Hiện nay, khoảng 4 triệu người sống tại Hoa Kỳ mắc bệnh viêm gan C. Chết vì viêm gan C đứng thứ 10 ở Mỹ, nghĩa là ít nhất 25 ngàn người chết mỗi năm. Người Viêt cũng bị viêm gan C, nhưng rất ít hơn so với viêm gan B.
Triệu chứng bệnh viêm gan C: Phần lớn bệnh nhân bị viêm gan C không phát hiện triệu chứng rõ ràng. Chỉ thấy mệt mỏi, không có sinh lực. Chẩn bệnh viêm gan C kinh niên tất nhiên phải lưu ý bụng báng có nước, viêm não (encephalopathy), gan cứng, chân phù thũng, tay đỏ, u mạch hình sao (spider angioma), hay lá lách lớn. Đôi khi còn phức tạp hơn nếu bệnh nhân thêm triệu chứng tâm lý (khoảng 15%). Thử máu thấy phân hóa tố ALT lên cao là tất nhiên phải tìm kháng thể viêm gan C. Thử nghiệm kiếm RNA thuộc viêm gan C để xác định bệnh viêm gan C.
Định bệnh viêm gan C cấp tính tương đối khó khăn, vì ít triệu chứng. Nhiều khi khám bệnh chẳng thấy gì. Thoạt đầu, 1-2 tuần lễ sau khi xâm nhập vào cơ thể, siêu vi trùng C-RNA xuất hiện trong máu. Rồi khoảng 4-6 tuần lễ tiếp theo, phân hóa tố gan ALT từ từ tăng cao trong máu. 8 tới 9 tuần lễ sau nữa, kháng thể siêu vi trùng C bắt đầu xuất hiện trong máu. Mặc dầu có kháng thể, nhưng trong thực tế kháng thể viêm gan C không giúp cơ thể chúng ta chống cự được bệnh hữu hiệu.
Khoảng 3-6 tháng sau khi nhiễm viêm gan C, từ 15% tới 30%, bệnh tự thuyên giảm dần dần, chẳng cần thuốc men gì. Phân hóa tố gan cũng sẽ tự trở lại bình thường. Siêu vi trùng C-RNA biến mất, mặc dầu kháng thể vẫn còn trong máu.
Khoảng 20-30% bệnh trở thành viêm gan C kinh niên, nhưng sức khỏe bệnh nhân bình thường. Lúc này siêu vi trùng C-RNA vẫn tồn tại trong máu, nhưng phân hóa tố gan ALT đã ở mức bình thường và thử nghiệm sinh thiết (biopsy) gan không còn gì trầm trọng. Bênh siêu gan C kinh niên kéo dài cả 2-3 chục năm. Bệnh tiến triển chậm. Chỉ có 20% siêu gan C kinh niên sẽ gây chai gan hay xơ gan (cirrhosis) rồi từ từ làm suy gan.
Sự khác biệt tiến triển bệnh lý siêu gan C thay đổi tuỳ người. Một phần bởi vì hệ thống miễn nhiễm mỗi chúng ta không giống nhau. Phần khác, bệnh nặng nhẹ tuỳ thuộc lượng siêu vi trùng, tùy thuộc loại gen 1A có nhiều nguy cơ khi nhiễm bệnh trong cơ thể, hay tùy thuộc trạng thái miễn nhiễm của mỗi bệnh nhân. Cũng có thể tùy thuộc gen của cơ thể hay tuổi tác, chẳng hạn đàn ông trên 40 tuổi sẽ nhiễm bệnh nặng hơn. Nếu đang bị viêm gan C, mà còn bị nhiễm thêm viêm gan B, tình trạng bệnh lý sẽ tiến triển mau lẹ hơn.
Viêm gan C kinh niên có thể sinh ung thư gan. Nhưng, hầu hết viêm gan kinh niên biến thành xơ gan. Mỗi năm khoảng 3-5 phần trăm bênh nhân xơ gan bị ung thư gan. Cơ nguy ung thư gan sẽ còn trầm trọng hơn nếu bệnh nhân uống rượu hay bị thêm viêm gan B.
