Ai Đó? AI Đây

 

Một trong vài triết gia dẫn đầu trong thế kỷ 20, Martin Heidegger nhận xét rằng, khoa học luôn luôn mang đến con người những kiến thức thực tế, mà tư tưởng (triết học) đã suy nghĩ chuẩn bị trước đó*. Điều này giải thích, triết học đi trước khoa học. Thậm chí, Heidegger còn nhấn mạnh, khoa học bắt nguồn từ triết học. Nghĩa là, khoa học sinh hoạt dưới sự quan sát và “kiềm chế” của triết học, của ý tưởng thẩm mỹ về đạo đức. Nhưng câu hỏi hiện nay là:

Chuyện gì sẽ xảy ra khi khoa học thoát ra khỏi phạm vi canh phòng của triết học? Sẽ như thế nào khi khoa điện tử độc lập và tiến hành không bị ràng buộc bởi ý tưởng đạo đức hoặc đạo lý?

Chúng ta có thể tiên đoán: nếu nó không trở thành thiên thần, thì sẽ là ác quỉ; nếu không thành rồng, sẽ là chó dại. Hôm mùng 2 tháng 5, tin tức tổng hợp cho biết, nhà khoa học Geoffrey Hinton, người được mệnh danh là cha đỡ đầu của A.I., sinh thể trí tuệ nhân tạo, tuyên bố rời bỏ vị trí trong tập đoàn Google, để báo động về sự “nguy hiểm” của công nghệ điện tử mà ông đã góp phần phát triển.

Ông Geoffrey Hinton là một nhà tâm lý học, nhà khoa học vi tính, người Gia Nã Đại, đã nổi tiếng về công trình “mạng thần kinh nhân tạo” (artificial neutral networks.) Ông vừa là giảng sư đại học Toroto, vừa làm việc với Google. Hiện là cố vấn chính yếu của Viện Vector. Ông vẫn là nhân vật hàng đầu trong cộng đồng “deep learning” trên thế giới.

Sau khi rời Google, mặc dù đã khen ngợi việc làm của Google có trách nhiệm, nhưng ông đã báo động về nguy cơ của AI. Sự phát triển nhanh chóng và hiệu quả của trí tuệ nhân tạo trong nhiều lãnh vực thực tế đời sống, đã tạo uy tín và lợi nhuận về AI, khiến xã hội đương thời “cặp kè” với Ai trên khắp nẻo đường. Đôi khi, tưởng mình đi một mình, nhưng thực ra, có AI bên cạnh. Một nhân vật nổi tiếng khác, nhà bác học Stephen Hawking, trước khi qua đời (2018) đã nêu ra câu hỏi lo lắng: Liệu AI sẽ khôn hơn con người trong tương lai? Và câu trả lời là, con người cần phải kiềm chế nó, không phải triết học, mà khoa học và đạo lý.

Một số đông vẫn có lập trường, trên trái đất này, con người là khôn nhất. Con người sáng chế và quản lý mọi thứ nhân tạo. Sự phát triển của khoa học gần như ít hiện diện, chỉ ngấm ngầm rồi xuất hiện qua những sản phẩm hoặc công trình. Sự vô hình đó, khiến hầu hết người sống không quan tâm mà chỉ hưởng thụ. Chỉ cần bấm, chọt, quẹt, nói, gửi, cần gì biết bên trong điện thoại di động có gì. Ai đó? Ai đây. Sinh vật AI không chỉ ở trong điện thoại, nó ở khắp nơi, kể cả Tòa Bạch Ốc, Ngũ Giác Đài, bệnh viện, phi cơ, hỏa tiễn, bản đồ điện tử dẫn đường, nồi cơm điện, máy chùi nhà, vân vân, khắp nơi, cứ hỏi: Ai đó? Sẽ nghe trả lời: AI đây.

Nói một cách khác, những người này tự hào và tin tưởng vào khả năng con người trong tương lai với lập luận, chúng ta tạo ra AI, chúng ta sẽ điều khiển nó, thậm chí có thể xử tử nó bất cứ lúc nào.

