-Đau lưng là bệnh thường thấy ở mọi người sống tại bất cứ quốc gia nào.
Theo kết quả thăm dò của National Health and Nuitrition Examination Survey thì từ 75 tới 85% dân chúng đều bị đau nhức hành ở thắt lưng ít nhất một vài lần trong cuộc đời. Bệnh là lý do thứ nhì để đi khám bác sĩ; có nhiều ở lớp tuổi từ 45 tới 64, nhiều hơn ở nam giới. Bên Hoa Kỳ, mỗi năm có trên 65 triệu người bị đau lưng và là nguyên nhân thông thường khiến ta phải giới hạn một số sinh hoạt trong ngày.
May mắn là nhờ sự tiến bộ của y khoa học, hiện nay đã có nhiều phương pháp nội công ngoại kích để điều trị chứng đau lưng này.
Với nhiều nhà chuyên môn y tế thì Đau Lưng hầu như là một căn bệnh của đời sống gây ra nhiều khi do thói quen ỷ y bất cẩn của con người. Vì họ đứng, họ đi, họ nâng nhấc hoặc lôi kéo một vật nặng nào đó không đúng cách, đưa tới tổn thương cho các thành phần cấu tạo của lưng. Mà khi đã bị một lần thì cũng có nguy cơ tái phát.
Các nhà chuyên môn cũng ước lượng là 80% các trường hợp Đau Lưng có thể phòng ngừa được nếu ta để ý một chút trong sinh hoạt hàng ngày hoặc nếu ta có vài kiến thức căn bản về cái cột sống.
Cấu trúc cột sống
Cột sống với 33 đốt xương là cái đà dọc chính giữa để treo đỡ các bộ phận ở phần trên của cơ thể. Thay vì là một uốn lưng hơi cầu vồng như ở động vật bốn chân, cột sống con người lại có bốn nhịp cong trước sau như một cái lò so hình chữ S dựng đứng. Bẩy đốt sống cổ cong về trước; 12 đốt sống ngực về phía sau; 5 đốt sống lưng cong đằng trước và 9 đốt cuối dính liền với nhau lại cong ra sau. Đây là một sự sắp xếp rất tài tình của tạo hóa để cột sống chịu được sức nặng của cơ thể mà không siêu vẹo, ngả nghiêng.
Có khoảng 400 cơ thịt, dây chằng và gân để giữ cột sống đứng thẳng. Dây chằng là những dải tế bào sợi rất dai neo các đốt xương với nhau. Gân nối bắp thịt với xương. Khi các dây neo này quá căng, chúng sẽ rách, suy yếu, đốt sống lệch không đứng vững, thịt gân sưng và đưa tới thương tổn đau nhức.
Giữa cột là ống chứa tủy và là nơi xuất phát của các dây thần kinh vận động, cảm giác dẫn truyền thông tin giữa não và các bộ phận trong cơ thể.
Nằm giữa hai đốt xương là một cấu trúc dẹp (đĩa đệm) với chất collagen rất bền chắc dùng làm chất đệm chống cọ sát khi đốt xương cử động. Phần ngoài đĩa khá cứng nhưng ruột mềm, nên đĩa có thể phình lòi ra hoặc bị chấn thương, ép vào rễ thần kinh và gây ra đau đớn vô cùng. Đốt ở phía cuối cột là nơi gây ra nhiều đau hơn cả.
Nguyên nhân
Mặc dù đau lưng có thể do gẫy cột sống, rối loạn của đĩa đệm, u bướu nhưng các nguyên nhân thường xẩy ra nhất vẫn là tổn thương dây chằng sprain do bất chợt bị căng quá mức. Có nhiều nguy cơ đưa tới chứng Đau Lưng:
a- Chị Vân bụng mang dạ chửa vượt ngực. Tử cung lớn lên cộng với thai nhi nặng từ 11 tới 13 kí lô, kéo các bắp thịt, khớp xương và xương chậu về phía trước. Bà bầu thường than phiền đau lưng, hai tay đỡ mạng mỡ, dáng đi hơi lạch bạch, ngả nghiêng, bụng ưỡn ra trước;
b-Bà Chánh Thi vừa vào tuổi mãn kinh, kích thích tố nữ giảm, đưa đến thoái hóa xương. Xương sống yếu không chịu đựng được sức nặng của cơ thể, gây đau lưng nhức khớp;
c-Các bạn thanh thiếu niên ngồi dùi mài kinh sử, nhân viên ôm máy vi tính hoặc quý bà quý cô mải miết may vá suốt ngày suốt buổi trong tư thế không ngay thẳng làm cho cột sống trẹo nghiêng, dây chằng căng thẳng, khi đứng lên là ôm lưng kêu đau.
