với áp lực lớn hơn sức ì và áp suất của vùng bao quanh nó.

3 – Di động là liên tục tiến về vùng chân không hoặc có áp lực thấp hơn áp lực hiện tại đang bao quanh mình.

Nguyên tắc về di động thứ ba giúp bạn hiểu ngay tại sao Hố Đen có “sức hút” khủng khiếp. Nó chẳng “hút” cái gì cả, vì không một vật thể, thiên thể nào trong Vũ Trụ tự nó có sức hút mạnh đến thế.

Khi một tinh cầu hoặc một nhóm tinh cầu phát nổ, chúng để lại trong không gian một vùng trống rỗng, gần như chân không, nghĩa là có áp suất rất thấp. Tất cả những vật thể quanh vùng lập tức tiến về vùng gần như chân không, có áp lực thấp hơn áp lực hiện tại đang bao quanh chúng.Và tất cả lọt (thực ra là phóng) vào Hố Đen – trông cứ như bị hút.

Nếu cha đẻ của Singularity biết nguyên tắc thứ ba về di động này, ông đã chẳng phí công chế ra một món phi vật lý, hoang đường, huyền hoặc hơn cả chuyện thần tiên là món “Singularity”, rồi bắt nó ngồi giữa Hố Đen để… hút suốt ngày! Và khoa học gia khắp thế giới cũng đã thoát được một phen miệt mài, say sưa nghiên cứu, học tập về Singularity bù cả đầu!

Đã được nửa đường rồi. Nhưng ba nguyên tắc về di động tuy giúp ta hiểu thêm nhiều hiện tượng trong thiên nhiên, chưa đủ để trả lời câu hỏi chính.

Muốn biết tại sao photon vừa khởi hành đã tức khắc bay nhanh, phải nghiên cứu thêm về các đặc tính của chuyển động dây chuyền.

Lê Tất Điều

(30/7/2021)

In Trang
Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Trang đầuTrang trước100101102103104105106Trang sauTrang cuối

Sau hơn một năm vất vả phòng chống Covid và kể từ khi có thuốc tiêm ngừa, nước Mỹ đang trở lại bình thường trong những điều kiện mới. Việc đeo khẩu trang và giãn cách xã hội sẽ trở thành những nét sinh hoạt trong đời sống. Bắt buộc cũng có mà tự nguyện cũng có. Từ mùa xuân năm nay nhiều tiểu bang đã bỏ những giới hạn sinh hoạt vì Covid. Riêng California, nơi có nhiều hạn chế gắt gao nhất trong công tác phòng chống, giới hạn được bỏ từ ngày 15/6 vừa qua.

Dan Rather là nhà bình luận kỳ cựu trên hệ thống CBS và là một ký giả tên tuổi của làng truyền thông Hoa Kỳ trong nhiều thập niên. Cùng với Peter Jennings của ABC và Tom Brokaw của NBC, ông thuộc về nhóm "Big Three" đầy ảnh hưởng này của nước Mỹ. Ở tuổi 89 hiện nay, ông vẫn tiếp tục dự phần vào các hoạt động truyền thông một cách thông tuệ, luôn gởi ra những thông điệp đáng suy nghĩ và lan truyền cảm hứng đến hàng triệu khán-thính-độc giả đang luôn theo dõi các bài viết, những cuộc nói chuyện cùng các cuộc phỏng vấn, trò chuyện của ông với một vài nhân vật nổi tiếng.

Trong chiến lược “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở” của Hoa Kỳ, Việt Nam là môt cưc tuy nhỏ nhưng quan trong trọng cô gắng tạo thế đa phương quyền lực (multipolarity) để phá thế đơn cưc (unipolarity) mà Trung Quốc muốn thực hiện đặt khu vực này dưới “luật chơi của Trung Quốc.” Cả đại sứ chỉ định của Hoa Kỳ Marc Evans Knapper, Bộ trưởng Quốc Phòng Lloyd J. Austin, và có lẽ Phó Tổng Thống Kamala Harris, cũng đề cập đến triển vọng nâng tầm quan hệ Việt-Mỹ từ mức “đối tác toàn diện” lên mức “đối tác chiến lược.”

