Chơi Bài Chòi

Bạn thân,
Ngày Xuân sao bạn không về" Tôi biết có thể là chuyện cũng phức tạp, khó nói qua thư tín, nhưng vẫn không dằn được lòng phải hỏi. Dù vậy, cứ hãy để tôi tin là vì cuộc sống ở Hoa Kỳ thập phần bận rộn. Và để tôi kể cho bạn nghe về một trò chơi - Bài Chòi - của đồng bào Miền Trung, dựa theo báo Thể Thao Văn Hóa. Coi như qua cũng mấy ngày Xuân.

Bài chòi là một trò chơi phổ biến trong những ngày Tết ở miền trung. Trước khi tổ chức bài chòi, người ta dựng chín cái chòi, chuẩn bị một khay đựng quà thưởng, một bộ bài tổ tôm và mời cho được chú hiệu, người thông thuộc các điệu hát, hò. Chiến tranh đã làm gián đoạn trò chơi vui nhộn và bổ ích này. Ngày nay, những người từng chơi bài chòi đang cố gắng gây dựng lại một thú chơi xuân cùng những điệu hát bài chòi dân dã.

Bài chòi là một trò chơi truyền thống rất quen thuộc và phổ biến trong những ngày Tết ở các tỉnh miền trung Trung Bộ, từ Thừa Thiên - Huế đến Bình Định. Vào những ngày 29-30 Tết, các làng xóm ở nông thôn đều chuẩn bị lo chọn đất dựng chòi để vui Xuân.
Nơi chọn để dựng chòi phải là khu đất cao ráo, mát mẻ và bằng phẳng, thường là sân đình, sân miếu. Người ta dựng lên hai dãy chòi lá đối diện nhau. Mỗi dãy có bốn chòi. Mái lợp lá, trụ cột bằng thân tre dài, vuông vức, mỗi cạnh chừng vài mét. Sạp lót ván hay lót khịa đan bằng cật tre già có trải chiếu, cách mặt đất chừng vài mét. Người chơi bài chòi thường kéo theo cả gia đình hay bạn bè cùng ngồi cho vui. Riêng một chòi ở giữa có vẻ cao ráo và bề thế gọi là chòi trung ương. Tất cả chín chòi liền nhau theo hình chữ U. Giữa hai dãy chòi là lối đi rộng khoảng năm sáu mét. Đối diện với chòi trung ương là nơi làm việc của Ban Trị sự, có kê bộ phản ngựa, trải chiếu hoa, trên để sổ sách, trà nước, khay đựng vật dụng mang đến thưởng cho những người trúng bài. Kế bên là ban nhạc để giúp vui hoặc để đánh nhịp chú hiệu khi hô bài. Ngoài ra còn có trống chầu, trống cơm và phèng la…

Người chơi bài chòi phải mua chòi. Có tất cả chín chòi chia làm chín phần tiền, khi phát thưởng, Ban Tổ chức giữ lại một phần chi dùng gọi là “tiền xâu”.

Bài chòi dùng bài Tổ tôm, có tất cả 30 cặp bài. Người ta dùng chín chòi mỗi chòi có ba lá (9x3=27), vậy có thể tùy nghi bớt ra ba cặp.
Tên bài có thể là tên gọi nửa Hán nửa Việt như:
- Thuộc pho sách có: Nhất nọc, nhì nghèo, ba gà, tứ tượng, sáu tiền, bảy thưa, tám dây, cửu điều, năm dây.

- Thuộc pho vạn có: Nhất trò, nhì bí, tam quăng, ngũ trợt, lục chạng, bảy dây, bát bồng, cửu chùa, thứ giống.
- Thuộc pho văn có: Chín gối, nhì bánh, ba bụng, tứ cẳng, ngũ rún, sáu miểng, tám tiền, đổ ruột, bảy liễu.
Và còn ba bài nữa là: Thế tử, Bạch huê và Ông ầm.