đ-Lão niên ít vận động, cơ thịt yếu khiến lưng cũng đau như giần;.
e-Anh Đô, tay bốc vác bến tầu, ỷ mình trai tráng luôn luôn trổ tài đứng mà nâng, mang bao gạo, thùng đồ nặng với sức mạnh của lưng. Thì một ngày đẹp trời không hẹn trước khớp xương trật trẹo, gân thịt căng. Thế là thắt lưng đau như xé, phải nghỉ việc cả mấy tuần lễ;
g-Bà con ta có những cơn xúc động mạnh như quá nóng giận, quá vui, quá lo âu cũng làm cơ thịt căng co, gây ra đau lưng;
h-Các bệnh u bướu, viêm khớp, gẫy teo cột sống, lao cột sống, bệnh tim, thận, nhiếp tuyến, tụy tạng là nguyên nhân thường trực của đau lưng;
i-Mập phì với sức nặng trên dưới một tạ là gánh nặng cho xương sống, lâu ngày xương thịt mệt mỏi, suy yếu và đau lưng. Mập phì cũng đưa tới sớm thoái hóa cột sống, đĩa đệm.
k-Nằm ngủ trong vị thế bất thường, giường nệm quá mềm xương cong xuống cũng là nguy cơ gây đau lưng.
Ấy là còn phải kể đau lưng khi phụ nữ mình thấy kinh mỗi tháng,
Thường thường, những đau nhức lưng như vậy chỉ kéo dài ít bữa rồi hết, ngoại trừ khi ta ở vị thế mà cơ thịt, khớp xương bị liên tục căng thẳng. Bệnh có thể trở thành kinh niên với đau nhức suốt đời, lan xuống cả hạ chi, bàn chân ngón chân tê, kim chích. Đôi khi có các dấu hiệu biến chứng thần kinh như rối loạn đại tiểu tiện, giao hợp sinh lý...
Phòng ngừa.
Phòng ngừa có mục đích tránh các căng giãn không cần thiết cho bắp thịt, gân, dây chằng, tránh tổn thương cho đĩa đệm, sợi thần kinh và cũng để tăng cường sức mạnh cho các phần mềm neo giằng hỗ trợ cột sống.
a- Khi mang vật nặng từ mặt đất, không nên khom lưng xuống để nhấc vật đó lên. Ta nên bước tới càng gần vật càng tốt, ngồi xuống, hai tay ôm vật đó vào lòng rồi từ từ đứng lên qua sức mạnh của hai đầu gối. Khi đặt vật xuống, gấp đầu gối, ngồi xuống rồi đặt vật vào vị trí. Làm như vậy là để tránh được sự tổn thương cho các thành phần cấu tạo của thắt lưng.
Khi vật nặng nằm ở trên bàn, ta có thể ôm vào bụng hay quay lưng ôm đồ vật vào lưng để mang đi.
Khi vật ở cao, không nên cố sức với lên cao mà đứng trên một ghế vừa tầm tay lấy đồ.
Tránh nâng vật nặng quá sức của mình và vật cồng kềnh.
b- Giới hạn đi giầy quá cao. Đi giầy gót quá cao, con người nghiêng về phía trước, cột sống xiêu vẹo, yếu.
c-Giữ dáng điệu ngay ngắn khi đi cũng như khi ngồi làm việc, ăn uống. Đi thì người vươn cao, mắt nhìn thẳng phía trước, bước đi dài gọn, hai bàn chân chạm đất, hai tay vung vẩy tới lui nhịp nhàng. Ngồi với lưng thẳng, ngực ưỡn, bụng hơi thót vào.
d-Khi đứng, bụng thót phẳng, hướng xương chậu về phía sau sẽ giúp phần dưới của cột sống vững hơn. Nếu cần đứng lâu thì đặt một chân lên vật cao khoảng hai tấc để ngả xương chậu về phía sau rồi lâu lâu ít phút đổi sang chân kia. Tránh đứng quá dài thời gian ở một vị trí.
e-Ngồi liên tục đều gây nhiều khó chịu cho lưng. Vì thế đôi khi ta nên đứng dậy, đi qua đi lại, làm công việc lặt vặt khác, vươn vai, duỗi chân cho thư giãn xương lưng, đầu gối, gót chân. Tránh nệm ghế quá mềm. Khi ngồi, đầu gối đừng cao hơn hông và hướng hông về phía sau của ghế để tránh tư thế không ngay thẳng. Nên lót lưng với một cái gối nhỏ và để tay trên miếng tựa.
