Đổ Rác

  

Nói chuyện chi cho sang, chuyện đổ rác có chi mà nói. Đó là cái nghề cùn mằng nhất trong xã hội, chẳng ai thèm làm. Nhưng cũng có người muốn làm: thằng con trai tôi. Nhiều năm trước, khi mới sang Canada, đứa bé 7 tuổi ngồi trong nhà nhìn anh công nhân chạy vứt từng bao rác lên xe, tấm bửng trên xe chạy lên chạy xuống gạt rác, ấn vào trong xe, trông rất funny, cu cậu hứng chí tuyên bố khi lớn sẽ làm nghề đổ rác. Dĩ nhiên khi lớn cu cậu bỏ mộng cũ. Nhưng một cậu bạn của con tôi thích mần lái xe buýt từ nhỏ, khi lớn nhất định không bỏ ước vọng thời ngây thơ. Cha mẹ ép học, cậu cũng học xong được mảnh bằng bác sĩ nha khoa. Cậu mang tấm bằng về đưa cho cha mẹ và đi lái xe buýt. Tới nay cậu vẫn vững tay lái!

 

Báo The Montreal Gazette, số ra ngày 27/1/2024, có bài viết: “Don’t Take the Garbage Collector for Granted. It’s a Tough Job”, nói về anh công nhân đổ rác Stephen Moore. Anh năm nay 62 tuổi và đã có thâm niên 30 năm đổ rác. Anh vốn là một nghệ sĩ đường phố trình diễn tại khu vui chơi nơi phố cổ của thành phố Montreal tính tới nay đã 40 năm. Anh đa tài, có thể làm xiếc với trái banh, cây gậy hay đạp xe một bánh, phun lửa. Anh thích chọc cười thiên hạ bằng tiếng Anh hay tiếng Pháp. Anh nhuần nhuyễn hai thứ tiếng này vì mẹ anh nói tiếng Pháp trong khi cha anh nói tiếng Anh. Anh thích đường phố nên xin làm chân đổ rác và vui với nghề này. Mùa đông cũng như mùa hè, anh thức dậy từ 5 giờ sáng và tới sở làm. Mùa đông nơi xứ tuyết này rất lạnh. Nhiệt độ toàn ôm dấu trừ phía trước. Anh Stephen tâm sự: “Trời lạnh âm 25 độ C, tôi chạy với những bao rác trên tay. Tức cười là người không rét cóng mà đổ mồ hôi. Có những lúc lạnh cóng bàn tay tôi không có cảm giác chi. Nhưng chuyện chi cũng phải ráng thích nghi thôi. Tôi như một trái banh lửa. Tôi lấy đâu ra sức lực như vậy, tôi không biết”. Sức lực khiến anh chạy mỗi ngày như một lực sĩ marathon có thêm những bao rác trên hai tay. Vất vả như vậy nhưng trong suốt thời gian làm công nhân đổ rác, anh chỉ nghỉ có ba tuần kể cả những kỳ nghỉ hè ngắn ngủi. Đổi lại, anh đã được mọi người quý mến. Anh nhận được nhiều thiệp cám ơn của dân phố. Một tấm thiệp viết: “Anh luôn có mặt vì chúng tôi và anh luôn có nụ cười dù thời tiết thế nào đi chăng nữa”. Một tấm thiếp khác: “Anh rất đáng tin tưởng. Nếu không có anh thì chuyện chi sẽ xảy ra?”.

 

Anh phụ trách khu Westmount, khu nhà giàu của thành phố. Ngoài những bao rác, người ta còn vứt những thứ không dùng tới nữa. Đó là bổng lộc của anh. Nhiều nhất là các dụng cụ chơi hockey. Thành phố này là thành phố hockey tuy thời huy hoàng của đội Montreal Canadiens đã tắt lịm từ lâu. Trong căn nhà nhỏ của anh tại Laval đầy nhóc những gậy, găng, mũ và nhiều đồ trang bị khác cho đấu thủ hockey. Những thứ này mau chóng được anh phân phối cho đám trẻ trong xóm. Anh nói giỡn là anh có thể trang bị cho nguyên một đội hockey.

 

Có lần anh lượm được nguyên một bộ chén đĩa ăn còn mới toanh, bọc trong hộp đàng hoàng mang về tặng vợ. Rồi đồ đi trượt tuyết, giầy bốt, xe đạp thể dục, bàn ghế, đèn cổ, đủ thứ hầm bà làng. Anh tự hỏi: “Tôi không tin vào mắt mình khi thấy nhiều thứ người ta vứt đi. Họ có thể rao bán trên eBay hay cho các hội thiện. Nhiều thứ còn như mới, bán được khối tiền. Nhưng ít ra tôi cũng thấy được vẻ mặt vui của những người lượm được chúng”.

