Tính Dễ Mến Của Các Nghệ Sĩ Mà Tôi Được Biết
Đòan Thanh Liêm
Tôi là người chuyên họat động xã hội, nên có dịp gặp gỡ với rất nhiều giới trong xã hội. Đặc biệt sau năm 1975, giữa cái thời “thất cơ lỡ vận”, thì lại hay gặp bà con đồng cảnh ngộ để mà an ủi, nâng đỡ tinh thần cho nhau. Nay đã tới cái tuổi “thất thập cổ lai hy” rồi, mà nhớ lại bao nhiêu kỷ niệm vui có, buồn có với bà con, bằng hữu, nhiều khi tôi cảm động đến ứa nước mắt. Trong bài viết này, tôi xin ghi lại những nét dễ mến của các nghệ sĩ mà tôi có duyên được quen biết thân thương, trong những năm qua ở Việt nam cũng như ở bên đất Mỹ.
1/ Nhà văn Nguyễn Thụy Long (1938-2009)
Tác giả cuốn truyện “Loan Mắt Nhung” vừa mới lìa đời tại Saigon vào đầu tháng Chín 2009 là một nhà văn có sức sáng tác thật phong phú, mặc dầu cuộc sống của anh gặp nhiều nỗi truân chuyên vất vả, nặng nhọc. Sau năm 1975, qua nhà báo Sao Biển Trần Ngọc Thanh, vốn là anh em cột chèo, tôi có dịp gặp gỡ với nhiều anh em nghệ sĩ mà hầu hết đều đã bị đi tù, như nhà báo Thái Dương, đạo diễn Hòang Vĩnh Lộc, nhà văn Nguyễn Thụy Long v.v…Lũ con của Sao Biển vẫn gọi là bác” Long Râu”, để phân biệt với bác “Long Đất”.
Trong nhiều năm Long Râu và Sao Biển cặp kè đi “buôn chui” chung với nhau, với mỗi người cỡi chiếc xe đạp về tận các miền quê ngọai ô mua gạo, thịt cá và cả rượu đế... đem vế bán tại thành phố. Nhưng nhiều lúc bị tóan “quản lý thị trường” phục kích đón đường tịch thu hết tất cả hàng hóa. Có lần cả hai người mặt mày tiu nghỉu, bơ phờ ghé qua nhà tôi, vừa mệt nhọc, khát nước đói bụng, lại vừa buồn bã vì mất hết cả vốn liếng. Bà xã nhà tôi bèn phải vội vàng nấu tạm chén mì cho hai anh em ăn đỡ cầm hơi. Trải qua những lúc ngặt nghèo như thế, chúng tôi lại càng gắn bó thân thương với nhau, và càng có dịp tâm sự vơi đày với nhau. Tính Long thật hiền khô, nhẫn nại, chịu đựng và lúc nào cũng tỏ sự quý mến với gia đình chúng tôi. Anh không nói gì nhiều hay than vãn gì về nghịch cảnh phải trải qua, nhưng vợ chồng chúng tôi thì rất thông cảm chia sẻ với nỗi khó khăn bế tắc của Long suốt những năm tháng đằng đẵng như thế.
Nay Long vừa từ giã cõi đời trong sự thương tiếc của biết bao nhiêu bà con, bằng hữu, và nhất là của số đông độc giả đã từng mến mộ văn tài của anh, tôi xin cầu chúc Anh được luôn thanh thản nơi Cõi Vĩnh Hằng, thóat được những phiền lụy nơi cõi thế gian này.
2/ Họa sĩ Nguyễn Thị Hợp.
Bắt đầu từ tháng 9/2009, thì anh chị Nguyễn Đồng/Nguyễn Thị Hợp bắt đầu nghỉ hưu và chỉ còn làm việc bán thời gian tại ban Kỹ thuật cho báo Người Việt. Cặp uyên ương họa sĩ “tình Bắc duyên Nam” này thật là tâm đầu ý hợp với nhau dễ đến trên 40 năm rồi. Chị Hợp là người con gái từ đất “Quan Họ Bắc ninh”, lúc nào cũng nhẹ nhàng thanh thóat trong lối ứng xử, cũng như trong công việc chuyên môn nghệ thuật. Tôi lại còn mến chị hơn, khi biết được chị Hợp chính là người cháu của giáo sư Nguyễn Tường Phượng vốn là một bậc thầy dậy yêu quý của tôi tại Trung học Chu Văn An ở Hanoi trước 1954.