Định bệnh: Kể từ năm 1989, định bệnh viêm gan C bằng phương pháp thử nghiệm huyết thanh để kiếm kháng thể. Gần đây dùng phân tử gen tìm RNA viêm gan C có vẻ chính xác hơn. Không những thế, thử nghiệm còn cho phép đi xâu hơn, phân tích 6 loại gen khác nhau. Chẳng hạn, viêm gan C có gen 1 chia ra 1a và 1b. Loại gen viêm gan C gồm 1a, 2a, và 2b xuất hiện khắp nơi trên thế giới. Trái lại loại gen viêm gan C gen 5a chỉ có trong vùng Nam Mỹ Châu và gen 6a hoành hành ở Hồng Kông và Việt Nam. Loại gen 1 có rất nhiều tại Mỹ, 70-80%. Loại gen 2 và 3 ít hơn, khoảng 20-30% ở Mỹ. Như vậy, chúng ta có thể nêu giả thuyết: nếu một người Việt Nam bị mắc viêm gan C từ Việt Nam có thể thuộc loại gen 6a, nhưng nếu sang Mỹ mới bị bệnh, phần lớn sẽ thuộc loại gen 1. Người Việt ở Mỹ cũng có thể bị viêm gan C loại gen 2 và 3, nhưng ít hơn.
Triệu chứng bệnh viêm gan C: Phần lớn bệnh nhân bị viêm gan C không phát hiện triệu chứng rõ ràng. Chỉ thấy mệt mỏi, không có sinh lực. Chẩn bệnh viêm gan C kinh niên tất nhiên phải lưu ý bụng báng có nước, viêm não (encephalopathy), gan cứng, chân phù thũng, tay đỏ, u mạch hình sao (spider angioma), hay lá lách lớn. Đôi khi còn phức tạp hơn nếu bệnh nhân thêm triệu chứng tâm lý (khoảng 15%). Thử máu thấy phân hóa tố ALT lên cao là tất nhiên phải tìm kháng thể viêm gan C. Thử nghiệm kiếm RNA thuộc viêm gan C để xác định bệnh viêm gan C.
Vấn đề theo rõi viêm gan C phức tạp, tùy thuộc mức phân tố ALT cao thấp, siêu âm gan, thiết sinh gan (liver biopsy), v...v... Thiết sinh gan là phần thử nghiệm quan trọng nhất để chuẩn định mức nguy hiểm của viêm gan C.
Điều trị viêm gan C: Chừng nào phân hóa tố ALT lên cao trong máu là lúc đó phải nghĩ tới chuyện điều trị. Năm 1991, bắt đầu chích thuốc Interferon để chữa viêm gan C. Phải điều trị trong 6 tháng liên tục, nhưng chỉ có hiệu quả khoảng 10-15%. Nếu chích Interferon lâu hơn, từ 12 tới 18 tháng, hiệu quả sẽ tăng, khoảng 20 tới 25%. Thuốc mới Peg-Interferon có khả năng trị bệnh khá hơn, trên 50% và đó là tin đáng mừng cho chúng ta.
Năm 1998, y học bắt đầu dùng thuốc uống mới Ribavarin cộng thêm chích Interferon trong 6 tháng và thấy hiệu quả có vẻ khá hơn. 40% chữa trong 1 năm sẽ cầm chân được siêu vi trùng C, 6 tháng sau khi ngưng thuốc. Chữa tổng hợp cả 2 thứ: vừa uống thuốc, vừa chích thuốc sẽ có hiệu quả tốt hơn là điều trị riêng rẽ. Hiệu quả điều trị cũng tùy thuộc các gen siêu gan C khác nhau. Chẳng hạn nếu bị gen loại 1 có hiệu quả 30%. Nếu bị gen loại 2 hay 3, có hiệu quả 65%. Khoảng 10-15% bệnh nhân vì công phạt thuốc đã phải bỏ cuộc.
Sau hết, chúng ta nên lưu ý ít điều sau đây:
- bệnh viêm gan C thường phối hợp bệnh liêt kháng HIV.
- Viêm gan C truyền nhiễm qua ngả tình dục (3-5%).
- Siêu vi trùng xâm nhập cơ thể người nhà hay bạn bè qua đường máu.
- Phải coi chừng che đậy những vết thương.
- Không nên dùng chung dao cạo râu hay bàn chải đánh răng chung với người khác.
- Những người sống chung trong nhà, vợ chồng, hay bạn bè luyến ái qua lại đều phải thử máu truy tầm viêm gan C.
- Nếu đã bị viêm gan C, phải tránh uống rượu.
- Nếu đã bị viêm gan C phải chích ngừa siêu gan A và B. Vì nếu đã bị siêu gan C còn thêm 2 thứ viêm gan A và B sẽ nguy hiểm hơn.
(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., F.A.A.F.P.; E-mail: [email protected]; Điện thoại; (714) 547-3915.
Send comment