Đặc biệt, Singapore và Việt Nam có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Hoa Kỳ. Singapore là một trung tâm tài chính khu vực, nơi đặt trụ sở châu Á của các doanh nghiệp của Hoa Kỳ bao gồm Microsoft và Google. Việt Nam đang trở nên chủ yếu hơn đối với chuỗi cung ứng toàn cầu, bao gồm cả chuỗi cung ứng chất bán dẫn, khi ngày càng có nhiều doanh nghiệp chuyển cơ sở sản xuất ra khỏi Trung Quốc.

Xem lại “nguyên tắc thứ ba” của chúng ta, thấy ngay một cái định nghĩa bảnh hơn nhiều: “Di động là liên tục tiến về vùng chân không hoặc có áp lực thấp hơn áp lực hiện tại đang bao quanh mình”. Rõ ràng, đầy đủ, hàm chứa tất cả những yếu tố vật lý gây ra chuyển động. Vậy thì, khỏi cần trông cậy vào ai. Trong vườn chiều nay, ta vừa nhâm nhi cà phê vừa làm một vài thí nghiệm giản dị, dễ như trò chơi con trẻ, để khám phá thêm một huyền bí của đất trời.

Lực lượng Hồi giáo Taliban lên nắm quyền tại Afghanistan không chỉ làm thay đổi triệt để hệ thống chính trị quốc nội mà còn tình hình an ninh khu vực và quốc tế.

Một gian thương trộn 10% đồng vào vàng rồi rao bán vàng nguyên chất sẽ bị bỏ tù về tội lừa đảo. Nhà nước in tờ giấy bạc 100 đồng nhưng giá trị chỉ còn lại 90 đồng nhưng lại gọi là 10% lạm phát (inflation, tức là tiền mất giá.) Nếu bạn đọc thay vì mua tivi 32 inch năm nay chờ thêm 2 năm mua tivi 50 inch lớn hơn, đẹp hơn mà giá lại rẻ hơn thì gọi là giảm phát (deflation, tức là hàng hóa mất giá.)

Cơn mưa phùn đêm qua còn đọng nước trên đường. Gió thu đã về. Lá vàng theo gió lác đác vài chiếc cuốn vào tận thềm hiên. Cây phong đầu ngõ lại chuẩn bị trổ sắc đỏ ối như mọi năm. Người đi xa từ những mùa thu trước, sẽ không trở về. Những người bạn lâu không gặp, thư gửi đi bị trả lại, nhắn tin điện thoại không thấy trả lời. Có lẽ cũng đã ra đi, không lời từ biệt. Đã có những cuộc ra đi rất lặng lẽ từ gần hai năm qua, không chỉ ở nơi đây, mà ở khắp toàn cầu. Ra đi bất ngờ, ra đi nhanh chóng. Không hoa tang. Không lễ nghi tôn giáo. Không lời ai điếu. Những túi bọc thi thể chất vội vào những thùng xe đông lạnh. Những thi hài quấn vải hoặc cuộn trong manh chiếu được chất trên những giàn củi, hỏa thiêu. Những chiếc quan tài được chôn lấp vội vàng trên đất công, với bia mộ đơn giản, không hình ảnh, ghi tên tuổi của một người già bệnh hay một người trẻ cường tráng, một người quyền quý hay một người bần cùng vô danh… Tất cả những người ra đi ấy, từ những nơi chốn khác nhau, thành thị hay

Hoá ra không phải chùm khế nào cũng ngọt. Quê hương, đôi khi, cũng thế. Cũng chua chát và đắng nghét đối với rất nhiều người mà tôi (chả may) là một. Cùng cả triệu dân Việt khác, tôi cũng đã có lúc hốt hoảng đâm sầm ra biển (dù không biết bơi) khi tóc hãy còn xanh. May mắn, tôi thoát chết. Lên lại được bờ, tôi đi lang thang tứ xứ cho mãi đến khi tóc đã đổi mầu nhưng vẫn chưa bao giờ trở về cố lý. Có kẻ tưởng là tôi chảnh, có mới nới cũ, có trăng quên đèn, quên cả cố hương. Không dám chảnh đâu. Tôi bị chúng “cấm cửa” mà!