Ngòai sự thành công về nghệ thuật với bao nhiêu tác phẩm có giá trị cao đã từng được công chúng ưa chuộng, anh chị Hợp Đồng đã đóng góp rất nhiều cho việc minh họa bao nhiêu là sách, báo, tạp chí. Anh chị làm việt miệt mài tại cơ quan, cũng như tại tư gia. Nhất là còn để giúp các tổ chức từ thiện nhân đạo, cụ thể như vài năm gần đây chị đã tặng một búc tranh rất giá trị cho Mạng Lưới Nhân Quyền Việt nam để bán đấu giá gây quỹ cho tổ chức chúng tôi. Chúng tôi lại còn có chung với nhau một số đông các bạn mà hiện còn ở lại Việt nam, điển hình như chị Hùynh Thanh Vân là bà xã của cố giáo sư Nguyễn Ngọc Lan, anh Nguyễn Ngọc Thạch mà hồi trước 1975 hay viết cho mục ký tên “Tư Trời Biển” v.v…
Có thể nói chị Hợp là hiện thân của truyền thống đạo hạnh tu thiền đã có từ lâu đời trong một số gia tộc ở nước ta. Trong một xã hội đày biến động với bạo lực giả dối trong nhiều lãnh vực, chúng ta rất cần đến những tâm hồn bình thản, thóat tục như anh chị Hợp Đồng vậy.
3/ Họa sĩ Bé Ký.
Tài năng của họa sĩ Bé Ký đã được khẳng định từ trên nửa thế kỷ nay, không những ở Việt nam, mà còn ở nhiều nơi trên thế giới như ở Pháp, ở Nhật, ở Mỹ nữa. Chị giáo sư Phan Ngọc Quới đã từng viết về Bé Ký trên báo Times of Vietnam hồi năm 1957-58. để giới thiệu tài năng mới này cho giới thưởng ngọan người Mỹ ở Saigon thời đó. Từ ngày qua Mỹ năm 1996 đến nay, tôi lại có duyên được gần gũi quen biết thân thương rất nhiều với cặp vợ chồng họa sĩ Bé Ký/Hồ thành Đức. Hồi năm 2001-02, lúc cộng tác với báo Viễn Đông của nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang, tôi hay được hai vợ chồng họa sĩ này cho ăn cơm trưa vì tòa báo trên đại lộ Bolsa ở ngay bên kia đường, đói diện với cư xá của họ. Tôi còn được biết là hai người rất quý mến Luật sư Nghiêm Xuân Hồng là bậc tu thiền rất đạt đạo vào những năm cuối đời. Bé Ký muốn xin vẽ búc ảnh để làm kỷ niệm, mà Luật sư Hồng lại không chịu, ông nói “không muốn lưu lại hình tướng” nào trước lúc lìa đời.
Từ nhiều năm nay, Bé Ký bị bệnh lãng tai, phải nói thật lớn thì mới nghe rõ. Nhưng chị vẫn siêng năng đọc báo, mỗi ngày đọc hết cả 3-4 tờ nhật báo xuất bản ở miền Nam California. Chị rõ rệt là một người có “trái tim Bồ Tát” giàu lòng thương cảm nhân hậu đối với những người gặp cảnh khó khăn bế tắc. Cụ thể anh chị Bé Ký/Hồ Thành Đức đã cho đến cả mấy chục bức tranh để giúp các tổ chức từ thiện nhân đạo bán đấu giá để gây quỹ (fundraising), điển hình cho tổ chức SAP/VN, cho Mạng Lưới Nhân Quyền VN v.v… Anh chị lại còn được tổ chức “Artists for Human Rights” (AFHR = Nghệ sĩ phục vụ Nhân quyền) mời tham gia triển lãm để gây quỹ cho Hội nữa. Đây quả là một vinh dự không những cho bản thân anh chị, mà còn cho cả cộng đồng người Việt ở hải ngọai nữa.
4/ Họa sĩ Vũ Hối.
Họa sĩ Vũ Hối đã thành danh từ trên 50 năm, đã được Tổng thống Kennedy tiếp kiến năm 1963, và gần đây vào năm 1995 lại được cả Tổng thống Vaclac Havel của Tiệp khắc tiếp kiến nữa. Ông còn nổi danh với trường phái “Thư Họa” (calligraphy), rồi gần đây còn phát triển cả về bộ môn nhiếp ảnh và làm thơ nữa. Đến nỗi trong một tác phẩm có cả bốn bộ môn : “Thi, Thư, Ảnh, Họa” đều được gồm chung trong khung cảnh một bức tranh. Đã có nhiều địa phương tổ chức “Vinh Danh Họa sĩ Vũ Hối vì công trình 50 Năm Hoật Động Văn Hóa - Nghệ Thuật “, mà mới nhất đây tại vùng thủ đô Washington DC vào đầu tháng 8/2009.
Nhưng ngòai cái tài năng xuất chúng này, Vũ Hối lại là một con người chân chất, bao dung nhân hậu. Anh được sự yêu mến quý chuộng của rất đông đảo bạn bè tại khắp nơi, và hay được mời đi triển lãm ra mắt công chúng tại nơi có nhiều người Việt định cư sinh sống. Là người tù nhân chính trị bị tra tấn hành hạ đến hư mất cả một con mắt, ấy thế mà anh vẫn không hề biểu lộ sự hận thù ghét bỏ gì đối với người đã hành hạ, đối xử tàn tệ độc ác đối với mình. Đó là một thái độ cao cả, khoan dung độ lượng của bậc sĩ phu quân tử ngay đối với kẻ thù của mình.
