Ở tuổi già nhiều người thích những chuyện vui, chuyện tếu, có khi cả tiếu lâm. Tôi cũng không ở ngoài lệ đó, nên vào cuối tuần này các anh chị em làng báo và các cơ quan cũ ở Việt Nam như VTX, Truyền thanh truyền hình được dịp vui chung trong một cuộc tái ngộ hiếm có, tôi có một mẩu chuyện vui tặng các bạn đồng nghiệp. Đó là chuyện Truyền thông và Khí công có nét tương đồng như “mình với ta tuy hai là một, ta với mình tuy một mà hai”. Truyền thông là văn, khí công là võ, hai lãnh vực này cách xa nhau một trời một vực, nay nói chuyện tương đồng khác nào “lấy râu ông nọ cắm cầm bà kia” làm sao thông đồng cho được" Thực tế là không có ai dùng râu để cắm, còn nơi cắm cũng không phải là cái cằm. Tôi đã nhìn thấy hai bên cắm vào nhau, không những một lỗ mà có đến ba lỗ lận, mang ba mầu trắng, vàng và đỏ, và ba sợi dây cũng có ba mầu như vậy để khỏi cắm lộn, giống như ta cắm ba dây từ output của máy VCR-DVD vào ba lỗ input của TV để xem nó hát. Trong câu chuyện “thông” cắm vào “khí”, ba sợi dây có tên là “hình, ý và thần”. Nếu có bạn nào còn nghi ngờ, tôi xin tạm dịch mấy chữ đó ra tiếng Anh cho dễ hiểu. Đó là “body, mind and spirit”.
Hãy nói về Khí công trước. Từ Hán Việt “khí” có nghĩa rộng hơn chữ khí ta thường dùng lẫn lộn với chữ hơi, như hơi đốt hay khí đốt. Theo ngôn ngữ thời nay, chữ khí của người Trung hoa chỉ một dạng năng lực (energy). Trong cơ thể con người, năng lực đó gọi là nhân khí và cũng có khi được gọi là sinh khí, tức sức mạnh của sự sống. Còn công có nghĩa là công xuất hay công phu luyện tập. Môn Khí công gọi khí trong cơ thể là chân khí, có ý nhấn mạnh đó chính là sức mạnh thực sự của con người. Anh ngữ dịch chân khí là “life energy”. Môn Khí công ngày nay đã được phổ biến rộng rãi ở Mỹ và nhiều nước Tây phương, cũng như Thái cực (taichi) và thiền (meditation). Khí công chuyển qua Anh ngữ theo phiên âm là “Qigong”. Học Khí công là luyện môn pháp tăng cường chân khí, thúc đẩy nó chạy trong cơ thể đúng mức đúng hướng và biết dung nạp dự trữ nó ở đâu để cấp thời phát huy khi cần. Vì thế ở giai đoạn đầu, Khí công nhắm “đả thông kỳ kinh bát mạch”, tức là đánh thông kinh mạch để dẫn khí dịch chuyển. Bát mạch gồm có 4 mạch Xung, Đới, Nhâm, Đốc, 2 mạch Khiêu, Duy bên trái và 2 mạch Khiêu, Duy bên phải. Bát mạch được coi như những con sông lớn để khí vận chuyển. Kỳ kinh có 12 đường như những con sông nhánh chuyển chân khí đến các bộ phận trên khắp cơ thể kể cả lục phủ ngũ tạng. Kho dự trữ của khí được gọi là Đan điền.
Khí chạy đều thì kinh mạnh được đánh thông, như ta thông cống. Nhưng làm thế nào đẩy cho khí chạy" Sức mạnh của bắp thịt, của gân cốt không thể làm cho nó chạy, chỉ có ý chí mới làm nó chạy. Vì thế tâm pháp Khí công có bốn chữ then chốt “dĩ ý dẫn khí”, lấy ý mà dẫn khí chạy. Khí công Đạo gia có châm ngôn “dụng ý bất dụng lực” là vậy. Chính chữ “ý” này làm tôi nghĩ đến bộ ba “hình, ý, và thần”. Ý là ý chí, là nghị lực, sức mạnh của tư duy. Còn chữ “hình” chuyển qua Anh ngữ thành “body" là quá hạn hẹp. Hình không phải chỉ có nghĩa là cơ thể mà thật ra phải nói chung là những gì cụ thể ta có thể thấy được. Phải coi hình là tất cả những gì tương phản với vô hình mới thấy đúng nghĩa của nó. Khí công không đặt tầm quan trọng vào hình hay bất cứ độc tác nào của cơ thể, nhưng người mới tập cũng có lúc cần phải làm chút động tác thân hình hay chân tay, chỉ là phụ họa nhằm giúp thêm cho ý đủ mạnh để chuyển vận chân khí. Khi đến mức điêu luyện, hành giả khí công không còn cần hình nữa. Khí công không phải là môn học để trình diễn, nên coi hình là thứ yếu. Nhưng khi tập “tai chi” (thái cực), người ta cần các động tác của hình nhiều hơn để cho bắp thịt và gân cốt vững chắc, mặc dù ý và thần vẫn là căn bản. Bởi vậy nếu chỉ trông vào hình để bắt chước tập tai chi mà quên hai yếu tố ý và thần, rút cuộc chẳng có ích lợi bao nhiêu.
