Dù đa phần tóc bạc là kết quả của quá trình lão hóa, nhưng một số yếu tố khác về môi trường và lối sống có thể góp phần khiến tóc bị bạc sớm. (Photo: Kateryna Onyshchuk, istock.com)
Một sáng nào đó, khi soi gương bỗng thấy trên đầu mình có tóc bạc, nhiều người sẽ cảm thấy như “tuổi già đã ập đến.” Liệu có cách nào để trẻ mãi không già? Tin buồn là khoa học vẫn chưa tìm ra cách để chặn đứng quá trình lão hóa. Vậy nên, nhiều người đành tìm cách che đậy dấu vết của thời gian – nhuộm che tóc bạc.
Che tóc bạc là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ MK trên toàn thế giới. Một hộp thuốc nhuộm sẽ giúp tạm thời che đi một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của lão hóa: tóc bạc. Nhưng tại sao tóc lại bạc, và liệu trong tương lai, khoa học có thể tìm ra cách để đảo ngược quá trình này không?
Câu trả lời có lẽ nằm trong các nang tóc (hair follicles), đây là nơi mà các tế bào melanocyte sản xuất sắc tố melanin để tạo màu cho tóc. Khi các tế bào này không còn hoạt động hiệu quả hoặc sản xuất ít melanin hơn, tóc sẽ bắt đầu bị bạc.
Melissa Harris, giảng sư sinh học tại Đại học Alabama, Birmingham, giải thích: “Chức năng chính của các tế bào melanocyte là sản xuất sắc tố, và truyền vào sợi tóc khi tóc đang mọc.” Cũng như màu da, màu tóc được cho là đã tiến hóa để bảo vệ cơ thể chống lại ánh nắng mặt trời.
Mặc dù mục đích tiến hóa ban đầu của màu tóc có thể đơn giản là vậy, nhưng khoa học đằng sau việc nghiên cứu màu tóc thì không hề đơn giản. Màu tóc được quyết định bởi hàng trăm gene, có đến 99% màu tóc được xác định bởi di truyền, nên đây là một trong những đặc điểm di truyền rõ ràng nhất của chúng ta.
Sự thật 1: Tóc bạc chứa đầy không khí
Mỗi sợi tóc đều trải qua một chu kỳ tăng trưởng (còn gọi là chu kỳ tóc) gồm bốn giai đoạn:
1. Giai đoạn tăng trưởng: kéo dài nhiều năm, trong đó các tế bào tóc phát triển từ nang tóc.
2. Giai đoạn chuyển tiếp: sự phát triển tóc chậm lại và sợi tóc bắt đầu tách ra khỏi nang tóc.
3. Giai đoạn nghỉ ngơi: nang tóc chuẩn bị rụng tóc cũ và bắt đầu mọc tóc mới.
4. Giai đoạn rụng: trong giai đoạn này, mỗi ngày có hàng chục, và đôi khi hàng trăm, sợi tóc rụng.
Chu kỳ tóc cứ lặp đi lặp lại, diễn ra liên tục, và mỗi nang tóc có một lịch trình riêng.
Anagen hay giai đoạn tăng trưởng là giai đoạn phát triển quan trọng của tóc. Quá trình tạo sắc tố tóc diễn ra trong giai đoạn này. Khi chu kỳ tóc bắt đầu, các tế bào gốc (stem cells) bên trong bầu nang tóc tạo ra các tế bào melanocyte, những tế bào này sẽ sản xuất sắc tố. Các tế bào melanocyte sẽ chết vào cuối chu kỳ tóc, và khi chu kỳ tóc mới bắt đầu, nang tóc lại sinh ra các tế bào melanocyte mới từ các tế bào gốc.
Nhưng theo thời gian, các tế bào melanocyte mất dần năng lượng, sản xuất ít sắc tố hơn và đến một lúc nào đó không còn sản xuất sắc tố nữa. Số lượng tế bào gốc (stem cells) cũng giảm dần theo thời gian, khiến nang tóc không thể tạo ra các tế bào melanocyte mới cho chu kỳ tóc mới. Kết quả là, thay vì được lấp đầy bởi melanin, sợi tóc chứa đầy không khí. Và do thiếu melanin, mắt chúng ta sẽ nhìn thấy sợi tóc có màu bàn bạc hoặc bạc trắng hẳn.
Sự thật 2: Tóc bạc không chỉ do quá trình lão hóa
Khi sợi tóc đã mọc ra khỏi nang tóc, màu sắc của tóc sẽ không thể thay đổi. Có một huyền thoại lâu đời rằng stress quá độ có thể làm người ta “bạc đầu sau một đêm.” Sự thật là, căng thẳng có thể gây ra một tình trạng gọi là “telogen effluvium” (rụng tóc trong thời kỳ ngưng phát triển). Đây là tình trạng tóc ngừng phát triển và rụng nhiều hơn bình thường. Khi nhiều tóc bị rụng nhiều, những sợi tóc bạc đang có sẽ trở nên dễ thấy hơn, tạo cảm giác như tóc bạc nhiều hơn.
Tuổi tác không phải là yếu tố duy nhất có thể khiến các tế bào melanocyte mất khả năng hoạt động. Di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tóc bị mất sắc tố. Chủng tộc và sắc tộc cũng liên quan đến độ tuổi có tóc bạc – người gốc da trắng thường có tóc bạc sớm hơn đến một thập niên so với người gốc da đen.
