Nhân Ngày Lễ Thanksgiving, thử tìm hiểu về sắc dân Da Đỏ ở Bắc Mỹ

Cuộc sống quý trọng thiên nhiên của người da đỏ cho ta thấy cách sống mà con người thời hiện đại đáng phải học tập.

    Vào năm 1906, nhiếp ảnh gia người Mỹ, Edward S. Curtis đã thực hiện một bộ ảnh về các bộ tộc người da đỏ của nước Mỹ và văn hóa của họ. Kết thúc chuyến hành trình của mình, ông đã cho ra đời một bộ tác phẩm gồm 20 tập với hơn 1.500 bức ảnh và tài liệu ghi lại lịch sử, cuộc sống, phong tục tập quán của các bộ tộc người da đỏ trên khắp nước Mỹ.

    Người da đỏ là cộng đồng người dân bản địa sống tại Hoa Kỳ từ hàng nghìn thậm chí hàng triệu năm trước. Họ là những người dân du mục được cho là đến từ châu Á khoảng hơn 12.000 năm trước đây thông qua “cầu nối” là vùng đất Alaska hiện nay. Theo thống kê vào đầu thế kỷ XX, có khoảng gần 80 bộ tộc người da đỏ khác nhau sinh sống trên khắp nước Mỹ.

 

Trên thực tế, nhiều học giả ước tính rằng, vào thời điểm mà những nhà thám hiểm châu Âu tìm ra lục địa Châu Mỹ, tại đây đã có trên 50 triệu người bản địa sinh sống. Trong số đó, khoảng 10 triệu người sống tại vùng đất sau này được đặt tên là Hoa Kỳ. Đó chính là những bộ tộc người da đỏ đầu tiên. Sau hàng thế kỷ sinh sống thành các bộ tộc nhỏ, những người da đỏ đã hình thành cộng đồng riêng, họ sống bằng nghề săn bắt hái lượm và sống hòa hợp với thiên nhiên.

    Tuy sau này đều được gọi bằng cái tên chung là “người da đỏ” nhưng từng bộ tộc lại có các nét văn hóa, phong tục tập quán, ngôn ngữ và trang phục khác nhau. Bên cạnh những điểm khác biệt, các bộ tộc này cũng chia sẻ một số đặc điểm chung như cấu trúc xã hội và nét văn hoá đặc trưng.

    Văn hóa của những người Mỹ bản địa có lịch sử đến hàng trăm năm và được phát triển cùng với thiên nhiên. Mọi yếu tố trong cuộc sống người dân da đỏ đều được dựa trên sự phát triển của trái đất. 

    Các bộ tộc người da đỏ tôn thờ linh hồn của các loài động vật như những vị thần. Tuy nhiên họ vẫn giết thịt chúng để làm thực phẩm và quần áo. Họ sẽ không bao giờ bỏ phí bất cứ phần nào của các loài động vật, họ ăn thịt, dùng lông làm áo, sử dụng da làm trống và xương để chế tạo nên các công cụ, vũ khí.

 

Những người da đỏ tin rằng, linh hồn các loài động vật sẽ sống mãi cùng linh hồn bộ lạc. Họ chạm khắc những "totem" hình mặt thú trên khúc gỗ để biểu trưng cho linh hồn người thân trong gia đình hay nhân vật quan trọng trong bộ tộc. 

    Trong nền văn hoá của người Mỹ bản địa, người ta tin rằng mỗi người đều mang linh hồn của một loài động vật nhất định. Khi họ chết đi, linh hồn của họ sẽ sống trong con vật đó.

 

 

Sống bằng săn bắt và hái lượm đơn thuần, những người dân da đỏ rất tôn trọng thiên nhiên. Họ coi thiên nhiên là một món quà của Thượng đế và luôn quan niệm rằng cần phải tôn kính và quý trọng thiên nhiên.

    Cuộc sống của họ thường xoay quanh gia đình. Họ sống một cuộc sống hài hòa, yên bình cẩn thận, hạn chế tối đa việc đổ chất thải ra môi trường.