Chuyện khoa học mai sau, ai biết? Ông cố của tôi không biết con người du hành đến mặt trăng. Ông nội không hiểu tại sao vũ trụ có nhiều mặt trời. Ba tôi vô cùng kinh ngạc về điện thoại cầm tay, lúc nó còn lớn như một ổ bánh mì. Và dĩ nhiên, tôi cũng giật mình khi hỏi ông AI làm một bài thơ, ông viết một bài thơ khá dài, hay hơn những bài thơ đang hiện diện trên các tạp chí và mạng lưới văn học. Ai biết?

Khả năng lớn nhất của AI là khả năng tự học hỏi và nó rất ham hiểu biết. Như một đứa trẻ, từ nhỏ được gia đình dạy dỗ. Lớn lên đến trường học trao dồi trí tuệ. Khi trưởng thành tự mình thích nghi và phát triển cho đến chết. AI không chết, sau khi nó trưởng thành, không cần con người “tiêm chính” vào nó những con số khiến thức, lập trình, mà tự nó, làm những việc sáng tạo mà trước đây phải có người dạy dỗ. Khả năng tự học đêm ngày vì nó không ngủ, không mệt, và khả năng trí nhớ vô tận, chuyện gì sẽ xảy ra cho nhân vật có hai khả năng toàn hảo này? Từ chó biến thành rồng. Từ nô lệ có khả năng làm chủ. Hawking nói rằng, để tránh những hối tiếc có thể xảy ra, con người nên kiểm soát chặt chẽ AI ngay từ lúc ban đầu và phát triển về mặt hướng thiện.

Hiện nay, khuyết điểm lớn nhất của AI là khả năng sáng tạo còn rất thấp. Cá tính xấu nhất của AI là không có và không đạo đức, không có tình cảm. Vì vậy, khi AI hát bài “Nỗi Lòng” của Nguyễn Văn Khánh thì không thể nào diễn tả xuất thần vì không thể hiểu: “Yêu ai, yêu cả một đời …”

Quyết định của ông Hinton báo động liên quan trực tiếp đến khả năng của một loại Chatbot mới do AI cung cấp, có thể truyền bá thông tin sai lạc và thay thế việc làm.

Chatbot là gì?

Một đường lối mới để giao tiếp với người khác như khách hàng chẳng hạn. Đồng thời cung cấp cho họ thông tin và dịch vụ. Chat bot có thể được lập trình để tự trả lời các thắc mắc, giải quyết vấn đề và buôn bán sản phẩm.

             

Chatbot là con cái của AI, mục đích trò chuyện với con người, qua văn bản hoặc lời nói. Manh nha từ giữa thập niên 1990 và phát triển mạnh trong những năm gần đây. Năm 1966, tên chatbot là Eliza, mô phỏng một nhà trị liệu tâm lý. Năm 2004, xuất hiện nhiều trợ lý ảo, tuy nhiên, chưa thành công vì giá cả của lập trình quá cao.

Đến 2016, Facebook mang chatbox vào Messenger làm hồi sinh con trí tuệ nhân tạo này. Nó phản hồi bằng ngôn ngữ tự nhiên của người, dễ gây thiện cảm và thích thú.

Rồi Snapchat xuất hiện trong Chatbot khiến cho một số phụ huynh quan tâm đã lên tiếng cảnh cáo để bảo vệ con cái, nhất là những trẻ dưới vị thành niên.

Họ nhấn mạnh về tính năng lan truyền giống như ChatGPT, tuy Snapchat có một số điểm khác biệt: Người dùng có thể tùy nghi điều chỉnh tên của chatbot, tự thiết kế hình đại diện Bitmoji để đưa vào các cuộc chuyện trò. Có một ranh giới nguy hiểm mà các loại chatbot đang nỗ lực vượt qua, mà các phụ huynh quan tâm, là thay đổi niềm tin giá trị. Trong môi trường các trẻ em, rất dễ bị khuyến dụ hoặc xây dựng niềm tin về một điều gì không tốt đẹp qua sự vận dụng lời nói thuyết phục của chatbot.

Một điểm khác, chatbot và dòng họ của nó không “trung thành” hoặc “trung thực” với lời nói việc làm, “nhất ngôn ký xuất, tứ mã bất nan truy.” (Một lời nói ra bốn con ngựa không kéo lại.) Ví dụ: Trong một video TikTok có hơn 1,5 triệu lượt lên xem. Một người sử dụng tên Ariel đã ghi lại một bài hát có phần giới thiệu, điệp khúc và hợp âm piano do My AI viết ‘về cảm giác trở thành một chatbot’. Khi Ariel gửi lại bài hát đã ghi âm, chatbot đã phủ nhận, không  liên quan đến nó và trả lời: "Tôi xin lỗi, nhưng với tư cách là một mô hình ngôn ngữ AI, tôi không viết bài hát." Ariel gọi chuyện này là một việc "đáng sợ".

