Thời nay người ta thường đề cao nguyên tắc dân chủ đa nguyên, chưa thấy ai làm nổi bật chủ đề kiến thức cũng phải đa nguyên. Từ ngữ được nói đến nhiều nên coi là thường, bởi vậy ý nghĩa cũng không cần phải nhắc đến nhiều. Dân chủ hiển nhiên là dân làm chủ. Ý niệm này đã thành hiện thực khi Hoa Kỳ ra bản Tuyên Ngôn độc lập năm 1776 và cuộc Cách Mạng Pháp năm 1789 lật đổ nền quân chủ với việc dân chúng phá vỡ ngục Bastilles. Thời đại phong kiến do vua chúa làm chủ bắt đầu cáo chung. Còn kiến thức đa nguyên là chuyện tất nhiên đã có từ thời buổi xa xăm nhất của lịch sử loài người. Kiến là thấy, thức là biết, nói chung là phải học và tìm hiểu. Nhân loại tồn tại và phát triển cho đến ngày nay cũng nhờ bản năng thiên phú này.<"xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
Học là tích lũy những kinh nghiệm, tìm hiểu xem đó là gì và ghi nhớ để ứng dụng cho cuộc sống. Vì thế kiến thức phải đa nguyên, từ nhiều nguồn mà thành, chớ nhất nguyên thì làm sao thích ứng nổi với cuộc sống đa dạng để sống còn. Cái học đó là học ở trường đời. Đến khi loài người biết quy tụ thành xã hội có quy ước chung để sống, những trường dạy học mới manh nha. Ở đây cũng là chỉ là sự tiếp nối bản năng thiên phú nhưng được hệ thống hóa và có quy củ hơn, vì đi học là gì nếu không phải là ghi nhớ những gì học được qua sách vở và tích lũy lời dạy của thày như những kinh nghiệm để ứng dụng với đời. Cuộc sống càng ngày càng phức tạp, học vấn cũng cần phải da dạng mới thích ứng được với những tiến bộ ngày càng mới của tư duy nhân loại.
Nếu xây dựng dân chủ là điều cần thiết cho sự thăng tiến xã hội, việc tạo lập học đường còn thiết yếu hơn nữa để hình thành một quốc gia. Học đường có nhiều cấp. Cấp thấp nhất của học vấn là cấp phổ thông bắt đầu từ tuổi ấu thơ, xã hội tân tiến của con người đã biết xác định đây là cấp học bắt buộc phải có. Trung học là một tầng cao hơn nối tiếp cấp phổ thông, nhằm chuẩn bị cho cấp cao nhất là đại học. Đại học không phải chỉ học từ chương, quan trọng nhất là học để suy luận, tìm hiểu và khảo cứu. Có kiến thức mà không có suy luận, chỉ biết nói theo lời thày dạy hay theo sách vở, khác nào học nói như con vẹt. Suy luận bắt nguồn từ bộ óc của từng cá nhân, đây là lãnh vực rất bao quát thường được gọi chung là tâm. Tâm có hai ngành đi song song, tâm trí và tâm linh. Tâm trí là lấy lý trí để suy luận những kinh nghiệm cụ thể đã tích lũy được. Còn tâm linh là trừu tượng vì đây là địa hạt của tinh thần bao gồm đức độ và mọi niềm tin kể cả đức tin tôn giáo.
Tâm trí và tâm linh đi song song, nhưng không riêng rẽ mà còn bắt buộc phải bồi bổ lẫn nhau. Có tài mà không có đức, hay có đức mà không có tài, hậu quả sẽ vô cùng nghiêm trọng cho cá nhân và cho cả xã hội. Thí dụ một nhà bác học tài ba, chuyên lấy lý trí suy luận, khảo cứu tìm ra được một thứ vũ khí giết người khủng khiếp, nhưng không có đức độ thiện lương, chế tạo loại vũ khí đó để tự sử dụng hay trao cho kẻ xấu sử dụng, đây chính là trường hợp "kiến thức giết người hàng loạt" vậy. Mặt khác nếu một cá nhân chỉ đó đức độ, niềm tin mà thiếu hẳn lý trí để suy luận, sự tai hại chỉ xẩy ra cho riêng cá nhân đó, vì thiếu suy luận nên giống như người mù. Nhưng khi niềm tin mù quáng có khả năng loan truyền rộng lớn bằng cách này hay cách khác, đó là đại họa cho thiên hạ.