Ngòai ra tôi còn được chứng kiến sự tham gia đóng góp rất là hào phóng tích cực của anh trong các tổ chức gây quỹ cho công tác từ thiện nhân đạo của nhiều hội đòan, đặc biệt là của giới sinh viên, học sinh.
Mấy lần đến thăm gia đình anh ở Maryland gần miệt thủ đô Washington DC, tôi được chứng kiến cái cảnh gia đình thuận hòa êm thắm, hai anh chị cùng với lũ con và cháu rất đông đều sống chung nhau dưới một mái nhà rộng rãi khang trang mà lại rất ngăn nắp gọn gàng, sạch sẽ. Vào tháng 6/2009 vừa đây, tôi đã đến thăm anh ở một thành phố gần với Baltimore, thì tất cả gia đình với 16 người vừa con, vừa cháu mà sinh sống an vui, đằm thắm cả ba thế hệ với nhau. Rõ rệt đây là điều hiếm có trong xã hội ở nước Mỹ ngày nay vậy.
5/ Nhà văn Dõan Quốc Sĩ
Vừa là nhà giáo, vừa là nhà văn, nên văn phong của tác giả lão thành Dõan Quốc Sĩ tóat ra một nhân cách hiền lành, dịu dàng của một ông thầy vừa có lương tâm chức nghiệp, yêu mến học trò, mà vừa có lòng say mê đối với công việc chung của xã hội, của đất nước. Thế hệ sinh viên di cư từ miền Bắc năm 1954 như chúng tôi, thì tất cả đều quen biết anh Sĩ, vì gia đình anh ở trong cùng một khu vực Đại học xá Minh Mạng ở Chợ Lớn. Mà anh lại tham gia viết báo lúc đầu với đặc san “Lửa Việt”, rồi sau này với tạp chí “Sáng Tạo” cùng với các anh Trần Thanh Hiệp, Mai Thảo, Nguyễn Sỹ Tế, Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên v.v…
Sau năm 1975, cùng với nhiều văn nghệ sĩ khác, anh bị đi tù mãi trên miệt cao nguyên Pleiku, Kontum. Rồi còn bị bắt lại lần thứ hai với mức án khá nặng, lien hệ đến việc gửi bài vở ra đăng báo ở nước ngòai.Khi anh Sĩ bị tù lần thứ hai, tôi có mấy lần đến thăm chị ở khu Trần Bình Trọng/Thành Thái . Chị Sĩ là ái nữ của nhà thơ trào phúng nổi tiếng trong Nhóm Tự Lực Văn Đòan hồi tiền chiến, đó là Cụ Tú Mỡ Hồ Trọng Hiếu. Sau năm 1954, gia đình ông cụ ở lại ngòai Bắc. Chị kể lại là : Có lần cơ quan an ninh văn hóa ở Hanoi mời ông cụ đến để cho cụ xem một số sách báo do anh Sĩ viết ở miền Nam, và họ hạch sách cụ là “sao ông để cho con rể ông lại viết bài chống lại đảng và nhà nước thế này"” Ông cụ bèn trả lời “Hắn là con rể, mà đã xa cách chúng tôi từ hồi hai vợ chồng cưới nhau từ cái thời kháng chiến chống Pháp, chúng tôi có liên lạc được với nhau bao giờ đâu. Như vậy, làm sao mà lại bắt cha mẹ vợ chịu trách nhiệm về hành vi của người con rể đã xa cách cả mấy chục năm nay rồi"” Anh Sĩ lại còn là người rất thân thiết với Luật sư Trần Văn Tuyên là bậc đàn anh rất quý mến của tôi trong Luật sư Đòan Tòa thượng Thẩm Saigon trước năm 1975. Cả hai ông bà Luật sư Tuyên đều rất quý mến tài năng và tư cách của anh Sĩ.
Nhân tiện tôi cũng xin kể lại việc trong một dịp khác đến thăm chị Sĩ, tôi cũng được gặp bà cụ thân mẫu của anh Sĩ nữa. Cụ sống ở ngòai Bắc với con trai khác là Dõan Nho là một sĩ quan ngành quân nhạc. Bà cụ tuy lớn tuổi, nhỏ người nhưng vẫn còn lanh lợi, minh mẫn. Tôi thấy rõ ràng anh Sĩ được thừa hưởng cái nết na của bà mẹ hiền này, đúng như dân gian ta thường nói: “ Phúc Đức tại Mẫu”.
Bài viết này tới đây đã dài rồi, mà tôi vẫn còn muốn viết về nhiều nhân vật nghệ sĩ có tính tình dễ mến khác nữa. Như vậy, tôi xin khất để trong những bài sau, tôi sẽ viết tiếp để hầu chuyện quý độc giả nhé./
California, Mùa Vu Lan Kỷ sửu 2009.
Gửi ý kiến của bạn