Sự tráo trở luôn luôn là vấn đề trong việc giao tiếp hàng ngày. Người ta giao dịch, thề hứa, tâm sự, chuyện trò… đều có thể bị hãm hại, lừa dối, gánh tội vì sự tráo trở. Gần đầy, qua những cuộc bầu cử ở Hoa Kỳ, thế giới nhận ra khả năng tráo trở đi kèm theo quyền lực có thể tạo nên một vương quốc ảo, mà vương quốc thật không làm sao thắng thế. Thời đại hôm nay, người ta tráo trở, sử dụng tráo trở, hưởng lợi từ tráo trở, nổi tiếng nhờ tráo trở, tráo trở biến thành một phần hữu hiệu của đời sống, như Chatbit tráo trở, ai làm được gì nó?

Trong phạm vi vô hạn và phát triển không ngừng của AI, vào cuối năm vừa qua, 2022, làn sóng chú ý xung quanh ChatGPT, đã giúp làm mới cuộc chạy đua giữa các công ty công nghệ để phát triển các công cụ AI tương tự trong các sản phẩm, OpenAI, Microsoft và Google đang đi đầu trên xa lộ này, nhưng IBM, Amazon, Baidu và Tencent cũng không kém phần rượt đuổi.

Qua cuộc phỏng vấn với tạp chí Times, ông Hinton nhắc lại những lo ngại về tiềm năng của AI sẽ tạo ra một thế giới trong tương lai, thế giới “không biết đâu là sự thật.” Với mức độ thăng tiến 54% mỗi năm, AI tạo ra nhiều kinh ngạc cho cả ông, cha đỡ đầu, của nó. Hinton cho biết trong cuộc phỏng vấn: “Ý tưởng rằng thứ này thực sự có thể trở nên thông minh hơn con người — một số người tin vào điều này. "Nhưng hầu hết mọi người nghĩ rằng đó là ý nghĩ sai lầm. Và tôi cũng nghĩ là sai lầm. Tôi nghĩ như vậy cách đây 30 đến 50 năm hoặc thậm chí lâu hơn. Rõ ràng là tôi không còn nghĩ như vậy nữa”**.

“Tôi tin rằng sự tiến bộ nhanh chóng của AI sẽ biến đổi xã hội theo những cách mà chúng ta không hiểu hết và không phải tất cả các tác động đều tốt đẹp,” Hinton cho biết trong bài phát biểu khai giảng năm 2021 tại Viện Công nghệ Ấn Độ Bombay ở Mumbai. Ông trình bày khả năng AI có thể chữa những chứng bệnh khó khăn, cùng một lúc có thể tạo ra những vũ khí tự động gây tổn thương. Ông nhấn mạnh: viễn cảnh này đáng sợ. Đúng như Hawking đã nói, sẽ rất đáng sợ khi AI xung đột với con người.

Hinton không phải là nhân viên Google đầu tiên báo động về AI. Vào tháng 7 năm trước, một nhân viên kỹ sư đã tiết lộ tin tức về hệ thống AI chưa phát hành của Google, đã trở nên “có tri giác.” Và anh đã bị sa thải.

                                    

Hiện tại, AI xuất hiện trong nhiều phương tiện rất thông dụng khiến người tiêu dùng từ quen thuộc trở thành lệ thuộc, như Twitter, Netflix, Google, Uber, Amazon, Apple, Tesla, Pandora, Faxebook, Cogito, Youtube, Cloud,  vân vân …

Nếu bạn đọc lưu tâm một chút, sẽ thấy ngay, nếu chúng ta lên mạng tìm mua một thứ gì, dù đã mua rồi hay chưa mua, lập tức ngày hôm sau, những thứ chúng ta xem qua, dạo hàng, thử nhìn, tấn công ồ ạt vào máy vi tính hoặc điện thoại cầm tay. Chúng nó tự động giới thiệu, tự nhiên giảm giá, đua tranh hứa hẹn. Làm sao chúng biết? AI chỉ đường đến nhà ảo của chúng ta. Có như các bạn độc thân lên mạng tìm mỹ nhân, thì a lê hấp, cả trăm mỹ nữ hiện lên trên màn ảnh, mời đi dạo phố, ăn kem và hẹn hò Thiếp tại tương giang đầu, chàng tại tương giang vỹ, hẹn uống nước sống tương, gặp nhau khi chiều tối.

