Phần 23

Khi tôi tới làng Ea Blang, bao nhiêu lời tôi dự định nói với Du trở thành vô ích. Tôi chưng hửng khi nghe thầy Phong nói Du đã ra xe về thị xã trưa nay và thầy phải gộp các lớp của Du lại với các lớp của thầỵ Tôi hỏi:

-- Anh biết chừng nào Du trở lại không"
-- Du trở lại khoảng 4 ngày nữa! Hôm qua Quang nói gì mà sáng nay Du nằng nặc đòi về\"
-- Quang có nói gì đâu! Tại anh cả đó, đang không nói chuyện Quang đưa Nhung và các bạn Nhung về làm gì!

Thầy Phong cười, nhìn đăm đăm tôi, rồi hỏi:
-- Trong hai người Quang chọn aỉ
-- Người chứ có phải đồ đạc đâu mà chọn. Cả hai người đều là bạn của Quang.
-- Bắt cá hai tay không được đâu Quang à!

Tôi bực tức trả lời:
-- Quang có bắt cá hai tay bao giờ! Bộ anh tính tán cô Nhung thật saỏ Anh làm hại cô Hương chưa đủ saỏ

Vừa nói xong, tôi biết tôi lỡ lờị Thầy Phong nhìn tôi hằn học:
-- Quang nghe ai mà nói thế\" Chuyện riêng của tôi để tôi lọ Quang mà nói cô Du là biết tay tôi!
-- Anh quên cô Hương là bạn thân của Du saỏ Cô Hương khóc lóc kể cho Du khi có mặt Quang ở đó\.

Thầy Phong tức giận chửi thề rồi nói:
-- Đúng là con gái!

Tôi rủa thầm, "Đúng là Sở Khanh thì có!" nhưng lặng yên. Con gái thực sự khó hiểu như cô Hương và Du đó. Cô Hương thì kể lể chuyện riêng của nàng với Du khi có mặt tôi ở đó còn Du thì lầm lì chẳng cho tôi một cơ hội nào để phân trần, bây giờ lại về, không nói tôi một tiếng hôm quạ

Tôi chào thầy Phong rồi ghé lại nhà thầy Phú\. Thầy đi vắng, có lẽ đi tắm dưới vọt nước\. Tôi bỏ ba lô vào góc nhà, lấy khăn tắm và đồ thay, rồi ghé qua bên chỗ chủ nhà, xem có cần gùi thêm nước không. Tôi lấy các trái bầu cạn nước bỏ vào gùi, rồi ôm khăn và đồ tắm đi xuống vọt nước.

Làng Thượng nào cũng có vọt nước cho nước uống và sinh hoạt hằng ngàỵ Họ chưa biết đào giếng, mà có đào chắc giếng cũng sâu vì làng thường toạ lạc trên đồị Đồi thấp thì còn đỡ, gặp phải đồi cao, phải đi cả một cây số mới tớị Đường từ làng xuống suối thường rộng rãi hơn đường mòn. hai người có thể đi song song, còn đường mòn chỉ đi hàng một mà thôị Nói chuyện thì cũng phải nói to vì người đi trước người đi sau xếp hàng một như chơi rồng rắn lên câỵ

Tôi có một cái thú khi gùi nước là không cảm thấy thừa thãi khi đi xuống suốị Tôi có thể đi thong thả nói chuyện hoà đồng với mọi ngườị Nếu đi không tay chân cảm thấy thế nào ấy, nhất là người đi trước và người đi sau đều là đàn bà con gái gùi nước. Đàn ông thanh niên không gùi nước, sự phân chia lao động của người Thượng rõ ràng, đàn ông chẻ tre, đan gùi, chặt cây, làm nhà ... Đàn bà thiếu nữ thì giã gạo, gùi nước, nấu cơm... Trẻ em khi chưa tới tuổi dậy thì tự do, có thể học làm việc với cha, với mẹ, với anh chị hay hàng xóm, không phân biệt giới tính.

