Nguồn ảnh: American Community Media
Chỉ sau 100 ngày đầu tiên Donald Trump trở lại làm tổng thống, người dân Mỹ giờ đây hoang mang về hướng đi của đất nước mình. Các cuộc thăm dò gần đây cho thấy đa số người Mỹ đồng ý rằng Trump là "một nhà độc tài nguy hiểm"; tin rằng tổng thống đang mở rộng quyền hạn của mình, coi thường pháp quyền, đưa Hoa Kỳ đi chệch khỏi các nguyên tắc căn bản từ khi lập quốc.
Mối quan tâm lớn của người Mỹ hiện nay tập trung vào việc Trump ngày càng khẳng định rằng quyền lực tổng thống của mình là tuyệt đối và không thể bàn cãi. Ông thường xuyên tấn công ngành tư pháp; sử dụng những người trung thành thay vì các chuyên gia đủ tiêu chuẩn; xem các tổ chức quan trọng—bao gồm các trường đại học và báo chí độc lập—là kẻ thù của nhà nước. Chính quyền Trump sử dụng các công cụ của chính phủ để khen thưởng các đồng minh và trừng phạt những người bất đồng chính kiến. Theo hàng trăm học giả hàng đầu về dân chủ, đây là những chỉ dấu phổ biến của một quốc gia đang xa rời chế độ dân chủ.
Trong một cuộc họp báo qua zoom do American Community Media (AcoM) tổ chức vào ngày 9 tháng 5 năm 2025, các chuyên gia đã tìm câu trả lời cho câu hỏi liệu Hoa Kỳ có đang đi theo hướng một quốc gia độc tài không? Và liệu các thể chế của Hoa Kỳ có đủ khả năng phục hồi để chống lại khuynh hướng này không?
Một cuộc khảo sát vào cuối tháng 4 do Viện Nghiên Cứu Tôn Giáo Công Cộng (PRRI) thực hiện cho thấy 52% người Mỹ — bao gồm 87% Dân Chủ, 56% độc lập và 17% Cộng Hòa — đồng ý rằng Trump là một kẻ độc tài nguy hiểm, người có quyền lực cần bị hạn chế trước khi phá hủy nền dân chủ Hoa Kỳ. Khoảng 40% số người Mỹ được hỏi bày tỏ lạc quan về tổng thống sau Trump 100 ngày đầu tiên.
Tính đến ngày 1 tháng 5, việc Trump sử dụng quyền hành pháp trong các lĩnh vực dẫn độ người nhập cư, thu hồi tình trạng pháp lý của người dân, lệnh cấm DEI (đa dạng, công bằng, hòa nhập), hạn chế báo chí đã gây ra ít nhất 328 vụ kiện trên toàn quốc.
Theo Lucan Ahmad Way, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Toronto, đó là sự khác biệt lớn so với các trường hợp chủ nghĩa độc tài phát triển chậm hơn ở những quốc gia như Hungary, Thổ Nhĩ Kỳ. Đó là sự coi thường nhanh chóng và công khai đối với các phán quyết của tòa án về tính hợp pháp của cách hành động của tổng thống. Trong một cuộc khảo sát của Bright Line Watch, hơn 500 nhà khoa học chính trị tại Hoa Kỳ đã đánh giá nền dân chủ Hoa Kỳ theo thang điểm từ 0 (chế độ độc tài hoàn toàn) đến 100 (nền dân chủ hoàn toàn). Đa số cho điểm 67 điểm vào thời điểm sau cuộc bầu cử vào tháng 11 năm 2024; nay giảm xuống còn 55 điểm chỉ sau vài tuần nhiệm kỳ thứ hai của tổng thống Trump.
Vẫn theo Way, những gì chúng ta đang thấy hiện nay là sự lạm dụng pháp lý tinh vi, từ các vụ kiện phỉ báng đến quấy rối trên mạng, nhằm làm tăng tổn thất của những người đối lập chính thống. Một yếu tố thiết yếu của nền dân chủ là người dân có thể chỉ trích chính phủ mà không phải lo lắng về sự trả thù về mặt pháp lý hay kinh tế. Những cộng đồng thiểu số và người nhập cư hiện phải cân nhắc kỹ lưỡng về việc có nên phản đối Trump hay không. Những nhà tài trợ lo sợ khi đóng góp cho Đảng Dân Chủ hoặc các hoạt động thiên tả vì sợ bị trả thù. Ngoài ra còn có cả sự tự kiểm duyệt trên các phương tiện truyền thông.