 

Nhớ những ngày mới chân ướt chân ráo tới thành phố này, gia đình tôi đã lượm được những món đồ cần dùng cho bước đầu nơi xứ người. Từ bàn ghế, giường tủ tới những món đồ dùng cần thiết. Tới ngày đổ rác là mắt trước mắt sau coi có chi lượm được là bê về. Nhà cửa cũng đầy đủ mọi thứ mà chẳng tốn xu nào. Chẳng riêng gì gia đình tôi. Lang thang trên internet, tôi bắt gặp một đoạn dậy khôn cho người mới đi định cư mà tủm tỉm cười một mình: “Ở bên này mỗi tuần có một ngày vứt rác, tức là để các thùng rác đã phân loại ra làm ba, bốn thùng trước cổng nhà và sẽ có xe đổ rác đi gom. Vào những ngày này, nhà ai có gì đó vẫn dùng được là người ta khuân ra để ngoài cổng, từ những bộ sofa còn rất tốt, tới những giường tủ, bàn ghế, bát đĩa, nồi cơm điện. Tôi biết có những nhà thì hầu như 80% đồ đạc trong nhà là họ lựa được từ những ngày "vứt rác" đó. Gọi là vứt rác nhưng nhiều khi bạn sẽ nhận được vô cùng những đồ còn tốt, mới nguyên lành. Trong nhà tôi, cái nồi cơm điện đang dùng mà tôi hay nấu xôi cho trẻ cũng là do bà nội của bọn trẻ tìm thấy vào ngày vứt rác người ta để gọn ghẽ trước cổng nhà, nó còn mới tinh. Mà nói thì khối người chê tôi nghèo, nhưng mà hình như ngay cả cái giường ngủ của tôi bây giờ là cũng do bà nội bọn trẻ nhà tôi thấy người ta mua xong, bảo là hơi nhỏ so với phòng và cần tặng lại, thế là bà nội đến xin về cho tôi”.

 

Ngày đó, những người mới sang định cư choáng ngợp trước cuộc sống mới. Lòng như mở hội nên rất ngây ngô. Đang từ một nơi ngày ngày nhìn quanh nhà coi có chi mang ra chợ bán được không, hành động mà dân “ngụy” Sài Gòn ai cũng đã từng và giỡn với nhau là “chà đồ nhôm”, tới một nơi giường tủ bàn ghế vứt đầy đường muốn lấy bao nhiêu thì lấy, vậy là sướng như bước vào cõi thiên thai rồi. Chẳng ai nghĩ tới chuyện kiếm thêm lợi nhuận với những thứ nằm lê la ngoài đường. Nhưng có những người sống bằng cách đi lượm đồ bá tánh, lựa những thứ còn tốt, sửa qua loa, về bán lại. Sáng sáng, ngày đổ rác, tôi thường thấy một ông đạp xe đạp dạo quanh, nhắm đồ có thể lượm được trước, sau đó về nhà lái chiếc xe pickup đi thu nhặt. Một anh bạn tôi thấy cảnh này thắc mắc sao ông này mất công vậy? Lái xe đi lượm luôn vừa đỡ mất công vừa không sợ người khác rinh trước. Tôi nhắc anh bạn đây là một “thương gia”. Họ biết tính toán. Lái xe đi lòng vòng ai trả tiền xăng cho?  

 

Ông “thương gia” này là thứ cò con. Có nhiều “đại thương gia” khác đầu óc lớn hơn nhiều. Như chàng trai Brian Scudamore, người Canada chúng tôi. Anh sanh năm 1970 và bỏ học khi học xong trung học vì không có tiền học đại học. Như mọi thanh niên khác, anh cắm đầu làm nhiều việc lặt vặt để kiếm tiền. Một lần tình cờ thấy một chiếc xe tải dọn rác, anh nảy sanh ý tưởng kinh doanh rác. Anh trương bảng hiệu The Rubbish Boys và hành nghề. Sau một năm, anh kiếm được 1700 đô đủ chi trả cho việc theo học đại học. Sau ba năm học đại học, anh bỏ học lần nữa để tập trung vào kinh doanh. Tới năm 1994, công ty lượm rác của anh đã có được 5 xe tải và 11 nhân viên. Coi như thành công nhưng anh nuôi chí lớn hơn. Anh cho toàn bộ nhân viên nghỉ việc, đổi tên công ty The Rubbish Boys thành công ty 1-800-Got-Junk, tổ chức lại để làm ăn lớn. Năm 1997, công ty mới đạt doanh thu 1 triệu đô một năm. Từ năm 2003 đến năm 2006, anh mở rộng hoạt động, lấy rác tại 30 trạm métro, kiếm được 100 triệu một năm. Tới nay công ty của anh trị giá tới 300 triệu đô Mỹ, hoạt động tại 160 địa điểm ở Canada, Mỹ và Úc.