Khi đứng lên từ vị trí ngồi, di chuyển bàn tọa về mép ghế. Đứng lên với cẳng chân duỗi thẳng , tránh khom lưng và ưỡn ngực về phía trước.
g-Khi lái xe, đẩy ghế gần tay lái và dựa lưng với một gối tròn nhỏ.
g-Nên ngủ trên nệm cứng; nằm nghiêng, đầu gối co thước thợ hoặc khi nằm ngửa thì lót gối dưới khuỷu chân. Gối cao vừa phải để đầu và mình ngang bằng;
h-Nếu làm vườn, nhổ có cần cúi liên tục, nên lâu lâu đứng thẳng, vươn vai, đi loanh quanh một lúc vừa để tránh quá căng cho gân cốt, cơ thịt vừa kiếm miếng nước uống.
k- Khi coi truyền hình hoặc đọc sách lâu nên nằm thẳng để tránh căng cho xương sống.
l-Quần áo không nên quá bó sát vào người để máu lưu thông dễ dàng và co bắp thoải mái..
m-Tập thể dục với các cử động làm thư giãn tất cả khớp xương và bắp thịt, gân, dây chằng và tăng cường sức mạnh cho các phần mềm này.
n-Không hút thuốc lá vì nicotine làm giảm máu lưu thông tới lưng khiến cơ khớp yếu.
o-Dinh dưỡng cân bằng đa dạng vừa phải để tránh mập phì. Giảm cân nếu quá mập, vì mập phì làm mô mềm ở lưng căng giãn. Hai phần ba người bị đau lưng kinh niên đều ở tình trạng quá cân.
Định bệnh
Trước khi điều trị thì bác sĩ cần xác định bệnh bằng tìm hiểu tại sao, trong hoàn cảnh nào mà có chuyện đau lưng; khám kỹ toàn bộ cơ thể để tìm ra chấn thương, nếu có; chụp X quang xương lưng, CAT scans, MRI để xem tổn thương ở phần nào của cột sống. Bác sĩ gia đình có thể làm công việc này. Đôi khi cần đến các bác sĩ chuyên khoa như về Xương, Thần Kinh để được khám nghiệm thêm.
Theo nhiều nhà chuyên môn, 85% nguyên nhân của Đau Thắt Lưng đều không được biết rõ. Cho nên y giới đặt ra một cái tên như “ Căng bắp thịt” muscle strain hoặc Đĩa Đệm Bị Hở (herniated disk) cho có, chứ chẳng lẽ lại nói không có bệnh gì.
Điều trị.
Với một số bệnh nhân gặp may mắn thì nằm nghỉ vài ngày, đắp hơi nóng lạnh, thoa bóp với dầu nóng và uống vài viên acetaminophen (Tylenol) là có thể giải quyết được cơn đau..
a-Nằm nghỉ có mục đích là để bắp thịt và dây chằng bớt căng thẳng. Nhưng cũng có nhiều bác sĩ lại khuyên cứ tiếp tục sinh hoạt như thường lệ. Theo họ, khoảng vài ngày thì được chứ nằm nghỉ lâu, xương thịt sẽ yếu và đưa tới đau nhức hơn.
Nằm ngửa trên mặt bằng cứng với tấm nệm mỏng để cột sống khỏi lún xuống theo nệm mềm; gối đầu mềm và thấp; hai chân hơi co với một cái gối dưới đầu gối.
b-Sau khi bị chấn thương, chườm nước đá 15 phút nhiều lần trong ngày để làm giảm đau và sưng. Hơi lạnh làm mạch máu co hẹp, giảm lưu lượng chất lỏng tiết ra mô bào chung quanh nơi tổn thương, giảm sưng, giảm bắp thịt, gân co cứng.
Chứa nước đá trong túi nhựa, lót một tấm khăn vải mỏng để tránh cóng lạnh da. Thị trường có bán cục chất lỏng để đông lạnh rất tiện dụng.
c-Sau đó khoảng 48 giờ nếu còn đau thì chườm nóng. Sức nóng làm mạch máu giãn mở, đưa máu tới mô bào nhiều, tăng dinh dưỡng và oxy cũng như loại bỏ chất cặn bả cần phế thải. Hơi nóng cũng khiến cơ khớp thư giãn, giảm đau và cử động được dễ dàng.