Mặc dù có khả năng bị Tối Cao Pháp Viện xem xét, nhưng Way vẫn tin rằng Trump sẽ tái ứng cử nhiệm kỳ thứ ba. Vào thời điểm này, kịch bản này có khả năng xảy ra. Trump đã nhiều lần đưa ra ý tưởng về một nhiệm kỳ tổng thống ba nhiệm kỳ, bao gồm một cuộc phỏng vấn vào cuối tháng 3 với NBC, trong đó ông nói rằng “không nói đùa”, hay “còn quá sớm để nghĩ đến điều đó”. Trump cũng khẳng định một kịch bản có thể xảy ra là phó tổng thống JD Vance sẽ ra tranh cử tổng thống rồi chuyển giao vai trò này cho Trump như "một phương pháp" để giành nhiệm kỳ thứ ba.
Theo Aziz Z. Huq, giáo sư luật của Đại Học Chicago, có những điều khoản trong Hiến Pháp có thể áp dụng để ngăn cản ông Trump nắm giữ chức vụ hiện nay. Mục 3 của Tu Chính Án thứ 14 cấm những cá nhân tham gia hoặc hỗ trợ nổi loạn được tranh cử tống thống. Điều này rõ ràng phù hợp khi xét đến hành động của ông Trump vào ngày 6 tháng 1 năm 2021. Tuy nhiên, Tối Cao Pháp Viện (TCPV) với đa số bảo thủ đã tìm ra cách để giải thích theo một cách khác. Vào ngày 4 tháng 3 năm 2024, TCPV ra phán quyết trong vụ Trump kiện Anderson rằng chỉ có Quốc Hội, chứ không phải từng tiểu bang, mới có thể loại Donald Trump khỏi cuộc bầu tổng thống năm 2024 theo Mục 3 của Tu chính án thứ 14.
Thực tế là nhiệm kỳ thứ hai của Trump đã phá vỡ các tiền lệ chính trị, kinh tế, pháp lý và văn hóa lâu đời. Điều này cũng có thể báo hiệu sự nới lỏng các ràng buộc lịch sử đối với đảng Dân Chủ. Từ những năm 90 trở đi, đảng Dân Chủ của Hoa Kỳ, cũng giống như nhiều đảng cánh tả trung dung khác trên thế giới, đã chấp nhận một loạt các đường lối kinh tế như giảm bớt sự kiểm soát chính phủ, tự do hóa tài chính… Hướng đi này được gọi là “chủ nghĩa tân tự do”, có lợi cho đảng Dân chủ, nhưng cũng làm giảm bớt sự ủng hộ tuyệt đối từ giai cấp công nhân, vốn là rường cột lịch sử của phe Dân Chủ.
Theo Gloria J. Browne-Marshall, giáo sư luật hiến pháp tại Đại Học Thành Phố New York, những thành viên đảng Dân chủ hiện tại, ít nhất là trong Quốc hội, ít có tầm nhìn xa về tương lai của đảng. Họ cần có tầm nhìn tương lai, cũng như phản đối mạnh mẽ hơn nữa những hành động phi dân chủ của ngành hành pháp hiện tại. Bởi vì sợ hãi chính là điều mà ông Trump đang mong muốn. Nỗi sợ hãi về những vấn đề gây chia rẽ: sợ người nhập cư, sợ sự đa dạng, sợ giai cấp… Chia rẽ là nguyên tắc của đường lối cai trị “chia để trị”.
Theo bà Browne-Marshall, quyền lực chuyên chế sẽ không giảm bớt khi được nhượng bộ. Nó chỉ ngày càng mạnh mẽ hơn. Trọng tâm của tất cả những điều chính quyền theo chủ nghĩa thượng tôn da trắng hiện nay đang làm không chỉ đơn giản là giành quyền lực. Họ nhắm đến quyền lực cần có vào năm 2045, khi Hoa Kỳ trở thành quốc gia có đa số là người da màu. Họ thực sự sợ hãi sự đa dạng. (VB)
Gửi ý kiến của bạn
