Theo báo Tuổi Trẻ, trong khu di tích đền Hùng ở Phong Châu, tỉnh Phú Thọ, có đền thờ quốc mẫu Âu Cơ nằm trên đỉnh núi Vạn vừa được dân địa phương hoàn thành trong dịp giỗ Tổ Hùng Vương năn 2002 vừa qua. Ngoài đền này, cách Phong Châu khoảng 40 km đường chim bay còn có một ngôi đền thờ mẹ Âu Cơ được xây dựng từ mấy ngàn năm trước hiện vẫn còn. Qua lá thư này, mời bạn nghe câu chuyện về đền Mẫu Âu Cơ qua đoạn ghi chép sau đây của 1 phóng viên TT.
Đền nằm giữa một cánh đồng lúa bên dòng sông Thao thuộc xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa (Phú Thọ). Tương truyền trong số 50 người theo mẹ Âu Cơ lên núi, người con cả dừng ở đất Phong Châu dựng kinh đô Văn Lang cai quản đất nước truyền ngôi được 18 đời, gọi là các vua Hùng. 49 người con theo mẹ tiếp tục ngược thượng nguồn sông Thao, đến vùng Hiền Lương thấy sơn thủy hữu tình, đất đai tươi tốt bèn hạ trại khai hoang lập ấp, dạy cho dân làng nghề trồng lúa, nuôi tằm...Làng xóm từ đó ngày càng mỗi trù phú, cư dân ngày càng đông đúc. Thấy muôn dân đã thạo nghề cày cấy, một ngày kia mẹ Âu Cơ cùng các tiên nữ bay về trời, vương lại một tấm lụa đào bên gốc đa giữa cánh đồng. Dân làng lập đền thờ tại đó để thờ mẹ, hàng năm mở hội đền vào mồng 7 tháng giêng là ngày Tiên giáng.
Trong lịch sử tồn tại mấy ngàn năm, đền thờ Mẫu Âu Cơ đã hai lần được các triều đại sắc phong. Lần thứ nhất dưới triều vua Lê Thánh Tông (1428-1527), nhà vua đã sai giám quốc sư lên Hạ Hòa phong thần và cấp tiền cho dân tôn tạo đền Mẫu Âu Cơ. Dưới triều Nguyễn, năm 1874 vua Tự Đức sắc phong là đền thờ Quốc Mẫu. Ngày 3-8-1991, đền Mẫu Âu Cơ được bộ VH-TT cấp bằng công nhận di tích lịch sử quốc gia.
Trải bao biến thiên của lịch sử, ngôi đền đã được trùng tu tôn tạo nhiều lần. Lần trùng tu gần đây nhất vào năm 1991. Đền có năm gian hình chữ "nhất" (-), cột gỗ lim, mái lợp ngói vẩy. Cây đa cổ thụ sau đền cành lá xum xuê gần như bảo phủ kín ngôi đền bé nhỏ. Pho tượng Quốc Mẫu Âu Cơ cao 0.93 mét, đặt trên ngai vị, hai tay đặt trên đầu gối, chân đi hài cong, đầu đội mũ lấp lánh kim cương, dáng hình hiền hậu thanh tú. Toàn bộ tượng và ngai được đặt trong một khám cao 1.82 m, xung quanh chạm trổ tùng, cúc, mai và rồng chầu mặt nguyệt. Các thành phần khác bằng gỗ trong đền đều được chạm trổ cầu kỳ và sơn son thếp vàng.
Bạn.
Cũng theo TT, lễ chính đền Mẫu Âu Cơ vào ngày 7-1, kéo dài trong ba ngày, sau khi tế nữ xong mới đến lễ Mẫu dâng hương sớ. Trong dịp này trước sân đền và tại đình làng có nhiều trò chơi dân gian địa phương như: cướp cờ, đánh phết, hát ghẹo, hát xoan...Đặc biệt có tục làm bánh vôi từ bột gạo nếp và nước mía là đặc sản ngon nổi tiếng của vùng Hạ Hòa. Người dân địa phương ai cũng thuộc câu truyền tụng nhiều đời:
Mồng bảy đang tiết tháng giêng
Dân hiền tế lễ trống chiêng vang trời
Anh em Bách Việt ta ơi!
Ngày xuân thong thả tới nơi xem tường
Đây ngày hội tế Mẫu vương
Người sinh ra Tổ Hùng Vương nước nhà...


