Thơ: Thanh Tâm Tuyền
Nhạc: Cung Tiến
Hát: Bích Liên
Ở cõi đời có nhiều điều khiến mình phải dừng và chậm lại để mà lắng nghe. Như nghe tiếng chim hót ngoài vườn rực nắng, nghe tiếng mưa đêm rả rích quện với tiếng gió chẳng hạn. Nhưng đó chỉ là yếu tố ngoại cảnh làm chạnh lòng những ai đang có nỗi niềm bên trong. Chúng chẳng sánh được với những cảm xúc phát xuất từ đáy lòng thi sĩ biến thành thơ, để rồi thơ chạm vào tim người nhạc sĩ phát ra nốt nhạc, tiếng nhạc làm thổn thức giọng hát và ngân vang trong lòng người.
Đêm – thơ Thanh Tâm Tuyền
Những đêm nào chiến tranh đã quên
Con mắt đen niềm im lặng
Anh vẫn đi hoài trong thành phố Cô đơn
Trưa nắng cháy
Vào sâu trong ghẻ lạnh
Với máu trong tim
Chảy nhanh như máy móc đau ốm
Ở cuối đêm
Em rũ tóc nói những lời mê sảng
Những ám hiệu
Của mặt biển đen không
Tình yêu tuyệt vọng
Anh xé tóc em cùng những cành lá chết
Mùa thu
Ghi thương tích nơi cườm tay
Khóa chặt
Anh xô ngã em từ chóp đỉnh hạnh phúc
Khuôn mặt vỡ tan
Như cẩm thạch
Như nước mắt
Như muôn đời
Không hối hận
Con đường anh phải đi một mình
Trần truồng dã thú
Đón anh ở cuối đường
Hố sâu vĩnh viễn
Không có em
Bên kia bức tường
Anh bị nhốt trong trại hủi
Tiếng ngàn năm em gọi
Yêu nhau hết một đời
Hết một đời chưa đủ
Còn kiếp nào gặp nhau
Anh nguyền rủa
Lời thằng du đãng
Đừng ràng buộc thiên tài
Con chó vào cột nhà
Cho đi hoang làm cơn lốc bi thảm
Cuốn ngay chính mình chết theo không gian….
Nhà thơ Thanh Tâm Tuyền được mọi người xưng tụng là Vua của Thơ Tự Do. Nửa cuối Thế Kỷ 20 ông sáng tác sung mãn, mang thể thơ Tự Do trổi lên ngang tầm với thể thơ Tiền Chiến. Và ông đã thành công trong loại Thơ Mới này.
Ông dùng lối “hành thơ” không vần không vận không số chữ để lột tả ý tưởng đang tuôn trào trong ông. Độc giả đọc thơ Thanh Tâm Tuyền có lúc phải nín thở để đọc hết mạch thơ thì mới thấy ra được ý tác giả là thế nào. Có lúc hoảng hốt vì câu thơ chấm dứt đột ngột, để từ đấy cảm xúc rơi độp xuống vực, tận cùng. Tính kể lể dài dòng hay tính cô đọng của thơ Thanh Tâm Tuyền là thế. Độc giả cứ bị lôi theo dòng tư tưởng mà ông vội vã ghi xuống trang giấy. Ông nín thở viết thì người đọc cũng nín thở mà đọc.
Độc giả đôi khi tự hỏi “Không hiểu trong tâm của thi sĩ Thanh Tâm Tuyền có bao nhiêu ngăn kéo để chứa đựng nhiều nỗi niềm như thế. Có ngăn chứa tình yêu đất nước, ngăn cho tình yêu trai gái, ngăn cho con con người và xã hội, ngăn cho thú vật, cho cây cỏ…" Thi sĩ đa đoan thật!
Thế rồi… thơ để đọc khơi khơi là quên mau cho dù thơ rất hay. Cho nên Thơ cần được phà hơi tiếp sức bằng âm nhạc. Thơ và nhạc kết hợp với nhau làm nên một bàu trời mới, sắc màu mới để thấm vào lòng người dễ dàng hơn và lưu lại lâu hơn.
Khi thơ được phổ nhạc qua làn điệu, âm vực, tiết điệu thì Thơ biến đổi. Nó mang thêm tâm của người nhạc sĩ bên cạnh tình của chàng thi sĩ. Nay thi sĩ Thanh Tâm Tuyền đã có nhạc sĩ Cung Tiến đồng hành. Nhạc sĩ Cung Tiến được thiên phú tài năng trong lĩnh vực âm nhạc, dẫu rằng khi du học ông chọn ngành kinh tế. Ông đã xông pha học thêm về nhạc lý, ký xướng âm, hòa âm, đối âm… do vậy trong ông là một trời mênh mông cả hai lĩnh vực vô cùng khác nhau. Xem vậy chớ, chúng hỗ tương lẫn nhau để giúp ông sáng tác ca khúc vô cùng phong phú. Nhạc phẩm của ông mang nhiều hơi hướm Tây phương, chắc cũng nhờ vào học thức của cả hai lĩnh vực thơ – mơ mộng và kinh tế - thực tế đầy con số.
Ở bài thơ Đêm – Thanh Tâm Tuyền được nhạc sĩ Cung Tiến phổ nhạc thì đây là một sự kết hợp hài hòa, tương trợ lẫn nhau giữa thơ và nhạc. Dường như nhạc sĩ Cung Tiến đã nương theo ý thơ mà đưa âm nhạc vào. Ông không dùng kỹ thuật viết nhạc ca khúc như thường khi nữa, mà cứ để mặc cho nốt nhạc lượn theo con chữ. “Intro” vào bài là chuỗi nốt lơ lửng rải từ cung B giáng trưởng xuống, cùng với những quãng nghịch gây cảm giác lơ lửng như đang trong giấc mơ.