Vậy “thần” là gì" Chữ Hán “thần” khó dịch ra Anh ngữ vì liên quan đến một loạt những ý niệm rộng lớn. Thần là thần linh, là các đấng bất tử, là linh hồn, là tâm thức và lãnh vực siêu nhiên. Dịch là spirit cũng chỉ gượng ép đủ chớ chưa đủ bộc lộ hết ý nghĩa. Trong ngôn ngữ phổ thông người Việt vẫn quen dùng chữ tinh thần, thật ra chữ đó hàm ý những gì tinh túy nhất, cao siêu nhất của thần. Vai trò của “thần” rất quan trọng cho cả hình lẫn ý. Muốn có ý niệm phải có kiến thức và suy nghĩ, đưa đến luận và kết, biến thành hành động. Chính vì thế Phật học có hai chữ “tư nghị” nghĩa là “nghĩ, bàn”. Ở đây ý liên quan đến tâm, bởi vì nó tạo ra thất tình lục dục. Tâm có tâm thiện tâm ác, chỉ có thần đạt đến mức điêu luyện mới chế ngự được tâm, tránh ác hướng thiện. Đạo đức của con người nằm trong chữ thần. Luyện khí công cũng là luyện thần, vì tâm pháp khí công có chữ “luyện khí hóa thần”. Nếu luyện khí mà không biết luyện thần, người tập luyện dễ bị “nhập ma” tức là đi vào mê lộ rất nguy hiểm. Tóm lại luyện khí công có lợi cho việc bảo toàn sức khỏe, giúp cho trí tuệ được sáng suốt. Mặt khác việc đả thông kinh mạch có khả năng phòng ngừa và chữa được một số bệnh.
Bây giờ chúng ta hãy cắm truyền thông vào khí công. Trước đây chúng tôi đã từng viết hai cột trụ của nghề làm báo là kiến thức và đạo đức. Kiến thức là kết quả của sự học hỏi và từng trải kinh nghiệm. Nghề làm báo là nghề tốt nhất cho sự học hỏi, trẻ phải học già cũng phải học, càng già càng phải học để theo kịp đà tiến bộ của tư duy nhân loại và những phát triển mới của kỹ thuật truyền thông. Chữ “ý” của Khí công nằm ở chỗ này. Có kiến thức rộng mới có tư duy sâu sắc để từ đó đưa đến luận bàn chín chắn, giảm bớt được sai lầm, tránh khỏi đi vào mê cung sa đọa. Ở đây cũng cần phải nói thêm ở đời không ai có thể tránh khỏi sai lầm. Nắng mưa là bệnh của Trời, lầm sai là bệnh của người thế gian. Khổ nhất trong nghề báo bổ, người làm báo dễ mắc sai lầm vì luôn luôn phải chạy đua với đồng nghiệp về tin nhanh tin nóng, cộng thêm với sự hăng say của nghị luận trong tư tưởng. Kỹ thuật truyền tin càng mau lẹ, sai lầm càng dễ mắc. Vì thế cả những người già đời trong nghề, những ký giả lão thành cũng dễ mắc sai lầm chớ không riêng gì giới trẻ. Vấn đề chỉ là có biết nhìn nhận những sai lầm đó để sửa chữa hay không.
Đạo đức của nghề làm báo gắn vào chữ “thần” của Khí công. Đạo đức là mảnh đất rất mung lung, cái đạo đức của tôi có khi lại không giống cái đạo dức của anh. Cái rừng hỗn mang của tư duy và nghị luận ngày nay bị thúc đẩy bởi những đam mê và tín điều phức tạp, thành ra trắng đen không rõ, thiện ác bất minh. Đây là vấn đề của chữ tâm. Theo Khí công, chỉ có luyện “thần” cho cao mới phân định được ranh giới chính tà và chế ngự được tà loạn của con tim trong thất tình lục dục. Trong nghề làm báo cũng như trong Khí công, ý và thần có sự tương tác. Nếu ý niệm do kiến thức mà có, sự trau dồi kiến thức giúp cho thần đạt đến mức độ cao. Đối lại, tinh thần cao giúp cho ý niệm trong sáng và điều chỉnh được tâm trí. Đây chính là “dĩ tâm hội ý” củng cố đức độ của con người vậy.
Còn “hình” thì sao" Hình là cụ thể, ý và thần là trừu tượng. Khí công không quan tâm đến hình, vì đó là phép tập luyện nhìn vào bên trong, chủ yếu nhắm vào những gì ở trong cơ thể con người. Trái lại truyền thông đặt nặng vấn đề hình, vì đó là nghệ thuật trình diễn cần phải bộc lộ ra bên ngoài. Chỉ riêng chữ “báo” cũng đủ cho thấy nhu cầu bao quát của “hình” như thế nào. Nếu không có báo viết, báo nói và báo hình thì làm sao truyền hay thông để “báo” cho ai biết được" Nhưng điều đó không có nghĩa là ý và thần kém phần quan trọng trong báo chí. Lời lẽ hùng biện, từ ngữ lớn lao rổn rảng, văn tài lỗi lạc hấp dẫn, tất cả tuy là cần nhưng nếu thiếu ý và thần, bài báo vẫn trống rỗng.
Giới truyền thông đã bắt đầu gặp những thử thách lớn lao vì sự nở rộ của kỹ thuật hiện đại và sự đa dạng của các phương tiện truyền tin, dữ kiện và tin tức bay đến nhanh bằng tốc độ ánh sáng, kéo theo cả những đám mây mù mờ ảo, hư hư thật dễ đưa trí não cấp thời đi vào nhầm lẫn sai lạc. Kiến thức và đạo đức làm thế nào có thể giúp chúng ta vượt qua giai đoạn khó khăn này" Tôi nghĩ chúng ta chẳng cần phải có những kiến thức sâu sắc như các nhà bác học và cũng không cần đến đức độ cao siêu của các vị tu hành. Ý và thần trong truyền thông đã có sẵn một nguyên tắc nằm trong bốn chữ đơn giản để giúp chúng ta khỏi bị tẩu hỏa nhập ma. Đó là tinh thần trách nhiệm.
Gửi ý kiến của bạn