 

Cuộc sống yên bình của những người da đỏ kết thúc khi các nhà thám hiểm châu Âu đi đầu là Columbus phát hiện ra “vùng đất mới” này. Những “nhà thám hiểm” này đuổi những người bản địa ra khỏi nơi ở của họ và chiếm đất để xây nhiều khu đô thị mới. 

    Nhiều cuộc chiến đẫm máu đã xảy ra nhưng kết quả là, diện tích sống của các bộ tộc người da đỏ ngày càng bị thu hẹp, nhiều bộ tộc thậm chí đã biến mất.

    Sau nhiều năm đấu tranh, cuối cùng chính phủ Mỹ cũng nhận ra tầm quan trọng của những bộ tộc người da đỏ. Nhiều bảo tàng được dựng lên và hệ thống giáo dục cũng đưa lịch sử về các bộ tộc người Mỹ bản địa vào giảng dạy như một cách để bày tỏ sự tôn trọng đến những người dân bản địa này.

    Ngày nay, một số bộ tộc người da đỏ vẫn còn sinh sống ở một số vùng nhất định của Mỹ. Dù số lượng không nhiều nhưng những người dân da đỏ vẫn mang trên mình niềm tự hào về nguồn gốc và sức sống của bộ tộc mình.

 

 

Lịch sử của các thổ dân Mỹ luôn hấp dẫn. Dù là huyền thoại hay không, các thổ dân Mỹ  vẫn có thể truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác một di sản vĩ đại của tổ tiên. Ngày nay mọi người đều tôn trọng giá trị của nền văn hóa, truyền thống, nghi lễ và ngay cả biểu tượng của các thổ dân Mỹ.

 

 

Lịch sử kể rằng người Mỹ da đỏ là những cư dân đầu tiên của lục địa này. Trước thời đại của chúng ta và của tổ tiên chúng ta, các thổ dân Mỹ có lối sống và niềm tin khác mà ngày nay chúng ta coi là mê tín dị đoan. Tuy nhiên, giá trị được truyền qua nhiều thế hệ vẫn rất mạnh mẽ. Từ khởi thủy, tất cả người Mỹ da đỏ đều đến từ khu vực xung quanh Trung Quốc và phía đông Siberia. Những dân tộc này có sự thống nhất về văn hóa rất sâu sắc khi đến Mỹ để trốn lạnh. Trong thời kỳ sông băng, mực nước biển thậm chí còn thấp hơn ngày nay. Điều này đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi qua eo biển Bering.

    Kể từ thời kỳ này, việc di chuyển dân cư trong lục địa Mỹ đã dễ dàng hơn nhiều. Một số nhà sử học cho rằng dân số người thổ dân Mỹ sau đó bị chia cắt và nhiều bộ lạc được hình thành. Nhờ một cây cầu băng nối liền Siberia với Alaska nên các nhóm thợ săn du mục ngẫu nhiên đến châu Mỹ từ châu Á để theo đuổi voi ma-mút. Như vậy, trải qua nhiều thiên niên kỷ, các bộ lạc thổ dân Mỹ đã định cư khắp nước Mỹ, từ Bắc vào Nam.

 

Người thổ dân Da Đỏ sống hòa hợp với thiên nhiên. Họ tôn trọng trái đất và cả thiên nhiên. Họ tin vào sức mạnh siêu nhiên của một số yếu tố có trong tự nhiên. Theo thời gian, họ phát hiện ra sự tồn tại của những mối liên kết gắn kết con người, động vật và thực vật. Vả lại, nhiều nghi lễ của người thổ dân Mỹ giải thích đó là việc nhảy múa với các thần linh. Thần linh thực sự có mặt trong tự nhiên. Vì thế người thổ dân tin vào sự tồn tại của thần linh trong thực vật, cây cối và hoa lá. Cuộc sống ở những vùng thổ dân Mỹ thường được biểu hiện bởi các lễ hội tôn giáo. Khi khiêu vũ cùng các linh hồn, mặt nạ được coi là yếu tố chính. Vì vậy, khi người vũ công đeo mặt nạ, anh ta có thể quên mất con người thực sự của mình trong một thời gian và tập trung vào linh hồn đang xâm nhập trong mình. Các nghi lễ và điệu múa của những bộ lạc da đỏ này không chỉ thể hiện sự tôn trọng cội nguồn của họ mà còn thể hiện sự liên kết giữa họ với môi trường. Họ quan tâm đến các khía cạnh lịch sử, thời gian và không gian. Họ tôn vinh nơi chứng kiến sự ra đời của bộ tộc hoặc nơi cho phép bộ tộc tồn tại trọn vẹn.