 

Nhờ rác để trở thành triệu phú hoặc tỷ phú còn rất nhiều người. Như ông Anthony Pratt, người Úc có tài sản lên tới 5,2 tỷ đô; ông Anil Agarwal, công dân Ấn Độ, tài sản ước lượng 3 tỷ rưỡi; ông Igor Altushkin, người Nga, tài sản 3,2 tỷ; ông Zhang Yin, người Trung Quốc, có trong tay 1,89 tỷ; ông Patrick Dovigi, dân Canada, tài sản trị giá 1,08 tỷ. Còn nhiều lắm. Vậy mới biết sống với rác là một chuyện… quốc tế!

 

Tôi phớt lờ mấy ông tỷ phú rác kể trên vì muốn nói tới một ông “rác” người Việt. Đó là ông Dương Tử Trung, thường được biết tới dưới tên David Dương. Ông là con trai của ông Dương Tài Thu, chủ hãng giày Cogido nổi tiếng tại Việt Nam. David Dương sanh ra và trưởng thành tại Việt Nam. Đầu thập niên 1980, gia đình ông qua định cư tại San Francisco. Ông chủ hãng giày Cogido oanh liệt một thời đã trải qua những ngày tháng đầu đầy gian nan thử thách nơi xứ sở mới. Không rành tiếng Anh, không hiểu văn hóa tập tục, không hợp khí hậu, không quen biết ai trong thương trường. Chỉ có một thứ ông vẫn giữ được, đó là máu kinh doanh trong người.

 

Nhìn thấy rác vứt ngoài đường trong đó có nhiều thứ còn xài được, ông cùng gia đình đi thu lượm rác thải. Ông David Dương nhớ lại:  “Nơi đây hoàn toàn xa lạ, lạc lõng, không biết ngoại ngữ, cha mẹ dạy chúng tôi không dành dụm lúc đầu thì không thể sung túc về sau, nên mấy anh em chúng tôi đi lượm ve chai để bán kiếm sống. Chúng tôi rong ruổi đi khắp thành phố San Francisco, đến những con ngõ hẻm, tiếp cận và làm quen với dân ve chai nhặt từng mẩu giấy, vỏ hộp”. Tới khi cả gia đình tích góp được 700 đô, họ mua trả góp một chiếc xe tải cũ để lượm quy mô hơn. Ông lái xe đi khắp các đường phố, hẻm hóc trong thành phố thu lượm rác phế thải. Sau thời gian có chút vốn liếng, ông mua thêm xe, làm ăn lớn hơn. Ông thuê một nhà kho để chứa phế liệu. Công cuộc làm ăn coi mòi đang phất lên, ông…quốc tế hóa rác. Ông bay qua Đài Loan tìm những bạn hàng quen biết xưa, kết nối chuyện làm ăn mới. Ông gom góp vốn, mua máy đóng linh kiện, xuất cảng phế liệu qua xứ Đài.

Năm 1983, ông Dương Tài Thu quyết định thành lập công ty Cogido Paper Corporation và giao cho con trai trưởng là David Dương làm Giám Đốc. Thế hệ thứ hai trên đất Mỹ bắt đầu xây dựng cơ nghiệp trên thương trường. Năm 1989 Cogido Paper Corporation phát triển tới mức nhiều công ty lớn trong thành phố đã e ngại. Họ đề nghị mua lại với số tiền lên đến nhiều triệu. Khởi nghiệp với số vốn chỉ vỏn vẹn có 700 đô, nay được trả giá tới bạc triệu, David Dương bán liền một khi. Theo hợp đồng, bên mua sẽ trả một phần tiền, phần nợ lại là hai triệu đô với điều kiện ông David Dương sẽ vẫn giữ chức Giám Đốc, người em và chú tiếp tục làm việc trong 5 năm. Nhưng chưa đầy một năm, họ lật lọng tìm cách hành hạ, bắt gia đình họ Dương đi thu gom rác tại khu vực của người vô gia cư vô cùng bẩn thỉu. Chú và em của David Dương chịu không nổi, xin nghỉ việc, riêng ông vẫn trụ lại để kiếm tiền thuê luật sư phục hồi lại cơ nghiệp của gia đình. Một thời gian sau, ông David Dương được cho làm quản lý nhà máy, rồi làm marketing bán hàng phế liệu. Ông phát hiện ra tình trạng gian dối và kỳ thị của công ty nên quyết định nghỉ việc với điều kiện công ty phải trả hết số nợ còn lại. Họ chỉ trả 25% và một số thiết bị đã cũ. Họa vô đơn trí, ba nhà kho chứa số thiết bị cũ mới nhận này đã bị cháy rụi vì tàn thuốc lá của những người homeless. Màn đen hầu như buông xuống, gia đình hết đường sống.