Tôn giáo là một di sản cao quý nhất của các nền văn hóa đa dạng trong xã hội con người từ Đông chí Tây. Các tôn giáo lớn tồn tại cả ngàn năm là nhờ các đấng khai đạo chiếu theo Thiên mệnh rao giảng tình thương, lòng bác ái, để con người được sống trong an lạc và thái bình. Bởi vậy nếu chỉ biết đọc kinh như máy mà không có lý trí hiểu rõ ý nghĩa lời dạy của đấng tối cao, đó là khởi điểm của con đường mê tín đưa đến đại loạn, phản lại thiên ý. Tôi thiết nghĩ không một tôn giáo nào cấm đoán sự trau dồi kiến thức, và có kiến thức đa nguyên tất phải có học vấn đa dạng để tránh cạm bẫy của những kẻ lợi dụng đức tin tôn giáo làm bậy.
Nếu niềm tin tôn giáo là cần để xây dựng xã hội, con người còn có những niềm tin khác để thành lập một quốc gia hay một chế độ chính trị. Thế kỷ vừa qua đã chứng kiến sự xung đột khủng khiếp giữa hai chủ nghĩa chính trị tương phản cực đoan: phía hữu chủ nghĩa Quốc Xã, phía tả chủ nghĩa Cộng sản. Trong Thế Chiến II, Quốc Xã đã thua vì chủ trương diệt chủng tàn bạo đối với người gốc Do Thái. Liên Xô theo chủ nghĩa Cộng Sản đứng ở tiền tuyến chống Đức Quốc Xã, được đồng minh hỗ trợ đã chiến thắng. Nhưng trong cuộc chiến tranh lạnh sau đó Liên Xô đã tan vỡ, chủ nghĩa Cộng Sản sụp đổ trong thành trì tiên khởi của nó là nước Nga. Hai chủ nghĩa đó đã từng tạo niềm tin và có giáo điều cho tín đồ. Quốc Xã có cuốn Mein Kemp của Hitler, còn Cộng Sản có Mác-Lê làm kinh nhật tụng. Cả hai chủ nghĩa giáo điều độc tài đã sụp đổ nhưng theo hai cách khác nhau. Quốc Xã sụp đổ vì sức mạnh bom đạn của các nước đồng minh, còn Cộng Sản sụp đổ vì kiến thức đa nguyên xuyên qua được bức màn sắt nhờ các phương tiện truyền thông hiện đại, trước hết là luồng sóng truyền thanh của radio và sau đến các luồng sóng truyền hình của TV.
Kinh nghiệm đã cho thấy khi đã bị kiến thức đa nguyên xâm nhập, không một chế độ độc đảng toàn trị nào chịu đựng cho thấu. Chính sự kiện này làm chúng tôi nghĩ đến tình hình Việt Nam sau ngày Đại Hội của đảng Cộng Sản. Từ nhiều tháng trước, vì nhu cầu sống còn giữa một thế giới cạnh tranh kinh doanh mà ưu tiên là tiến bộ khoa học kỹ thuật, chế độ Cộng Sản đã cho dấy lên phong trào thành lập Đại Học tư lập. Chưa rõ sự quản lý của đảng và nhà nước đi đến mức độ nào đối với những trường tư này. Nếu các môn học vẫn bị đóng khuôn trong cái gọi là "vừa hồng vừa chuyên", để bộ óc của sinh viên học gì thì học nhưng không thể thoát ra ngoài cái sọ sắt của tư tưởng Mác-Lê, đó sẽ là chuyện khôi hài. Còn nếu các đại học tư lập chỉ nhằm kiếm tiền cho tư bản đỏ, nó sẽ là những ổ tham nhũng dưới hình thức đổi mới. Bất luận cách nào cũng là dấu hiệu con thú đang giãy chết.
Gửi ý kiến của bạn