 

Các biểu tượng của thổ dân Mỹ giải thích sự đa dạng về văn hóa và tinh thần của họ. Có rất nhiều biểu tượng như vậy nhưng chúng tôi sẽ chỉ đề cập đến những biểu tượng quan trọng nhất.
    – Những Gò Đất: Trái đất là một trong những biểu tượng tinh thần đối với thổ dân Mỹ, bởi vì nó có tính nuôi dưỡng. Chưa hết, người da đỏ còn thực hành chôn cất bằng cách trang trí cho người chết của họ những đồ vật linh thiêng như đồ trang sức, đồ gốm và vũ khí. Họ còn xây dựng các Gò Đất làm mộ tập thể mô phỏng hình dạng bụng của người phụ nữ đang mang thai.

    – Hình tròn: Vòng tròn là biểu tượng của sự vĩnh cửu. Nếu hình dạng này mang tính biểu tượng cho các thổ dân Mỹ thì đó là vì nó là hình dạng của mặt trời, hình dạng của nơi diễn ra hội đồng của các trưởng lão. Đây cũng là hình dạng của teepees (lều vải hình chóp nón).

    – Ngôn ngữ ký hiệu (Thủ ngữ): Mỗi bộ tộc có cách giới thiệu bộ tộc mình trong các cuộc gặp gỡ bằng ngôn ngữ ký hiệu:

    Người Cheyenne thể hiện cử chỉ cắt ngón tay của họ.
    Người Comanches trình bày lại động tác trườn của loài rắn.

    Những người Pawnees làm dấu hiệu của V.

    – Vẽ trên cơ thể và khuôn mặt: Đối với người thổ dân Mỹ, việc vẽ lên cơ thể và khuôn mặt có ý nghĩa đặc biệt. Đó là một thực tiễn kết hợp quyền tự do ngôn luận cá nhân và giao tiếp xã hội. Nó có một số ý thật quan trọng như khi một người da đỏ giết chết kẻ thù, khi anh ta lập được một chiến công anh hùng hoặc khi anh ta tham chiến hoặc khi anh ta đang để tang.

 

 

Geronimo (tiếng Chiricahua: Goyaałé; thường được viết Goyathlay hay Goyahkla trong tiếng Anh) (1829-1909) là một người lãnh đạo thổ dân Mỹ và thầy lang của dân tộc Apache. Chiricahua đã lãnh đạo người dân chống lại Mexico và Hoa Kỳ và sự mở rộng lãnh thổ của họ vào đất của bộ lạc Apache trong nhiều thập kỷ trong các cuộc chiến Apache. 

    Người bộ tộc Apache lãnh đạo cuộc khởi nghĩa của dân da đỏ ở Arizona chống lại người da trắng và quân đội Hoa Kỳ để đòi quyền tự trị. Sau mười năm chiến đấu (1876-1886), ông đầu hàng khi đạt được một số thỏa thuận về quyền lợi với chính phủ Hoa Kỳ, nhưng sau đó chính phủ đã bội ước, ông bị bắt và bị giam lỏng ở Oklahoma (trong khu trại tập trung dành cho người da đỏ) sống như một nông dân trồng ngô đến cuối đời. 

    Lịch sử Mỹ sau này ghi nhận ông như một tấm gương sáng của chủ nghĩa anh hùng nước Mỹ. Lính Mỹ trong thế chiến thứ hai (đặc biệt là lính nhảy dù) thường hô vang tên ông làm khẩu hiệu xung phong trên trận mạc.

