Vở Nevermore của Thắng Đào Đưa “Ngưu Lang Chức Nữ” lên Sân Khấu Ballet Hiện Đại

Người Việt quan tâm đến nghệ thuật tại Houston và quận Cam có lẽ đã quen thuộc với cái tên Thắng Đào, nhà biên đạo múa đầu tiên và duy nhất đã đưa dòng nhạc Trịnh Công Sơn - Khánh Ly hát “live” lên sân khấu vũ ballet Hoa Kỳ qua vở ballet Vết Lăn Trầm.

 

Mới đây, khán giả đi xem ballet hiện đại ở Chicago một lần nữa được giới thiệu với văn hóa đông phương khi nhà biên đạo múa gốc Việt lồng vào vở Ballet “Nevermore”* hình ảnh Ngưu Lang Chức Nữ** trên cây cầu Ô Thước.

 

Vũ ballet và Ngưu Lang Chức Nữ? Từ hồi nào vũ ballet lại phản ảnh câu chuyện dân gian Việt? Phải chăng vũ ballet vẫn luôn là một bộ môn nghệ thuật cao kỳ, xa lạ đối với đa số quần chúng, nhất là đối với người Á Châu vốn khó cảm, khó nhận diện được bản thân qua những câu chuyện thuần túy tây phương? Các vũ công ballet hay các “Ballerina” xưa nay vẫn là hình ảnh những cô gái mắt xanh, tóc vàng, được định nghĩa theo một nét đẹp truyền thống nhất định. Có lẽ vì thế mà một người bạn trong nhóm quả quyết: “Điều kiện nhất thiết để thành công là vũ công ballet phải có ngoại hình xinh đẹp.”  Thật sao, cái đẹp, hẳn nhiên, nhưng không nhất thiết là cái đẹp của khuôn khổ ngoại hình mỹ mãn, mà là cái đẹp tỏa sáng vượt trên mọi định nghĩa, định kiến, cái đẹp khiến tâm hồn lay động. Phải chăng đó mới chính là thứ khiến nhóm chúng tôi chín người lặn lội từ quận Cam đến Chicago xem Elements/Nevermore, và đương nhiên, mỗi người mỗi ý, mỗi mong đợi.

 

Elements là một chương trình múa hiện đại do công ty Hubbard Street Dance Chicago (HSDC) thực hiện nhân kỷ niệm mùa biểu diễn thứ 45 của công ty. Chương trình “Elements” gồm có bốn màn: 1. Coltrane’s Favorite Things do Lar Lubovitch biên đạo; 2. Show Pony do Kyle Abraham biên đạo; 3. Nevermore của Thắng Đào, và 4. BUSK của Aszure Barton. Đây là bốn tiết mục được chọn và biên soạn từ các tên tuổi tầm vóc trong ngành ballet hiện đại Hoa Kỳ với tiểu sử biên đạo từ các nguồn gốc khác nhau, chẳng hạn như biên đạo múa Lar Lubovitch, từng được đề cử giải Tony®, Emmy® và Grammy®, được New York Times bình chọn là “một trong mười biên đạo múa giỏi nhất thế giới.”  Do đó, tất nhiên cả bốn màn đều được biên soạn ở mức độ nghệ thuật cao, đều có khả năng lôi cuốn, mỗi vũ điệu mỗi dáng vẻ, mỗi câu chuyện riêng, nhưng tất cả đều hướng về chung một điểm -  phản ảnh “cái đẹp”của những khía cạnh không hoàn mỹ trong đời sống.

 

Theo giám đốc nghệ thuật Linda-Denise Fisher-Harrell của Hubbard Street Dance Chicago: “Cái đẹp của nghệ thuật là tìm được sự đồng cảm, một sự đồng cảm truyền cảm hứng tức thì cho bạn, hay những cảm xúc nối kết khiến bạn nhận ra mình trong đó…” Với chúng tôi, trong 4 màn, Nevermore của Thắng Đào đáp ứng mảng này, đem lại nhiều cảm hứng, không chỉ vì mình quen thuộc với câu chuyện Ngưu Lang Chức Nữ, hay vì yêu thích bài thơ “The Raven/Con Quạ”*** của Edgar Allan Poe, mà ở một khoảnh khắc nào đó, chúng tôi hoàn toàn bị hút hồn. Điều gì đó trong từng vũ điệu, sự diễn đạt qua những chuyển động, biểu cảm khuôn mặt, từng bộ phận thân thể dằn co như thể vừa tách rời vừa dính chặt, những đội hình biến chuyển, những động tác vừa cứng cỏi vừa mềm yếu, mạnh mẽ mà dịu dàng.

 

Vở Nevermore của Thắng Đào là tác phẩm hoàn toàn mới lần đầu tiên được trình diễn, được biên soạn dựa theo bài thơ “The Raven/Con Quạ, một tác phẩm kinh điển của Edgar Allan Poe, thể hiện sự đau khổ và tuyệt vọng của con người trước sự mất mát và cái chết. Cùng lúc, câu chuyện cổ tích Ngưu Lang Chức Nữ được lồng vào.