Nhà thơ với tâm trạng ngao ngán chiến tranh. Cuộc chiến gây lòng đau quặn vì hạnh phúc bị vỡ toang, đi với người tình mà như là những mảnh chắp vá hoảng loạn, nỗi sợ, và nỗi ghê tởm. Nói tóm lại đó là một cơn ác mộng trong đêm. Do vậy nhạc sĩ Cung Tiến đã dùng toàn những chuỗi nốt nhạc với rất nhiều dấu hóa bất thường để gây cảm giác ngang trái mà phổ thơ Thanh Tâm Tuyền. Mùi hương đêm nay mang hơi hướm ngai ngái nhờ vào kỹ thuật này.
“Rồi, những đêm nào chiến tranh đã quên - Con mắt đen – niềm im lặng – anh vẫn đi hoài trong thành phố”, nhạc sĩ đã viết một chuỗi nốt với âm vực trung bình. Tiếng hát êm cho thấy đây mới bắt đầu câu chuyện. Để dẫn nhập vào tâm trạng bất an kế tiếp, nhạc sĩ cho câu hát kết thúc ở quãng 6 rất lơ lửng, tắc nghẽn “trong thành phố…”.
“Cô đơn – trưa nắng cháy – vào sâu trong ghẻ lạnh – với máu trong tim – chảy nhanh nhanh như máy móc đau ốm…”, vẫn là tâm trạng không tươi sáng từ ý thơ, nên nhạc sĩ vẫn giữ tiếng nhạc lừ đừ đi lên và dừng ở âm vực cao hơn câu trước. “Ở cuối đêm - ở cuối đêm…” chuỗi nốt nhạc trở lại êm ả bình thường như thơ sĩ đang muốn vỗ về giấc ngủ trở lại.
Nhưng không! “Em rũ tóc nói lời mê sảng – những ám hiệu – của mặt biển đen không – tình yêu tuyệt vọng…” thi sĩ báo hiệu cuồng phong nhưng chưa nổi dậy. Nhạc sĩ vẫn giữ những nốt nhạc êm như mặt biển chưa nổi sóng.
Qua Đêm Thanh Tâm Tuyền trải nỗi lòng ngổn ngang, tơ vò mà ông vẫn chưa tìm được lối thoát. Thế thì Cung Tiến bèn cho bài nhạc kết thúc ở quãng 9. Nốt nhạc kéo dài, nhẹ dần và chìm vào im lặng để hòng thính giả mang hoài cảm giác lửng lơ, tơ vò cùng thi sĩ.
Để thơ và nhạc có gạch nối đến thính giả thì ca sĩ là điểm tựa duy nhất cần có. Ca sĩ nghiệp dư Bích Liên đóng đúng vai trò của mình. Ngoài đời bà là bác sĩ, thế nhưng vì có tài năng trong âm nhạc và ca hát. Bà đã dùng giọng hát có nhiều âm hưởng cổ điển để hát những ca khúc rất trúc trắc này. Kỹ thuật hát của ca sĩ Bích Liên hoàn chỉnh, giọng nhẹ mà rõ lời nên bà đã diễn tả trọn vẹn được nỗi lòng của thi sĩ. Kỹ thuật buông giọng và luyến láy bà đã thành công trong diễn tả nỗi bực tức, thất vọng từ nốt nhạc. Kỹ thuật đưa tiếng hát từ nốt thấp rồi cao vút lên không là lúc bà lột tả được sự thương nhớ mà nhạc sĩ mong muốn. Và cuối cùng để diễn tả nỗi lòng khôn nguôi mà không có lối thoát thì nốt nhạc lơ lửng ở quãng 9, nốt cuối cùng chìm dần vào im lặng. Âm thanh đã chấm dứt nhưng thính giả vẫn lặng im không dám nhúc nhích vì còn mong chờ một điều huyền diệu sắp xảy ra!? Nhạc sĩ Cung Tiến và thi sĩ Thanh Tâm Tuyền còn giao duyên thêm với nhau bài Lệ Đá Xanh. Ca sĩ Bích Liên đóng góp tiếng hát để làm tròn đầy bộ ba “thi sĩ, nhạc sĩ và ca sĩ” cống hiến cho nền âm nhạc Việt Nam nói chung, nơi hải ngoại nói riêng.
Nay dài dòng và nhiều lời với bài thơ Đêm. Bài thơ của thi sĩ Thanh Tâm Tuyền đã làm nên chuyện bộ ba “thi – nhạc – ca” sĩ. Nó đi một vòng tròn, đi từ tim một người để rồi đến tim một người khác, rồi đến một người khác nữa và lây truyền mãi cho đến đời sau. Để có một cái đẹp chân thiện mỹ mà đời sống con người ai cũng mong có.
Thi sĩ Thanh Tâm Tuyền còn giao tình với nhạc sĩ Phạm Đình Chương ở những ca khúc: Bài Ca Ngợi Tình Yêu, Dạ Tâm Khúc, Đêm Màu Hồng, Lệ Đá Xanh. Những ca khúc đã trở thành bất tử!
California, ngày 12 tháng 5 – 2024
Doãn Cẩm Liên
Gửi ý kiến của bạn