Các yếu tố môi trường và lối sống cũng có thể tăng nguy cơ bạc tóc sớm. Thí dụ như hút thuốc, tiếp xúc với tia UV, thiếu hụt dinh dưỡng, tiếp xúc với không khí ô nhiễm và uống rượu, bia nhiều. Ngoài ra, một số bệnh tật như neurofibromatosis (một chứng bệnh bẫm sinh làm cho người ta bị mọc rất nhiều khối u trên khắp cơ thể), bệnh tuyến giáp (thyroid disease), bệnh bạch tạng (vitiligo) hoặc hội chứng Griscelli (Griscelli syndrome), đều sẽ ảnh hưởng đến sắc tố da và tóc, khiến tóc bị bạc sớm.
Sự thật 3: Có tóc bạc là già hay chững chạc? Còn tùy đó là đàn ông hay phụ nữ!
Mặc dù mục đích tiến hóa ban đầu của màu tóc là để bảo vệ cơ thể khỏi ánh nắng mặt trời, nhưng sau đó, sự đa dạng và sở thích về màu tóc của con người đã được định hình bởi những yếu tố liên quan đến sự lựa chọn bạn đời và sinh sản. Nam giới thường thích màu tóc hiếm hơn như màu vàng, và cả hai giới đều coi màu tóc là dấu hiệu của sức khỏe và tuổi tác.
Tóc bạc liên quan đến tuổi tác và có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta nhìn nhận bản thân và người khác. Trên thế giới, khoảng 23% dân số có ít nhất 50% tóc bạc khi ở tuổi 50. Và điều đáng buồn là xã hội có quan niệm khác nhau về tóc bạc ở nam và nữ. Nam giới thường được coi là chững chạc và cuốn hút hơn khi có tóc bạc, hiện tượng này được gọi là George Clooney effect (theo tên nam tài tử điển trai và phong độ George Clooney). Trong khi đó, phụ nữ thường bị ‘quở’ và đâm ra dễ mặc cảm; có đến 75% phụ nữ thường phải nhuộm tóc để che tóc bạc.
Theo một nghiên cứu năm 2022 được đăng trên tạp chí Journal of Women Aging, phụ nữ bị mắc kẹt trong mâu thuẫn giữa mong muốn của bản thân và kỳ vọng của xã hội. Bản thân họ muốn “có sao sống vậy,” không cần phải che đậy làm gì; nhưng lại gặp áp lực từ xã hội là dù có già thì da cũng phải đẹp, không có nếp nhăn, và tóc không bị bạc!
Khi khảo sát những phụ nữ đã ngừng nhuộm che tóc bạc, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những quý cô, quý bà này dù có để tóc bạc tự nhiên thì họ vẫn chú tâm rất nhiều đến kiểu tóc, cách ăn mặc và trang điểm, để không phải nghe mấy câu quở đại loại như “sao dạo này nhìn tàn tạ / rũ rượi… dữ vậy!” Kết quả là, phụ nữ vẫn phải dành nhiều thời gian, công sức và tiền bạc để có thể chững chạc mà không bị chê là bỏ bê bản thân.
Sự thật 4: Trong tương lai, chúng ta có thể tìm ra cách để tóc không bị bạc nữa
Không có gì ngạc nhiên khi nhiều người sẽ thở dài khi thấy sợi tóc bạc đầu tiên xuất hiện. Tuy nhiên, khoa học có thể sẽ sớm tìm ra cách để đảo ngược quá trình bạc tóc nhờ vào việc nghiên cứu và kích hoạt lại các tế bào gốc sản xuất melanocyte.
Cho đến nay, Harris đã phát hiện ra rằng quá trình bạc tóc có thể liên quan đến phản ứng miễn dịch của cơ thể. Bà đang nghiên cứu những cách giúp kích hoạt lại các tế bào gốc chịu trách nhiệm sản xuất melanocyte. Các nghiên cứu trước đây đã có thể tái kích hoạt lại các tế bào gốc trong phòng thí nghiệm. Ngoài ra, có một nghiên cứu khác cho thấy tóc của bệnh nhân ung thư phổi đã có màu trở lại sau khi được điều trị bằng một liệu pháp miễn dịch.
Chìa khóa quan trọng có thể là PD-LI, một loại protein giúp ức chế hệ thống miễn dịch. PD-LI được tạo ra nhiều hơn bởi các tế bào gốc tạo ra melanocyte khi ở giai đoạn không hoạt động so với khi đang trong giai đoạn phân chia và hoạt động.
Theo Harris, PD-LI có thể có những vai trò mới mà chúng ta chưa hiểu rõ, và cần nghiên cứu thêm để biết các protein này có thể được sử dụng để tái kích hoạt quá trình tạo sắc tố cho tóc hay không.
Hiện tại, các nhà nghiên cứu vẫn đang miệt mài đi tìm câu trả lời, và việc này không chỉ nhằm mục đích thẩm mỹ. Harris cho rằng việc nghiên cứu quá trình tạo sắc tố cho tóc có thể giúp chúng ta hiểu thêm về cách cơ thể lão hóa và phản ứng với stress cũng như các yếu tố môi trường. Nếu may mắn, nghiên cứu về PD-LI không chỉ có thể giúp khôi phục màu tóc, mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình lão hóa, cải thiện sức khỏe tổng thể, để sống lâu hơn và khỏe mạnh hơn.
VB biên dịch
Nguồn: “Why does your hair turn gray?” được đăng trên trang Nationalgeographic.com.
Gửi ý kiến của bạn