Khi con trai tới tuổi dậy thì tiếng nói ồm ồm vỡ tiếng, dương mao xuất hiện thì cha mẹ phải trình làng để làng tổ chức một nghi lễ cúng Giàng sau khi chàng con trai đó vượt qua những thử thách tự kiếm sinh trong 3 ngày thả trong rừng một mình. Chàng con trai được trang bị cung tên dao lưỡi câu và một thanh củi cháy đỏ\. Bằng bất cứ giá nào thanh củi đó phải được giữ cháy để nướng đồ ăn và đốt sáng trong đêm để sưởi ấm và xua đuổi thú vật trong đêm\. Trong ba ngày người thanh niên đó không được gặp gỡ ai dù bất cứ người nào trong làng của mình hay làng khác để chứng minh là mình có thể tự sinh tồn và có thể lo cho gia đình được sau nàỵ Sang ngày thứ tư chàng con trai có thể về, người nào về mà còn mang được thú săn thì đáng được hãnh diện. Buổi tối hôm đó, thường là dịp trăng tròn, cả làng mỗi gia đình đóng góp một gò rượu cần, ít thức ăn để ăn uống chung vui và nhảy múa với nhau qua tiếng nhạc chiêng cồng\. Gia đình chàng trai dậy thì phải làm thịt một con heo hay một con bò để cúng Giàng và đãi thôn làng. Đoàn múa đêm hôm đó sẽ do chàng thanh niên dậy thì dẫn đầụ Từ đêm đó chàng trai đã trở thành một thanh niên chính thức của làng, có nghĩa là chàng sẽ phải tham gia làm việc như người lớn, không còn tự do như thiếu niên nữạ Buổi tối chàng không còn cần phải ngủ ở nhà mà có thể ra nhà rông ca hát đùa giỡn với các cô gái đã dậy thì và tới tuổi cập kê \.

Con gái dậy thì là khi nàng bắt đầu có âm mao, kinh nguyệt, cơ thể nảy nở các nơi rõ ràng nhất là trên ngực với đôi nhũ hoa tròn chắc. Nàng sẽ được các bà mẹ và thầy hay bà mo giảng giải tường tận về chu kỳ kinh nguyệt và những vấn đề đàn bà\. Mười ngày sau khi hết kinh lần đầu nàng sẽ được làm nghi lễ chính thức thành thanh nữ có quyền hát hò đùa giỡn với các thanh niên chưa lập gia đình ở nhà rông giới sự giám quản của một hai bô lão hay bà già.\. Nghi lễ của thanh nữ đơn giản hơn nghi lễ con trai nhưng không kém phần trịnh trọng\. Trong suốt thời gian nàng hành kinh, nàng phải cắm cành lá trước nhà và lật úp chiếc thang leo lên nhà sàn. Chỉ có người trong gia đình mới có quyền lên nhà thôi, còn nhà đó tuyệt đối không tiếp bất cứ ai trong thời gian này dù là bà con thân thuộc\. Tục lệ này gọi là "kam yam" gọi nôm na là kiêng cữ\. Trong thời gian này phụ nữ bị coi như không sạch và người chồng không được phép gần gũi với vợ mình.

Nghi lễ cho thanh nữ được cử hành tại nhà rông dành các lễ nghi lớn và chỗ tụ tập của thanh niên nam nữ, có thể coi như đình, chùa, hay nhà thơ nhưng không có tượng hay hình ảnh gì cả\. Nhà rông cao to và rộng nhất trong làng. Cô gái sẽ mặc trang phục đẹp nhất của mình mà gia đình hay chính cô ta đan dệt, bà con thân thuộc sẽ đem rượu, thức ăn và quà cáp vòng bằng đồng hay nữ trang tới tặng. Sau đó mọi người ăn uống no say, cô gái sẽ ngồi tiếp đãi từng thanh niên trong làng không có mối liên hệ thân thích hát hò chọc ghẹo trai gái như kiểu hát Quan Họ ở miền Bắc Việt Nam. Có khi họ hát những bài đã học thuộc lòng, có khi tự đặt lời ra mà hát dưới sự có mặt của quan khách luôn luôn chăm chú nghe và gật gù tán thưởng. Đây là cơ hội để cô gái dậy thì tìm mặt gởi vàng, xem cô ưng ý ai rồi sẽ tìm hiểu thêm sau này, mặc dầu thông thường thì cô đã biết rõ từng người vì dân số trong làng cao lắm cũng chỉ chừng một ngàn người từ bé tới lớn\. Đa số các làng thường chỉ 500, hoặc 600 người, có làng dưới cả 100 người, quây quất chừng 20 nhà\.