Dù vậy, tôi vẫn cũng còn có đôi chút suy nghĩ lăn tăn. Hay nói theo ngôn ngữ của thi ca là vẫn (nghe) “sao có tiếng sóng ở trong lòng.” Chúng ta có nhất thiết phải đốt cả dẫy Trường Sơn, phải hy sinh đến cái lai quần, và hàng chục triệu mạng người – thuộc mấy thế hệ kế tiếp nhau – chỉ để tạo nên một đống bùn bẩn thỉu nhầy nhụa như hiện tại không?
Trang đầuTrang trước100101102103104105106Trang sauTrang cuối
VB Podcast



Kính chào quý vị,

Tôi là Derek Trần, dân biểu đại diện Địa Hạt 45, và thật là một vinh dự lớn lao khi được đứng nơi đây hôm nay, giữa những tiếng nói, những câu chuyện, và những tâm hồn đã góp phần tạo nên diện mạo văn học của cộng đồng người Mỹ gốc Việt trong suốt một phần tư thế kỷ qua.
Hai mươi lăm năm! Một cột mốc bạc! Một cột mốc không chỉ đánh dấu thời gian trôi qua, mà còn ghi nhận sức bền bỉ của một giấc mơ. Hôm nay, chúng ta kỷ niệm 25 năm Giải Viết Về Nước Mỹ của nhật báo Việt Báo.

Khi những người sáng lập giải thưởng này lần đầu tiên ngồi lại bàn thảo, họ đã hiểu một điều rất căn bản rằng: Kinh nghiệm tỵ nạn, hành trình nhập cư, những phức tạp, gian nan, và sự thành công mỹ mãn trong hành trình trở thành người Mỹ gốc Việt – tất cả cần được ghi lại. Một hành trình ý nghĩa không những cần nhân chứng, mà cần cả những người viết để ghi nhận và bảo tồn. Họ không chỉ tạo ra một cuộc thi; họ đã và đang xây dựng một kho lưu trữ. Họ thắp lên một ngọn hải đăng cho thế hệ sau để chuyển hóa tổn thương thành chứng tích, sự im lặng thành lời ca, và cuộc sống lưu vong thành sự hội nhập.

Trong những ngày đầu ấy, văn học Hoa Kỳ thường chưa phản ánh đầy đủ sự phong phú và đa dạng về kinh nghiệm của chúng ta. Giải thưởng Viết Về Nước Mỹ thực sự đã lấp đầy khoảng trống đó bằng sự ghi nhận và khích lệ vô số tác giả, những người đã cầm bút và cùng viết nên một thông điệp mạnh mẽ: “Chúng ta đang hiện diện nơi đây. Trải nghiệm của chúng ta là quan trọng. Và nước Mỹ của chúng ta là thế đó.”


Suốt 25 năm qua, giải thưởng này không chỉ vinh danh tài năng mà dựng nên một cộng đồng và tạo thành một truyền thống.
Những cây bút được tôn vinh hôm nay không chỉ mô tả nước Mỹ; họ định nghĩa nó. Họ mở rộng giới hạn của nước Mỹ, làm phong phú văn hóa của nước Mỹ, và khắc sâu tâm hồn của nước Mỹ. Qua đôi mắt họ, chúng ta nhìn thấy một nước Mỹ tinh tế hơn, nhân ái hơn, và sau cùng, chân thật hơn.

Xin được nhắn gửi đến các tác giả góp mặt từ bao thế hệ để chia sẻ tấm chân tình trên các bài viết, chúng tôi trân trọng cảm ơn sự can đảm của quý vị. Can đảm không chỉ là vượt qua biến cố của lịch sử; can đảm còn là việc ngồi trước trang giấy trắng, đối diện với chính mình, lục lọi ký ức đau thương sâu đậm, và gửi tặng trải nghiệm đó đến tha nhân. Quý vị là những người gìn giữ ký ức tập thể và là những người dẫn đường cho tương lai văn hóa Việt tại Hoa Kỳ.

Với Việt Báo: Xin trân trọng cảm ơn tầm nhìn, tâm huyết, và sự duy trì bền bỉ giải thưởng này suốt một phần tư thế kỷ.
Khi hướng đến 25 năm tới, chúng ta hãy tiếp tục khích lệ thế hệ kế tiếp—những blogger, thi sĩ, tiểu thuyết gia, nhà phê bình, nhà văn trẻ—để họ tìm thấy tiếng nói của chính mình và kể lại sự thật của họ, dù đó là thử thách hay niềm vui. Bởi văn chương không phải là một thứ xa xỉ; đó là sự cần thiết. Đó là cách chúng ta chữa lành, cách chúng ta ghi nhớ, và là cách chúng ta tìm thấy nơi chốn của mình một cách trọn vẹn.

Xin cảm ơn quý vị.

NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.