 
Được hỏi về sự kết hợp này, Thắng Đào cho biết: “Tôi muốn sử dụng cơ hội sáng tạo này để tạo một chương trình có liên quan đến chính tôi (một người Mỹ gốc Việt), vì vậy tôi đã tìm hiểu về câu chuyện chiếc cầu Ô Thước, thấy có điểm tương đồng trong hình tượng và ý nghĩa so với tác phẩm “Con Quạ” của Edgar Allan Poe. Khi tôi đọc hai câu chuyện, tôi tưởng tượng hai văn bản này đối thoại với nhau, và cảm hứng sáng tạo đến từ đó.”

  

Anh nói thêm: “Sự kết nối mạch lạc giữa hai câu chuyện Đông và Tây cho thấy những kinh nghiệm của con người dù ở phương trời nào vẫn không riêng biệt mà có tính cách chung và phổ quát.  The Raven vẽ lên trải nghiệm của con người qua mất mát và cái chết trong khi Ngưu Lang Chức Nữ đưa ra nghi thức như một cách để vượt qua sự đau khổ bằng hy vọng và ký ức.”

 

Nevermore được mở màn với khung cảnh một ngày xa xưa trong đêm tối u uẩn, với hình ảnh vũ công Elliot Hammans, mặc quần trắng xếp li và áo sơ mi tay phồng kiểu nhà thơ, đóng vai nhân vật chính, ngồi trên chiếc ghế bành làm bằng các thân thể người, hiện ra ủ rũ trong bóng tối ở cuối sân khấu. Người ta thấy hình ảnh của Hammans từ từ dâng lên, tạo ra một chiếc bóng ma quái lơ lửng trên bức tường sau sân khấu. Từ trong đêm sâu, tiếng gõ bắt đầu, ngày càng dồn dập. Những câu thơ từ bài thơ “Con Quạ” xuất thần vang lên trên không trung, hòa nhịp với những cung bậc, nhạc rất ít, chỉ giữ nhịp tạo không khí huyền ảo. Đoàn vũ công nổi lên dưới hình thể một đàn quạ, trong bộ y phục đen tuyền điểm màu xám bạc trên cổ áo và bộ tất màu đỏ phía dưới. Ngay lập tức, người xem nhận ra tài nghệ của biên đạo của Thắng Đào và khả năng diễn xuất của các vũ công. Ở đây, người xem không chỉ trải nghiệm bằng mắt, bằng tai, mà thấy mình hòa nhập vào câu chuyện. Không còn là múa đẹp hay nhạc hay nữa, mà là sự hòa hợp và thăng hoa của thơ, nhạc, nghệ thuật, giọng kể chuyện, những chuyển động cơ thể, đội hình màu sắc, trang phục, tất cả tạo nên một cảm xúc ấn tượng không thể diễn tả bằng lời mà chỉ người ngồi ngay tại chỗ mới có thể hiểu và cảm.

 

Tuy những con quạ đen đại diện cho những điềm gở, đàn quạ ở đây được đặt vào vị trí trung điểm của câu chuyện, là điểm nối giữa con quạ đen của Allan Poe với đàn quạ trên chiếc cầu Ô Thước.  Thắng Đào đã dành nhiều thời gian và nhiều màn giới thiệu đàn quạ với những vũ điệu bay nhảy, điểm khuyết bởi kỹ thuật sử dụng đầu chuyển động theo nhịp ngắt, và tay vươn dài như những móng chim, tạo nên hình ảnh đàn quạ thật ấn tượng, nhất là khi chúng xoắn nhau xếp đội hình tạo nên chiếc cầu Ô Thước đưa Ngưu Lang Chức Nữ lại gần nhau.

 

 

Sự nối kết giữa hai câu chuyện được diễn đạt song song tài tình đến nỗi khi vũ công Jacqueline Burnett xuất hiện trong màu đỏ rực rỡ, người ta không rõ đó là nàng Lenore của Poe hay Chức Nữ của Ngưu Lang. Khi chữ “Nevermore” thốt ra cuối cùng còn âm u vang vọng thì nhạc thay đổi và vũ điệu cũng thay đổi.  Câu chuyện tự lúc nào chuyển sang chuyện tình Ngưu Lang Chức Nữ, và người xem bỗng nhiên nhận ra sự khác biệt giữa một không khí âm u tuyệt vọng bật lên hình ảnh cây cầu Ô Thước nối kết hai người yêu nhau.  Những vũ công đóng vai đàn ô thước trong trang phục nhiều sắc đen và xanh sẫm, với những bàn chân đỏ, bay lên, nối kết nhịp nhàng vào nhau, rồi tách ra, rồi lại xoắn vào nhau, đưa Ngưu Lang trong chiếc áo trắng và Chức Nữ trong chiếc áo đỏ đến với nhau, rồi quyến luyến không rời xa.