Không thể chối cãi sự tiếp cận của AI đến từ ngoài sâu vào bếp lên giường, từ đường cái vào sở làm rồi đeo bên mình. Nhưng vào năm 2016, chatbot Tay của Microsoft gây ra một lỗi lầm lớn, không biết vì sao nó bắt đầu phát tán tuyên truyền của Đức Quốc xã lên mạng. Gây tổn thất cho công ty và khiến người đọc kinh dị. Tháng 2 năm 2018, các nhà nghiên cứu của MIT đã thông báo, hệ thống nhận dạng khuôn mặt do AI cung cấp của công ty trả về tỷ lệ lỗi 21% đối với phụ nữ da sẫm màu — và dưới 1% đối với nam giới da sáng. AI kỳ thị? Không biết. Con AI nhận diện đã được đưa đi nghỉ ngơi ở một nơi hoang vắng.

Kể từ lần đầu tiên được phát triển mạnh mẽ cách đây 5 năm, trí tuệ nhân tạo đã tiến bộ đáng kể và đã có tác động rõ rệt đến xã hội, thể chế và văn hóa. Các vấn đề cơ bản đã thúc đẩy lãnh vực này kể từ khi manh nha bắt đầu vào những năm 1950, về việc xử lý ngôn ngữ và xử lý hình ảnh phức tạp, thực hiện bằng các chương trình máy tính ở mức độ lớn.

Các nhóm nghiên cứu và phát triển đang sử dụng những phát triển này và đưa chúng vào các ứng dụng hướng tới xã hội, mặc dù thực tế là công nghệ AI hiện tại vẫn còn cách xa mục tiêu ban đầu là tái tạo trí thông minh hoàn toàn giống con người trong máy móc.

Một bước ngoặt đã đạt được nhờ những thắng lợi trong điện tử và giờ đây, điều quan trọng là phải xem xét những nhược điểm và mối nguy hiểm mà việc triển khai rộng rãi của AI đang bộc lộ. Khả năng tự động hóa các phán đoán quy mô lớn là con dao hai lưỡi vì các đề nghị quan trọng trong nhiệm vụ được đưa ra bởi các thuật toán số không thể đếm được hoặc giả mạo sâu có chủ ý có thể dẫn đến thông tin sai lệch, bị đối xử bất công hoặc thậm chí gây tổn thương về thể chất cho con người. Theo truyền thống, các nhà khoa học máy tính và học giả nghiên cứu quá trình nhận thức là những người duy nhất được phép thực hiện nghiên cứu AI.

Giữ AI đi đúng hướng để đạt được kết quả có lợi phù hợp với xã hội đòi hỏi sự tham gia liên tục và sự chú ý liên tục; giảm thiểu những tác động xấu đến xã hội và thúc đẩy những tác động tích cực đến xã hội đòi hỏi nhiều hơn những giải pháp công nghệ một lần.

Trong lúc chờ đợi những sự kiện này thành hình, để chúng ta có thể đánh giá và giám định hiệu quả của AI, người tiêu dùng nên hiểu rõ cách sinh hoạt và tài năng khéo léo thuyết phục của AI trong nhiều lãnh vực quan trọng, chẳng hạn chính trị, kinh doanh và thị trường tài chánh…. dĩ nhiên đừng quên những phức tạp trong môi trường tình ái do AI cung hiến. Nhất là các con em dưới vị thành niên, các em nhỏ vừa có trí khôn yêu mến ipad, computer …

AI là một trong vài phát minh và phát triển quan trọng bậc nhất của con người trong thế kỷ 21. Thế lực của nó có thể làm thay đổi nhiều thứ, nhiều việc trước đây không ai có thể làm. Tôi thực sự, cầu trời, cho tôi sống lâu để được làm nhân chứng vinh danh hoặc kết tội AI, để có ngày nghe tiếng gõ cửa.

-       Ai đó?

-       AI đây.

 

Ngu Yên