Từ khi con trai con gái đã qua nghi lễ dậy thì chính thức vào xã hội người lớn thì anh em không được ngủ chung như trước nữa mà phải ngủ riêng biệt. Thường nam thanh niên đi ngủ tại nhà rông, con gái thì ngủ ở nhà, dù có hát hò khuya tới mấy cũng phải về ngủ tại gia đình mình. Khi người con gái chọn được người mình ưng ý thì thưa với gia đình và thầy hoặc bà mo để hò hẹn chính thức sau một bữa tiệc nhỏ giữa hai gia đình, thầy hoặc bà mo, và họ hàng thân thích, giống như đám hỏị Sau đám hỏi, anh chị đó có thể dẫn nhau ra nhà lúa ở gia đình gái và tìm hiểu nhau suốt đêm. Theo lệ làng, nếu đôi trai gái thỏa thuận, họ có thể hôn, sờ mó từ eo trở lên chứ không được lạng chạng phần dướị Qui luật tự do nhưng rất khó khăn ai vi phạm phải phạt vạ rất nặng nên không thấy các cô có bầu trước ngày cưới dù rằng họ không biết tới phương pháp ngừa thai nhân tạọ Người con gái hay con trai có thể bảo bạn mình ngưng bất cứ lúc nào, nếu vượt qua, một trong hai có thể hô hoán và người trong làng sẽ tới và báo cho chức trách trong làng phạt vạ\.

Luật xưa còn khó khăn hơn nhưng sau này đã lỏng lẻo rồị Trước đây trai gái còn phải theo luật cà răng căng tai mà sau này tôi xin tả kỹ hơn. Người Thượng vẫn còn theo chế độ mẫu hệ, con gái cưới chồng về nhà mình, chứ không phải con traị Con cái lấy họ mẹ thay vì họ chạ Không biết có phải vì thế hay là vì này nọ trong các gia đình người Thượng người vợ thường già hơn chồng. Cũng có thể đàn ông Thượng không phải suy nghĩ nhiều như đàn ông người Kinh lúc nào xã hội cũng xem là người cung cấp, nuôi sống gia đình như vai trò của người phụ nữ Thượng.

Khi tôi xuống tới vọt nước thì thầy Phú lò dò về! Tôi nói tối nay tôi ở trọ nhà anh, nhờ anh nấu cơm cho ăn ké vớị Sau khi hứng nước đầy vào các trái bầu khô và đậy nắp, tôi cởi quần áo tắm, chỉ còn chiếc quần xà lỏn là tôi vẫn chưa hoà đồng hoàn toàn với đàn ông con trai người Thượng. Mặc tiếng cười chọc ghẹo của họ tôi đùa lại, "Không có quần cộc, tôi không biết tắm."

-- Con Jrai tắm đâu có cần gì! Thầy là con Jrai mà!
-- Người Kinh nó dạy tôi lâu quá rồi, không có quần đùi tôi không biết tắm.

Bầy con gái dưới suối nghe tiếng thanh niên trên đây hối thúc tôi thoát y cũng nhao lên phụ hoạ:

-- Thầy con thỏ quá phải như con cọp chứ! Cởi đại ra đi!
-- Tôi mà cởi, tôi kiếm cô nào đẹp nhất đi ở nhà lúa đêm nay đó nha!

Thế là cả bọn cuời oang và tha cho tôị Niềm vui của người dân Thượng mộc mạc như bức tranh quê, những tiếng ca tiếng cười của họ phản ảnh ngay cuộc sống hiện thực của họ chứ không hoa hoè hoa sói văn hoa xa lạ với cuộc sống hằng ngàỵ Có lẽ vì bản tính hồn nhiên đơn sơ thành thật của họ mà tôi lúc nào cũng yêu qúi họ\. Họ là hình ảnh mộc mạc chất phác của người Kinh thưở xa xưa mà do chiến tranh loạn lạc nghi ngờ đã mất.

Nguyên Đỗ

(Còn Tiếp)

• 200 Hs Việt Dự Lễ Chào Cờ, Hát Quốc Ca
• Tổng Kết Thị Trường Hoa Kỳ
• Diễn Đàn Độc Giả
• Ghìm Tay Súng (12/29/2001)