 

Điểm đặc biệt ở đây là sự chuyển đổi, đan kết khéo léo từ một thành hai câu chuyện, từ nỗi mất mát đau đớn tuyệt vọng tột cùng đến tình yêu và hy vọng đoàn viên trên chiếc cầu Ô Thước. Văn hóa Đông và Tây bỗng dưng hội nhập. Phải chăng con người dù ở đâu cũng không tránh được nỗi đau và sự mất mát. Tình yêu và khổ đau, hy vọng và tuyệt vọng, cảm xúc của con người là một ngôn ngữ chung - như nghệ thuật, như cái đẹp, thứ lay động tâm hồn, phá vỡ mọi ranh giới.

Đèn bật sáng, chúng tôi đứng lên, vỗ tay theo cả rạp mà lòng vẫn còn ngẩn ngơ xúc động. Vở Nevermore để lại trong nhóm chúng tôi mỗi người mỗi cảm xúc.

 

Theo Hanni Vũ:  “Đây là một kết hợp kỳ diệu của thơ, nhạc, vũ, âm thanh, ánh sáng. Tiếng nhạc khi thì thầm, khi chát chúa. Ánh sáng khi âm u, khi chói chan. Trong tiếng nhạc, trong lời đọc thơ, trong bóng tối, trong ánh sáng, chuyển động của những vũ công đã tạo thành một trải nghiệm nghệ thuật vừa sâu lắng vừa dữ dội. Tôi sẽ không bao giờ quên được!”

Chị Phương Hà cho biết: "Mình thường không thích xem Ballet cổ điển, nhưng lần này, câu chuyện, âm nhạc, sự diễn tả của các vũ công, ý tứ dàn dựng, tất cả đã khiến mình xúc động. Mình đặc biệt yêu vũ công người Á Châu bé nhỏ đã diễn đạt rất "tới"."

Họa sĩ Ann Phong, người không kiềm được xúc động khi nói đến Nevermore cho rằng: “Buổi trình diễn thật sự thu hút khiến tôi “đắm đuối” xem với thật nhiều xúc cảm. Tôi xem xong mà thấy hãnh diện quá! Những người trẻ làm nghệ thuật không ngại bất cứ rào cản nào. Thật mới mẻ, thật táo bạo, mà cũng thật lãng mạn. Hãnh diện nữa vì không chỉ có một tên họ Việt Nam trong danh sách sáng tác, Biên Đạo Múa Thắng Đào, mà còn có nhà thiết kế thời trang Calvin Trần. Tài nghệ của giới trẻ gốc Việt làm nghệ thuật thật lai láng và vượt trội, khiến một người sáng tác như tôi khi xem chương trình cảm giác như được bơi lội thỏa thích trong dòng sông nghệ thuật.

Theo ca sĩ Bích Liên: “Khi nghe giọng đọc thơ vang lên trong bóng tối, tôi hoàn toàn bị thu phục. Được biết đây là giọng đọc của của Peter Castaldi, một ca sĩ hát opera, tôi rùng mình và cảm nhận được từng cảm xúc buồn bã, kinh ngạc, khiếp sợ, khôi hài, hy vọng rồi tuyệt vọng của nhân vật trước và sau khi Con Quạ xuất hiện.”

 

Linh Kochan, một người bạn luôn có tấm lòng với nghệ thuật thốt lên:  “Mình làm sao đưa chương trình này về quận Cam?”

 

Riêng Biên Đạo Múa Thắng Đào khi được hỏi “anh hy vọng gì ở khán giả sau khi họ xem Nevermore” đã tâm sự:  “Tôi ước mong đem lại cho bọn trẻ cơ hội tiếp cận nghệ thuật múa, bọn trẻ - những người như cháu tôi, những người không đi xem múa ballet bởi vì các em không cảm thấy liên hệ, không nhận ra bản sắc gì giống mình, không rút tỉa được điều gì. Tôi hy vọng chia sẻ với khán giả tác phẩm phản ánh bản sắc của chính tôi, một biên đạo múa người Mỹ gốc Á, rồi để nghệ thuật làm công việc của nó, nối kết chúng ta, thay vì chia rẽ.”

 

Ước mong thì nhiều, khả năng thì giới hạn, chúng tôi ra về lòng bâng khuâng nghĩ đến dàn vũ công đa chủng tộc của Hubbard Street Dance Company, đủ các màu da, đủ mọi chủng tộc, đủ mọi bản sắc. Tất cả đều dùng tài năng và cảm xúc của mình nối kết khán giả với một câu chuyện từ phương đông xa xôi, cây cầu ô thước, bằng tình yêu và hy vọng.

 

Liệu khán giả người Mỹ gốc Việt quận Cam và những nơi khác có được xem chương trình này hay không còn tùy thuộc nhiều yếu tố.  Chúng tôi tin, cái đẹp, vượt ngoài mọi giới hạn, sẽ làm công việc kết nối. Nghệ thuật như sứ mệnh của nó, mở cửa tâm hồn, và Nevermore, hẳn sẽ mở nhiều cánh cửa cho những người nào may mắn như chúng tôi, được một lần “gõ cửa.”****

 

 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

 

Thơ của Edgar Allan Poe

Dịch ý sang tiếng Việt: Nguyễn Bích Liên

 

   

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Thơ của Edgar Allan Poe

Dịch ý sang tiếng Việt: Nguyễn Bích Liên

*Tựa đề gốc của bài là “The Raven/Con Quạ).