 

 

Sitting Bull (1837-1890) nổi tiếng vì đã lãnh đạo các bộ lạc Sioux trong cuộc chiến chống lại chính quyền Hoa Kỳ để tồn tại trên Đại đồng bằng Bắc Mỹ. Còn được gọi là Tatanka-Iyotanka. Sitting Bull sinh ra ở Grand Thung lũng sông, nơi ngày nay được gọi là Nam Dakota. Ông đã nổi tiếng với tư cách là một chiến binh khi mới 14 tuổi.
    Sitting Bull giết con trâu đầu tiên của mình khi mới 10 tuổi và chiến đấu trong trận chiến chống lại một bộ tộc đối thủ khi 14 tuổi. Điều này khiến ông có tên Tatanka-Iyotanka, tên Lakota ngụ ý một con trâu đực đang ngồi trên lưng của nó. Ông đã chiến đấu nhiều trận khi chính quyền Hoa Kỳ mở rộng quốc gia Hoa Kỳ. Năm 1865, ông xâm chiếm Pháo đài Rice mới được xây dựng, ngày nay được gọi là Bắc Dakota. Kỹ năng và sự dũng cảm của ông như một chiến binh đã giúp ông trở thành thủ lĩnh vào năm 1868.
    Khi vàng được phát hiện trên các ngọn đồi, các cuộc đối đầu với chính quyền Hoa Kỳ đã leo thang. Vùng đất nơi vàng được phát hiện là khu vực linh thiêng của người da đỏ. Sitting Bull và người dân của mình quyết định bảo vệ vùng đất và các nhà chức trách đã tuyên chiến. Ông đã đánh bại những người lính Mỹ trong trận Rosebud và trận chiến ở Little Bighorn. Khi quân đội Hoa Kỳ tăng quy mô, Sitting Bull cùng với người của mình chạy sang Canada. Ông trở lại Dakota năm 1881, và bị cảnh sát Dakota bắn chết năm 1890.

 

Black Elk


Người tù trưởng Thánh của bộ tộc Oglala, Heáka Sápa, thường được gọi là Black Elk (tên thánh: Nicholas, 1863-1950), là một wičháša wakháŋ ("thầy thuốc, thánh nhân") và heyoka của người Oglala Lakota. Ông là anh họ thứ hai của thủ lĩnh chiến tranh Crazy Horse và đã chiến đấu với anh ta trong Trận chiến Little Bighorn. Ông sống sót sau Vụ thảm sát đầu gối bị thương vào năm 1890. Ông đã đi lưu diễn và biểu diễn ở châu Âu với tư cách là một phần của Miền Tây hoang dã của Buffalo Bill.

    Black Elk sinh ra trong bộ tộc Oglala Sioux gần sông Little Powder ở Wyoming vào năm 1863. Khi mới 9 tuổi, anh đã nhận được một linh ảnh tuyệt vời. Hình ảnh này miêu tả những người ông tổ tiên, các Quyền lực của Thế giới, mỗi người trao cho Black Elk một món quà và một năng lực đặc biệt. Những người ông   tượng trưng   cho các thế lực Bắc, Nam, Đông và Tây.

   Theo cuốn sách Black Elk Speaks của John Neihardt, tổ tiên đã nói với Black Elk: “Đây là một quốc gia; nó là của anh." Và một giọng nói vang lên, "Này, họ đã trao cho anh trung tâm vòng đai của quốc gia để  nó có thể tồn tại." Với những món quà nhận được, Black Elk đã được trao cho vị trí trung tâm của vòng đai quốc gia. Black Elk nói, “Tôi đang đứng trên ngọn núi cao nhất, và xung quanh, bên dưới tôi là toàn bộ thế giới. Và khi tôi đứng đó, tôi đã nhìn thấy nhiều hơn những gì tôi có thể nói và tôi đã hiểu nhiều hơn những gì tôi đã thấy.” Trong tầm nhìn này, anh ta đã được cho thấy một vòng tròn thiêng liêng của các dân tộc, tất cả các dân tộc cùng chung sống dưới  cùng cha mẹ, tức là nền hòa bình chung, và Black Elk đã được giao gánh nặng để biến tầm nhìn này “ra ngoài".