Mỗi quân bài được viết trên mỗi thẻ tre có bề rộng bằng hai ngón tay và bề dài chừng vài tấc tây.
Bộ bài có 27 cặp, chia làm hai, một nửa số bài cho vào chiếc ống tre tra vào trụ gỗ chôn ở giữa sân khấu cao vừa tầm người, và một nửa thì đem chia đều cho chín chòi, mỗi chòi ba thẻ.

Chú hiệu thường là một người có giọng tốt, nhanh nhẹn, biết hô các làn điệu dân ca như vè, bài chòi, hát bội, hát hò và có tài pha trò để góp vui.
Mỗi chòi có phát một chiếc mõ tre, riêng chòi trung ương thì phát chiếc trống cơm. Khi đã đủ người chơi, kèn trống bắt đầu nổi lên ầm ĩ.
Chú hiệu bưng khay đựng quân bài lần lượt đến từng chòi cho khách bốc đủ ba thẻ. Xong, anh hô hiệu: Hai bên chòi lẳng lặng mà nghe róc rách ống tre, con gì lại ra...” rồi xướng ngay lên một quân bài, hoặc ca xong một bài có liên hệ rồi hô rõ tên sau. Chẳng hạn chú rút thẻ bài “nhất trò”, thì hô:
“Đi đâu mang sách đi hoài
Cử nhân chẳng đậu tú tài cũng không”
Bớ... bớ... Nhất trò!

Một khi có chòi nào trúng con bài “nhất trò” thì gõ lên ba tiếng mõ cốc, cốc, cốc hay ba tiếng trống cơm tum, tum, tum. Chú hiệu liền chạy đến trao cho chòi thẻ bài ấy.

Đoạn chú hiệu đưa tay lắc lắc chiếc ống, rút thẻ bài rồi hô tiếp:
“Vai mang túi bạc kè kè,
Nói quấy, nói quá người nghe rầm rầm”
Bớ... bớ... Ông ầm!

Hoặc:
“Sông sâu anh bắc cầu Khum,
Em đi cho khéo kẻo ngã ầm xuống sông”
Bớ... Ông ầm!

Chòi nào có con bài “Ông ầm” thì gõ mõ, gõ trống để báo hiệu. Nhiều câu nghe tức cười, như:
“Chồng nằm chính giữa
Hai vợ hai bên
Lấy chiếu đắp lên
Cũng là ba bụng”
(Ba bụng)

Hay:
“Tiếc công bỏ cú nuôi cu
Cu ăn cu lớn cu gù cu bay
Cu say mũ cả áo dài
Cu chê nhà dột phu hoài duyên em!” (Chín cu)

Khi chòi nào trúng đủ ba con bài trong thẻ là bài đã tới, chòi đó phải hồi trống hay hồi mõ. Chú hiệu chạy đi các chòi thu hồi thẻ bài, sau đó bưng đến chòi trúng thưởng chiếc khay đựng tiền và lá cờ đuôi nheo mầu xanh xanh, đỏ đỏ.
Để chơi ván khác, chú hiệu tiếp tục phát thẻ cho các chòi. Cứ thế mà cuộc chơi luôn luôn hào hứng, sôi nổi cho đến ván thứ chín mới mãn.
Sau chín ván, chòi nào cắm nhiều lá cờ đuôi nheo trên nóc chòi thì chòi đó lấy làm hãnh diện lắm!

Bạn thân,
Chúc bạn những ngày Xuân vui. Tôi nơi đây cũng không biết lấy gì vui. Mọi chuyện cũng là gượng thôi.

• Mời Dự Lễ Trai Đàn Hiệp Kỵ Ht Tâm Giác, Ht Thanh Long
• Truyền Thông: 75% Dân Chủ Tin, 79% Cộng Hòa Không Tin
• Từ Quyền Can Thiệp Đến Nghĩa Vụ Can Thiệp
• “mother’s Day” Nhớ Về Mẹ