Hơi nóng có thể là nước nóng để trong bình thủy tinh hoặc bình nhựa, túi cao su, khăn lông ngâm nước nóng, dầu nóng hoặc từ đèn hồng ngoại, tia laser với công suất thấp. Không bao giờ đặt nguồn nóng trực tiếp trên da mà nên bọc với một cái khăn lông để tránh phỏng. Hơi nóng cũng được dùng trước khi trị lưng đau với vật lý trị liệu hoặc tập thư giãn phần mềm của lưng.
d-Các thuốc chống viêm sưng và chống đau không có steroid (NSAID) như Ibuprofen, Napoxen, thuốc thư giãn bắp thịt có thể dùng trong vài ngày. Một số dược phẩm mới loại áp chế COX-2 như Celebrex đều rất công hiệu nhưng tác dụng phụ đương là vấn đề gây ra tranh luận. Thuốc thư giãn bắp thịt như Cyclobenzapine (Flexeril), Methocarbamol (Robaxin) cũng được dùng khi đau nhiều. Các thuốc có chất á phiện đều tốt cho các trường hợp đau nặng nhưng nên tránh dùng quá lâu, kẻo có thể thành quen ghiền.
Nếu cơn đau kéo dài cả tuần thì nên đi bác sĩ để được khám coi có tổn thương nặng hơn nhất là ở dây thần kinh, cột sống.
Chẳng hạn khi bị nóng sốt ngay khi đau, là có thể bị viêm tủy sống; mất cân là một trong nhiều dấu hiệu của u bướu; tê dưới bẹn, hậu môn hoặc không kiểm soát đại tiểu tiện được là phải nghĩ tới dây thần kinh bị kẹt.
Sau khi cơn đau giảm, nên tập để tăng sức mạnh cho bắp thịt ở bụng.
Nằm ngửa, thẳng người, dưới lưng có một miếng vật liệu xốp. Nằm thẳng khi nào lưng đè miếng sốp xuống sàn là tốt vì khi đó cơ thịt ở bụng đều căng thẳng.
Chỉ một số ít bệnh nhân với thương tích dây thần kinh mới cần đến giải phẫu, nhất là khi các phương thức trị liệu thông thường không có hiệu quả.
e-Giải phẫu cột sống
Đau lưng do bong gân, căng dây chằng đôi khi quá đau khiến nhiều người nghĩ tới giải phẫu. Nhưng đa số các trường hợp như vậy đều có thể giải quyết thòa đáng bằng thuốc men, vật lý trị liệu.
Theo các nhà chuyên môn, chỉ có dưới 5% đau thắt lưng cần đến phẫu thuật. Chẳng hạn như khi thần kinh cột sống bị đè ép, cấu trúc đốt sống biến dạng, có dấu hiệu rối loạn thần kinh như mất chức năng kiểm soát đại tiểu tiện, tê dại suy yếu phần dưới cơ thể.
Nếu phải giải phẫu, nên hỏi rõ mục đích mổ để làm gì; sau khi mổ bệnh lành được bao nhiêu phần trăm; rủi ro mổ xẻ ra sao ...Đừng bao giờ ngần ngại hỏi thêm ý kiến bác sĩ chuyên môn thứ hai, thứ ba trước khi ký giấy đồng ý.
Ngoài ra có thể dùng các phương thức như Vật lý trị liệu, Chỉnh Cột Sống, châm cứu, thoa bóp, yoga, Thủy trị liệu với tắm nước khoáng nóng Spas, bơi lội, thoa uống mật gấu, đắp lá xương sông giã nhỏ...
Kết luận
Công luận thường nói Đông và Tây nhìn thế giới dưới nhãn quan khác nhau. Nhưng ở chuyện đau thắt lưng thì đôi bên dường như có ý kiến gần nhau.
Đông Y cho rằng “Thông thì bất Thống; Thống vị bất Thông”, khí huyết lưu thông thì không đau; đau vì khí huyết trì trệ. Cho nên “ngồi lâu tổn thương thịt; đứng lâu tổn thương xương; đi lâu tổn thương gân”.
Tây Y cũng cùng ý nghĩ: không vận động là một trong nhiều rủi ro đưa tới đau nhức xương khớp và “Use it or loose it”, không dùng thì mất. Nhưng dùng mà không đúng cách lại là rủi ro ôm lưng mà than đau đau.
Cho nên lẽ “Tri-Hành Hiệp -Nhất” phải sánh vai đi đôi với nhau. Chứ biết vậy mà không làm vậy thì e rằng chẳng sớm thì chầy, đau lưng nhức xương sẽ đột ngột tới thăm.
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức
Texas-Hoa Kỳ.
Gửi ý kiến của bạn