 

Nhưng ông David Dương không chịu thua số phận đen như mõm chó. Khi thành phố Oakland cho đấu thầu thu gom rác phế thải vào năm 1991, ông thành lập công ty California Waste Solution, viết tắt là CWS, để dự thầu. Ông trúng gói đầu tiên thu gom rác một nửa thành phố, trị giá vài chục triệu. Bảy năm sau, năm 2006, ông trúng gói thầu thứ hai trị giá tới vài trăm triệu sau khi đánh bại đối thủ Norcal Waste Systems. Công ty này là thứ sừng sỏ trong ngành môi trường, đứng hạng thứ tư của Mỹ.

 

Từ thành công này CWS bước những bước…Phù Đổng. Chẳng bao lâu sau, CWS đã có mặt trên 8 thành phố của Mỹ với các hoạt động được mở rộng: kinh doanh phế liệu, thu gom và tái chế rác thải, thành lập và vận hành các nhà máy tái chế và kinh doanh vật liệu tái chế trên khắp thị trường Mỹ và quốc tế. CWS có vai vế trong ngành với số nhân viên lên tới 300 người, phần lớn là người gốc Việt, và là một đối thủ đáng gờm của các công ty Mỹ trong ngành. Hiện công ty CWS đã đạt tới hạng 23 trong ngành thu gom và tái chế rác thải. Đây là công ty gốc Á châu duy nhất đạt tới thứ hạng này. Nếu chúng ta biết tại Mỹ hiện có tới 3 ngàn công ty kinh doanh phế liệu mới thấy đây là một thành công to lớn. Vậy nhưng ông David Dương vẫn chưa chịu đứng yên. Ông muốn nhích lên tới hạng 8 lận. Để đạt tới mục tiêu này, ông dự tính sẽ thu mua lại các công ty nhỏ hoặc kêu gọi họ sát nhập với CWS. Đồng thời ông đã có kế hoạch xây dựng một nhà máy tái chế rác thải tiên tiến tại Oakland với phí tổn xây cất lên tới 128 triệu đô. Ông rất tự tin sẽ đạt được mục tiêu vì ông đã có tới ba ngân hàng sẵn sàng tài trợ cho CWS. Bộc bạch về bước tiến dài này của CWS, ông David Dương nói: “Tôi luôn trăn trở bản thân ngày càng lớn tuổi trong khi muốn công ty phát triển nhanh nên từ lâu tôi ấp ủ dự định này. Tiếp nối truyền thống gia đình ngày xưa ở Việt Nam là sản xuất giấy nên tôi nảy sinh ý định khởi nghiệp mới. Tới thời điểm hiện tại, chúng tôi chuẩn bị đầy đủ các điều kiện, gặp gỡ những nhà tài trợ, bàn bạc cùng các chuyên gia. Nhà máy này sẽ ứng dụng công nghệ hiện đại, tiên tiến, sử dụng robot hỗ trợ để đưa rác, phế liệu tự động vào và xuất ra thành phẩm là bột giấy và hạt nhựa chứ không qua quá trình lọc lựa. Nhà máy sản xuất bột giấy và hạt nhựa dự kiến công suất khoảng 600 tấn/ngày. Đây là ý tưởng, đầu tư tương đối lớn nên hiện tại chưa có nhà đầu tư nào xây dựng. Đi qua chặng mới, tạo ra sản phẩm có giá trị hơn nên tôi nghĩ khi mình làm, chắc chắn sẽ thắng thị trường, đặc biệt là bảo đảm vấn đề bảo vệ môi trường”.

 

Chuyện môi trường đang là chuyện đầu môi chót lưỡi của các nhà lãnh đạo trên thế giới. Tận dụng rác thải là một trong những mắt xích quan trọng để giải quyết vấn đề nhức nhối nhất của nhân loại hiện nay. Chúng ta tự hào khi có một người Việt đã góp tay vào chuyện nóng bỏng này. Tôi có một điều tiếc nuối. Nếu anh con trai của tôi giữ được đam mê làm nghề đổ rác từ thời 7 tuổi, biết đâu chừng nay “chàng” đã chẳng ngất nghểu trên đài vinh quang… rác!